Zasięg afrikaans w Namibii

     0–10%

     10-35%

     35–60%

     60–80%

Zasięg afrikaans w Południowej Afryce

     0–20%

     20–40%

     40–60%

     60–80%

     80–100%

Tablica na pomniku języka afrikaans z napisami w języku afrikaans

Język afrikaans, język afrykanerski (afrikaans, Afrikaanse taal) – indoeuropejski język należący do dolnosaksońskiej gałęzi języków zachodniogermańskich i jest językiem ojczystym południowoafrykańskich Koloredów oraz białych Afrykanerów . Powstał na styku kultur w Kolonii Przylądkowej z XVII -wiecznych dialektów niderlandzkich pod wpływem języka malajskiego i portugalskiego oraz miejscowych języków ludów hotentockich (Khoi, Hotentoci ). Niderlandzkim - językiem urzędowym holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (VOC) - mówili funkcjonariusze, żołnierze Kompanii oraz europejscy osadnicy, przybywający na tereny dzisiejszej Republiki Południowej Afryki od połowy XVII wieku , a pochodzący głównie z Holandii i Niemiec oraz w mniejszym stopniu z Francji i Skandynawii . Koloniści ci dali początek Burom , czyli przodkom dzisiejszych Afrykanerów . Językiem malajskim i portugalskim posługiwała się na Przylądku większość sprowadzanych niewolników . W ten sposób afrikaans ukształtował się na styku języków, kultur, ras i religii jako język codziennej komunikacji i aż do końca XIX wieku traktowany był pogardliwie jako mowa Hotentotów, Koloredów oraz niewykształconych farmerów z prowincji. Podstawowy zasób słownictwa w afrikaans, ok. 90%, pochodzi z języka niderlandzkiego , lecz wykazuje on także wpływy leksykalne malajskiego, portugalskiego, a od XIX wieku także elementy przejęte z języka angielskiego oraz murzyńskich języków bantu .

W trakcie migracji ludności wykształciły się trzy podstawowe dialekty :

• przylądkowy afrikaans (Kaapse Afrikaans) - na terenie pomiędzy Kapsztadem , Stellenbosch a Graaf-Reinet
• afrikaans znad Rzeki Pomarańczowej zwanej Oranje (Oranjerivier-Afrikaans) - w płn. części Kraju Przylądkowego
• afrikaans znad wschodniej granicy (Oosgrens-Afrikaans) - w okolicach Graaf-Reinet i na wschód od tego miasta

Dość specyficznym dialektem tego języka jest Oorlans

Do końca XIX wieku afrikaans funkcjonował na równi z językiem niderlandzkim i uzupełniał go w niższych rejestrach, ale w niepodległych państwach burskich ( Transwal , Orania ) urzędowym był nadal niderlandzki. Pozostał on też językiem kościoła reformowanego. Od lat 40. XIX wieku zafrykanizowane formy niderlandzkiego były coraz częściej używane w prasie, a od lat 70. datują się pierwsze próby kodyfikacji i emancypacji afrikaans, co miało bezpośredni związek z agresywną anglicyzacją oraz uzyskiwaniem świadomości narodowej przez Afrykanerów. Po podboju republik burskich przez Wielką Brytanię (tzw. wojny burskie ) język afrikaans stał się podstawowym elementem afrykanerskiej tożsamości narodowej i nastąpiła jego szybka standaryzacja i rozwój: w 1925 r. stał się obok angielskiego, na równi z niderlandzkim, językiem urzędowym w Związku Południowej Afryki , a potem w Republice Południowej Afryki oraz w Namibii , w praktyce jednak szybko wyparł język niderlandzki. Obecnie jest jednym z 11 urzędowych języków RPA; używany jest też powszechnie w Namibii.

Afrikaans jako językiem ojczystym ok. 6,2 mln mieszkańców RPA, z czego większość stanowią Koloredzi, oraz dodatkowo 4 mln jako jednym z dwóch języków ojczystych (łącznie ok. 26% populacji RPA). Najwięcej użytkowników afrikaans skupia się w stolicy kraju – Pretorii oraz w Bloemfontein , a także na całym obszarze Kraju Przylądkowego, czyli w zachodniej części RPA. Ze współczesnych prowincji RPA największym udziałem mówiących językiem afrikaans cechują się:

• Północna Prowincja Przylądkowa (Noord-Kaap) – 70%
• Zachodnia Prowincja Przylądkowa (Wes-Kaap) – 54%
• Wschodnia Prowincja Przylądkowa (Oos-Kaap) – 30%
• Zachodni Transwal (Wes-Transvaal) – 22%
• Mpumalanga (region stołeczny) – 21%
• Oranje – 16%
• Wschodni Transwal (Oos-Transvaal) – 12%

W pozostałych dwóch prowincjach ( KwaZulu-Natal oraz Północny Transwal) udział mówiących językiem afrikaans jest bardzo mały. Afrikaans jest również językiem ojczystym ok. 130 tys. mieszkańców Namibii, w tym 25% ludności stolicy kraju – Windhuku , ok. 25 tys. mieszkańców Botswany oraz kilku tysięcy osób w Malawi . Afrikaans pełni, choć w ograniczonym przez znajomość jęz. angielskiego zakresie, funkcję lingua franca w regionie Afryki Południowej – jest ważnym językiem komunikacji na terenie RPA, Namibii, Botswany i Zambii .

Język afrikaans a język niderlandzki

Gramatyka

• Przyimki:

• Zaimki
  • Zaimki nieokreślone:

• • Zaimki osobowe:

• Odmiana czasownika:
  • Odmiana czasownika "być" (niektóre formy):

• Spójniki:

• Przyrostki:

Afrikaans w Polsce

Prof. dr hab. Jerzy Koch jest kierownikiem Zakładu Współczesnej Literatury Niderlandzkiej i Afrikaans Uniwersytetu Wrocławskiego oraz kierownikiem Zakładu Studiów Niderlandzkich i Południowoafrykańskich Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Jest autorem książek:

• Wenus Hotentocka i inne rozprawy o literaturze południowoafrykańskiej (Warszawa 2008)
• Historia literatury południowoafrykańskiej. Literatura afrikaans. XVII-XIX wiek (Warszawa 2004)
• Outsider onder de zijnen. Vormen van xenofanie in de Afrikaanse roman ("Outsider wśród swoich. Formy ksenofanii w powieści afrikaans") (Wrocław 2002).