|
Ten artykuł jest częścią cyklu artykułów o
Wrocławiu
|
|
|
Budorigum
Wiele hipotez łączy antyczną osadę Budorigum z
Wrocławiem
. Nie ma co do tego większych wątpliwości, iż w czasach antycznych w okolicach Wrocławia istniała miejscowość o nazwie Budorigum. Została ona odwzorowana na antycznej mapie
Klaudiusza Ptolemeusza
z lat 142- 147 naszej ery
[1]
. O tym, że miejscowość ta znajdowała się w sąsiedztwie Wrocławia, informuje Lexicon Universale
[2]
oraz wynika to z położenia wśród innych zidentyfikowanych miejscowości
Śląska
. Wiele źródeł wskazuje jednak na lokalizację Budorigum w pobliskim
Brzegu
.
Założenie miasta
Według tradycji,
gród
we Wrocławiu został założony przez
czeskiego
księcia
Wratysława
(
czes.
Vratislav I.) (panował
915
-
921
). Nazwa miasta pochodzi być może od skróconej formy imienia założyciela, patrz
Wrocisław
, jednakże ekspansję na teren Śląska mógł przeprowadzić
Bolesław I Srogi
dopiero po roku
935
, dlatego kwestia nazwy miasta jest polem do dalszych interpretacji. W roku
985
na Ostrowie Tumskim powstał pierwszy gród
wybudowany przez
Mieszka I
[1]. W tym też okresie miasto wraz z resztą
Śląska
przeszło we władanie rodu
Piastów
.
W
1000
roku na
zjeździe gnieźnieńskim
cesarz
Otton III
i
Bolesław Chrobry
ustanowili w mieście
biskupstwo
rzymskokatolickie podporządkowane arcybiskupstwu w
Gnieźnie
. Krótko po tym powstała w obrębie grodu pierwsza
katedra
romańska
. Choć miasto istniało już wcześniej – datę tę traktuje się oficjalnie jako początek jego istnienia – w
2000
roku uroczyście obchodzono tysiąclecie
Wrocławia
. Z czasem ośrodek urbanistyczny przeniósł się na lewy brzeg
Odry
w okolice kościoła św. Andrzeja i Magdaleny, a potem około wieku
XIII
w okolice kościoła św. Elżbiety i dzisiejszego
Starego Miasta
.
Miasto dzieliło dzieje Śląska będąc jego centrum gospodarczym i administracyjnym. Przy osłabieniu władzy Piastów przechodziło w ręce
Przemyślidów
. Stało się tak m.in. w
1038
, gdy w wyniku trwającego od 4 lat
antychrześcijańskiego powstania
doszło do najazdu czeskiego księcia
Brzetysława I
, a biskup wrocławski zmuszony był opuścić gród i aż do restytucji biskupstwa w
1051
rezydował najprawdopodobniej w
Smogorzewie
koło
Namysłowa
. Z okresu tego pochodzą odkryte we Wrocławiu szczątki świątyni pogańskiej z lat 30.
XI wieku
. Z
Kroniki polskiej Galla Anonima
znamy dwóch
komesów
Wrocławia z drugiej połowy XI w.: Wojsława i Magnusa[2].
W
1109
nieudane
oblężenie
przez króla niemieckiego
Henryka V
– opodal grodu na terenie dzisiejszej dzielnicy
Psie Pole
doszło do zwycięskiej dla
Krzywoustego
potyczki z armią niemiecką, zwanej
bitwą na Psim Polu
.
W
1138
po podziale kraju stało się siedzibą
Władysława II Wygnańca
do jego wygnania przez braci. Po powrocie, z pomocą cesarską, synów księcia –
Bolesława Wysokiego
i
Mieszka Plątonogiego
, stało się siedzibą pierwszego, który objął większość ojcowizny z tytułem księcia śląskiego.
Budowa zamku książęcego na lewym brzegu Odry naprzeciw Ostrowa Tumskiego (rejon dzisiejszego
Uniwersytetu Wrocławskiego
) i powstające wokół niego podgrodzia zapoczątkowały przeniesienie centrum miasta w to miejsce. Współcześnie uważa się, że pierwsza lokacja miasta nastąpiła jeszcze pod rządami
Henryka Brodatego
, przyjmuje się daty
1214
lub
1226
. Ostrów stopniowo przechodził w posiadanie władz kościelnych. Ostatnim władcą rezydującym stale na Ostrowie był
Henryk IV Probus
.
W
1241
roku wobec najazdu
mongolskiego
miasto zostało opuszczone przez mieszczan i spalone. Po najeździe ponownie dokonano lokacji miasta na
prawie niemieckim
wytyczając nowe ulice i obecny
Rynek
. W
1261
miasto otrzymało radę miejską, a od
1299
do
1351
trwała budowa nowych murów miejskich.
Rozwój stymulowały kolejne przywileje książęce. W
1272
Henryk IV Probus
(znany też jako Henryk IV Prawy) nadał miastu
prawo mili
, a dwa lata później pierwszy w Polsce przywilej
prawa składu
. W
1290
na Probusie wygasła pierwotna linia piastowskich książąt wrocławskich, a w
1335
po śmierci
Henryka VI Dobrego
księstwo wrocławskie stało się częścią korony czeskiej na mocy wcześniejszej umowy zmarłego z
Janem Luksemburskim
.
Pierwsza wzmianka o istnieniu zegara na ratuszu datuje się na rok
1362
. W
1387
miasto otrzymało swój pierwszy wodociąg. Rok
1416
to data zakończenia budowy gotyckiej katedry. Miasto przeżywa rozkwit handlu. W latach
1469
-
1490
wraz z całym Śląskiem należało do
Węgier
. Do roku
1474
Wrocław pozostawał członkiem
Hanzy
. W latach
1490
-
1515
prowadził wojnę handlową z Polską, głównie
Krakowem
.
|
Widok miasta z lotu ptaka z I połowy XVII wieku [3], przedstawiający jego średniowieczne mury - jeszcze przed modernizacją w czasach nowożytnych |
O znaczeniu dochodów czerpanych z handlu świadczą dwa wydarzenia. W
1382
biskup wrocławski obłożył całe miasto klątwą, gdy mieszczanie próbowali uniemożliwić duchowieństwu łamanie miejskiego
monopolu
piwnego
. Z kolei w
1418
doszło do powstania przeciwko nadużyciom rady miejskiej.
Ratusz
został zdobyty przez tłum rzemieślników, a wielu bogatych rajców
zdekapitowano
lub
defenestrowano
z wieży. Interwencja cesarska przywróciła stare porządki – w
1420
r. 27 przywódców rewolty stracono na Rynku. Pochowano ich pod drogą wiodącą z Rynku do kościoła św. Elżbiety - w intencji władz wierni udający się do kościoła mieli deptać po trupach wichrzycieli.
5 czerwca
1443
r. Wrocław nawiedziło
trzęsienie ziemi
o sile ocenianej na więcej niż 6 w
skali Richtera
z
epicentrum
na północ od miasta. Straty były znaczne.
W
1523
po kazaniach
Jana Hessa
, byłego współpracownika
biskupa
Jana Thurzona
w
farze Świętej Marii Magdaleny
miasto przyjęło
reformację
.
W latach
1531
-
1555
pomiędzy dzisiejszym
Biskupinem
i
Bartoszowicami
a
Opatowicami
wykonano przekop Bartoszowicko-Szczytnicki, puszczając główny nurt
Odry
w kierunku
Szczytnik
, zmieniając przy tym nurt Starej Odry i skracając jej meandrujący bieg w obrębie najbliższych okolic ówczesnego miasta.
Kres złotego wieku stanowiła
wojna trzydziestoletnia
, która choć nie zniszczyła miasta bezpośrednio – Wrocław nie przyjął ani załóg cesarskich ani protestanckich – mocno uderzyła w jego okolice. Ponowny powolny rozkwit nastąpił dopiero po
pokoju westfalskim
. Cesarz
Leopold I
w
1702
założył w mieście kolegium jezuickie, którą to datę uznaje się za powstanie
Uniwersytetu Wrocławskiego
.
Wojny śląskie
zaszkodziły miastu w ograniczonym stopniu. Jednak przejęcie Śląska przez
Prusy
Fryderyka II
oznaczało utratę wszystkich dotychczasowych przywilejów. Na pociechę Wrocław otrzymał tytuł miasta królewskiego, stając się trzecią obok
Berlina
i
Królewca
rezydencją monarchy (Königliche und Residenziale Hauptstadt Breslau, Królewskie i Rezydencjalne Stołeczne Miasto Wrocław). Ludność zwolniono z uciążliwej służby wojskowej.
Kampania napoleońska
Pod koniec roku
1806
doszło do bardzo ważnego dla Wrocławia epizodu
wojen napoleońskich
. Wojska
Napoleona Bonaparte
, po zwycięstwie nad armią
Prus
w
bitwie pod Jeną-Auerstedt
w październiku
1806
, podążyły na wschód. IX korpus francuski pod dowództwem najmłodszego brata Napoleona,
Hieronima
(dwie dywizje bawarskie i jedna wirtemberska, w sumie 23 tysiące żołnierzy i 48 dział) skierowane zostały na
Śląsk
;
3 grudnia
1806 generał napoleoński
Dominique Vandamme
zdobył
Głogów
. Część korpusu francuskiego ruszyła w kierunku Wrocławia i wkrótce przystąpiła do oblężenia miasta. Bonapartemu miasto zdolne było przeciwstawić
garnizon
pod dowództwem generała majora von Thile'a wyposażony w 208 armat na
działobitniach
, 46 rezerwowych i liczący sześć tysięcy żołnierzy (w tym 473 inwalidów). Komendant Thile już w drugiej połowie listopada nakazał spalenie przedmieść w celu uniemożliwienia ukrycia się w nich wojsk najeźdźców.
6 grudnia
pod Wrocławiem pojawiły się forpoczty
kawalerii
Bonapartego, a
7 grudnia
oddziały gen. Vandamme przeprowadziły rozpoznanie fortyfikacji miejskich i zamknęły pierścień oblężenia wokół miasta. Nocą
8 grudnia
rozpoczęto sypanie stanowisk bojowych dla
baterii
artylerii
i kopanie dwóch linii
okopów
i
transzei
. Stanowiska te z początku zbudowano naprzeciw
Bramy Mikołajskiej
[5] i na
Przedmieściu Mikołajskim
(tj. dalej wzdłuż fosy w kierunku południowym, w stronę dzisiejszego
Dworca Świebodzkiego
). Potem oblegający zajęli stanowiska także na prawym brzegu
Odry
, i rozpoczęli
10 grudnia
intensywny ostrzał miasta. Równocześnie rozciągnęli umocnienia oblężnicze po obu stronach rzeki aż do
Bramy Oławskiej
. Stanowiska oblegających w ciągu tego czasu zbliżyły się na kilkaset (od 400 do nawet tylko 250) kroków od fortyfikacji;
22 grudnia
armia Bonapartego przypuściła od strony
Przedmieścia Oławskiego
(rejon dzisiejszej ulicy Krasińskiego) szturm na miasto, skutecznie jednak odparty przez pruskich obrońców.
Napoleński generał Montbrun z trzema pułkami kawalerii wirtemberskiej, 2. pułkiem piechoty podpułkownika von Dallwigka i 2. batalionem 3. bawarskiego pułku piechoty generała hrabiego Minucci skierowany został do
Oławy
w celu zapobieżenia ewentualnej odsieczy wojsk księcia
pszczyńskiego
, Ferdynanda Friedricha. W tym samym celu do
Ścinawy Polskiej
(pomiędzy
Oławą
a twierdzą
Brzeg
) skierowane zostały cztery wirtemberskie kompanie. Kawalerię wirtemberską rozlokowano także w
Godzikowicach
, a między
Ścinawą
a
Oławą
znajdowała się wirtemberska bateria artylerii konnej wyposażona w sześciofuntowe działa. Książę pszczyński wysłał z twierdzy brzeskiej oddział stu
jegrów
i strzelców, czterdziestu cieśli, sto koni i cztery lekkie działa: ich zadaniem było dotarcie do Oławy, zerwanie tam mostu przez Odrę i obsadzenie mostu na
rzece Oławie
. Po pierwszych sukcesach (
29 grudnia
nad ranem kompanie wirtemberskie wyparte zostały ze Ścinawy) Prusacy musieli pod naporem przewagi przeciwnika wycofać się do Brzegu. Inna grupa śpieszących na odsiecz Wrocławiowi wojsk księcia pszczyńskiego rozbita została
30 grudnia
przez wojska napoleońskie pod
Strzelinem
. W ten sposób nadzieje załogi oblężonego Wrocławia na wsparcie zostały rozwiane.
Intensywny ostrzał miasta wznowiony został
2 stycznia
1807
. Po trzech dniach, wobec silnych nacisków cywilnych mieszkańców miasta i nie mając perspektyw przetrwania dalszego oblężenia, generał Thile poddał Wrocław. Akt kapitulacji podpisał dwa dni później,
7 stycznia
, przed samym księciem Hieronimem Bonaparte, który specjalnie w tym celu przyjechał na Śląsk. Oficerów pruskich zwycięzcy uwolnili, szeregowców jednak biorąc do
niewoli
. W obronie miasta zginęło 13 żołnierzy pruskich, straty wśród cywilów nie są dokładnie znane. Wypalone jeszcze przed oblężeniem przedmieścia, grabieże i rabunki zwycięzców spowodowały ogromne straty wśród mieszkańców tak samego Wrocławia, jak i okolicznych miejscowości[6]. W lipcu 1807 podpisano
Pokój w Tylży
. Pod panowaniem Francji Prusy, a w ich granicach także Wrocław, pozostawały do klęski Napoleona w
1813
.
Dla samego miasta Wrocławia najważniejszym skutkiem zdobycia go przez Francuzów były jednak nie straty materialne ani ludzkie w wyniku działań wojennych, ani także kilkuletnia francuska okupacja, ale decyzja Hieronima Bonapartego, nakazująca wyburzenie fortyfikacji miejskich.
Ponowny rozkwit (
XIX wiek
)
Likwidacja murów i bram miejskich dokonana została w latach
1807
-
1838
; dało to miastu możliwość szybkiego rozwoju urbanistycznego. Przyczyniło się do niego także przywrócenie w
1808
samorządności i autonomicznych władz miejskich, jak również
sekularyzacja
majątków kościelnych w
1810
. Nowe prawo miejskie (Städteordnung) z
19 listopada
1808
przyłączyło do Wrocławia znaczne obszary przedmieść zwiększając powierzchnię miasta kilkakrotnie: z 3,55 km² w obrębie murów do 20,5 km² po roku 1808[7]. 3 sierpnia 1811 nastąpiło połączenie kolegium jezuitów - Akademii Leopoldyńskiej z protestanckim Uniwersytetem Viadrina z
Frankfurtu nad Odrą
i utworzenie we Wrocławiu nowego "Śląskiego Uniwersytetu im. Fryderyka Wilhelma" (Schlesische Friedrich-Wilhelm-Universität zu Breslau), z pięcioma wydziałami: teologii katolickiej, teologii ewangelickiej, prawa, medycyny i filozofii.
Fryderyk Wilhelm III
w 1813 roku we Wrocławiu ustanowił najsłynniejsze niemieckie odznaczenie wojskowe -
Żelazny Krzyż
. Także w tym roku we Wrocławiu narodziły się czarno-czerwono-złote barwy narodowe
Niemiec
. Wiek XIX to szybki rozkwit miasta i postępujący rozwój przemysłu. W
1840
uruchomiono pierwszą linię
omnibusową
, a 22 maja 1842 linię kolejową
Wrocław
–
Oława
, wkrótce przedłużoną aż na
Górny Śląsk
, gdzie łączyła się z
koleją wiedeńsko-warszawską
. W 1846 uruchomiono połączenie kolejowe z
Berlinem
, a w 1847 z
Wiedniem
,
Krakowem
i
Dreznem
.
Mapa Wrocławia i okolic w 1900; nazwy okolicznych wsi, obecnie osiedli miasta, w językach niemieckim i polskim źródło:
http://www.breslau-wroclaw.de
|
Liczba ludności Wrocławia w latach 1819-1933 |
---|
1819 | 1834 | 1852 | 1871 | 1880 | 1890 | 1900 | 1910 | 1925 | 1933 | 78.135 | 91.401 | 121.052 | 207.997 | 272.912 | 335.186 | 422.709 | 512.105 | 557.139 | 625.198 | Źródło: Heinz Rogmann, Die Bevölkerungsentwicklung im preußlischen Osten in den letzten hundert Jahren, Volk und Reich Verlag, Berlin, 1937; str. 210-211, Tabela 7a |
|
W
1885
na 300 000 mieszkańców, 173 000 deklarowało protestantyzm, 109 000 katolicyzm, a 18 000 judaizm.
rozwój terytorialny Wrocławia od XIII do XX wieku
Rok
1903
przyniósł w lipcu wielką powódź na
Odrze
, co zapoczątkowało
roboty ziemne przy systemie kanałów
. Miasto hucznie obchodziło stulecie pokonania Napoleona – w
1913
dokonano otwarcia
modernistycznej
Hali Ludowej
(niem. Jahrhunderthalle), gdzie odbywała się wystawa wszech-niemiecka i targi wrocławskie, oraz
Mostu Cesarskiego
(niem. Kaiserbrücke, obecnie
Most Grunwaldzki
).
Lata 20. XX wieku
to we Wrocławiu rozkwit architektury
modernistycznej
. Powstały wówczas m.in. domy handlowe Petersdorf autorstwa
Ericha Mendelsohna
(obecnie DT Kameleon) i Wertheim autorstwa H. Dernburga (obecnie
DT Renoma
). W
1937
miasto ponownie nawiedziła powódź odrzańska.
W
1929
roku podporządkowane od
1823
bezpośrednio papiestwu (od
1000
roku w archidiecezji gnieźnieńskiej) biskupstwo wrocławskie zyskało rangę arcybiskupią.
Po dojściu do władzy nazistów rozpoczęto kampanię deslawizacji Śląska, zmieniając dawne brzmiące z polska i słowiańska nazwy miejscowości.
10 maja
1933
na placu Wolności (wtedy Schloßplatz) odbyło się palenie książek. Wrocław utracił w
1938
swój nadany przez cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego herb, zmieniony na bardziej niemiecki (vide:
Herby Wrocławia
). Na
Tarnogaju
powstał jeden z pierwszych w Niemczech obozów koncentracyjnych, szybko zlikwidowany.
Podczas
nocy kryształowej
z
9
na
10 listopada
1938
roku doszło do antyżydowskich zamieszek, splądrowano liczne sklepy i domy należące do
Żydów
. Spalono większość synagog, w tym największą
Nową Synagogę
.
W przeddzień napadu na Polskę w
1939
koncentrowały się tu oddziały
Wehrmachtu
i stąd wyruszyły na wschód.
W niedzielę
17 września
w
kościele św. Marcina
po raz ostatni odprawiono mszę św. podczas której użyto języka polskiego (sama msza była przedsoborowa, więc łacińska), m.in. śpiewano
Boże, coś Polskę
.
Jesienią
1939
do
więzienia na Kleczkowskiej
przywieziono kilkuset czeskich więźniów, zatrzymanych podczas masowych aresztowań. Później, w czasie trwania wojny, przez wrocławskie więzienia i areszty przewinęło się wiele osób, część z nich skazana została
na śmierć na gilotynie
. Łącznie w tym więzieniu zginęło 869 więźniów, w tym 363 Czechów i znaczna liczba Polaków.
We Wrocławiu
1 grudnia
1940
mieszkało 638.905 osób, a miasto pozostawało z dala od działań wojennych; w listopadzie
1941
wprawdzie stało się celem jednego z bombardowań alianckich (zginęło wówczas dziesięć osób), ale później aż do
1944
panował tu względny spokój. Pod koniec wojny zbliżający się ze wschodu front spowodował, że trafiła tu kilkusettysięczna fala uciekinierów ze wschodnich terenów ówczesnych Niemiec[8]. W sierpniu
1944
miasto zostało ogłoszone
twierdzą
(Festung Breslau)[9].
19 stycznia
1945
na rozkaz
gauleitera
Śląska
Karla Hankego
dokonano przymusowej pieszej ewakuacji większości pozostającej jeszcze w mieście ludności cywilnej. Jak się ocenia, podczas
ewakuacji
z zimna i przemęczenia zginęło aż 90 tys. osób. Pozostali zapełnili ulice
Drezna
na krótko przed
nalotami dywanowymi
. Słynne bombardowania dywanowe
RAF
-u, które doprowadziły Drezno do zniszczenia w stopniu porównywalnym z
Warszawą
, spowodowane zostały naciskami
Stalina
na zachodnich
aliantów
, by utrudnić Niemcom obronę Wrocławia.
Willa Colonia. Miejsce podpisania kapitulacji Wrocławia
Przez cztery miesiące, od
13 lutego
do
6 maja
1945
, Wrocław był oblegany przez wojska
1 Frontu Ukraińskiego
, dowodzone przez
marszałka Koniewa
. Podczas ciężkich walk obie strony podpalały całe kwartały domów, a załoga twierdzy, siłami robotników przymusowych i cywili[10], wyburzyła połowę dzielnicy w okolicach dzisiejszego pl. Grunwaldzkiego, by zbudować lotnisko zapasowe. Od
15 lutego
do
1 maja
Luftwaffe
utrzymywała most powietrzny z
Rzeszą
. Przez 76 dni wykonano niemal 2 tysiące lotów i przewieziono do oblężonego miasta 1.638 ton zapasów.
Tablica na Willi Colonia upamiętniająca podpisanie kapitulacji Wrocławia
Dowódca twierdzy, generał
Niehoff
, po
negocjacjach
z
generałem
Głuzdowskim
podpisał
kapitulację
6 maja
1945 roku. Jako jedno z ostatnich miast niemieckich, Wrocław padł cztery dni po zdobyciu
Berlina
, na dwa dni przed ogłoszeniem końca wojny w
Europie
. Warunkiem kapitulacji były gwarancje godnego traktowania udzielone przez Rosjan. Generał Głuzdowski gwarantował jeńcom opiekę medyczną, zachowanie własności osobistej oraz natychmiastową
repatriację
po zakończeniu wojny. Żadna z obietnic nie została spełniona. Większość jeńców trafiła do sowieckich
gułagów
, skąd wielu z nich (być może nawet połowa) nigdy nie wróciła.
Bilans strat we Wrocławiu to szacowana na ponad 700 tysięcy liczba cywilów zmuszonych przez władze niemieckie do opuszczenia miasta; zginęło 6 tys. żołnierzy (23 tys. zostało rannych); wśród dziesiątek tysięcy cywilów, którzy zginęli podczas ewakuacji lub ostrzału miasta było też 3 tys. samobójców. Zniszczone w mieście budynki obróciły się w 18 milionów metrów sześciennych gruzu[11].
Czasy powojenne
Polaków, którzy przyjechali do Wrocławia zaraz po wojnie nazwano
pionierami
. Przyjeżdżali tu m.in. przesiedleńcy z
Kresów
, szczególnie z okolic
Lwowa
i
Stanisławowa
, nie brak było także przybyszów z
Wileńszczyzny
. Sporo ludności przyjechało z
Wielkopolski
. Przez pierwsze powojenne lata Wrocław, tak jak cały obszar tzw.
Ziem Odzyskanych
traktowany był przez wielu przyjezdnych i częściowo przez władze centralne jako źródło zaopatrzenia i
szabru
, czemu sprzyjała atmosfera tymczasowości i niepewności polskich osadników. Równocześnie nowe władze kładły szczególny nacisk na usunięcie śladów niemieckości - pomników, napisów. Odbudowywane zabytki "polszczono" między innymi przez
regotyzację
ich.
W celach propagandowych od lipca do września
1948
w
Hali Ludowej
została zorganizowana
Wystawa Ziem Odzyskanych
. W czasie jej trwania odbył się w dniach
25
-
28 sierpnia
Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju
. Rozpoczęła się odbudowa miasta po ciężkich zniszczeniach wojennych.
W roku
1963
we
Wrocławiu
wybuchła
epidemia czarnej ospy
przywleczona z
Indii
przez agenta służb specjalnych
PRL
, płk.
Bonifacego Jedynaka
. Władze nałożyły znaczne ograniczenia na przemieszczanie się ludności, a ponad 2 tysiące osób zostało izolowanych.
W roku
1966
nastąpiła inauguracja najsłynniejszego wrocławskiego cyklicznego wydarzenia kulturalnego – Festiwalu Muzyki Oratoryjno-Kantatowej "
Wratislavia Cantans
".
Powstały duże osiedla z
wielkiej płyty
, m.in. w systemie WWP.
Kozanów
zbudowano na terenie zalewowym.
W latach
1975
i
1976
miały miejsce pożary
garnizonowego kościoła pw. św. Elżbiety
umiejscowionego tuż przy wrocławskim rynku. Odbudowę – powoli ciągnącą się przez lata 80. – częściowo zakończono dopiero w roku 1997.
Rok
1980
przyniósł strajki we wrocławskich zakładach pracy, manifestacje uliczne. W zajezdni autobusowej przy ul. Grabiszyńskiej powstała wrocławska
Solidarność
. Po wprowadzeniu
stanu wojennego
w
1981
aktywnie mimo internowania i późniejszych aresztowań liderów (
Władysława Frasyniuka
,
Józefa Piniora
i innych) działało podziemie solidarnościowe – kolportowane były ulotki, nadawane krótkie nielegalne audycje radiowe. W tym czasie rozpoczęła tu działalność
Pomarańczowa Alternatywa
pod "dowództwem"
Waldemara Fydrycha – "Majora"
, a także "
Solidarność Walcząca
"
Kornela Morawieckiego
.
W roku
1983
Wrocław odwiedził w czasie swojej
drugiej pielgrzymki
do Polski
Jan Paweł II
. Główne uroczystości odbyły się na
Torze Wyścigów Konnych na Partynicach
.
W
1985
udostępniono do zwiedzania
Panoramę Racławicką
, sprowadzoną do miasta w
1946
, następnie wywiezioną poza Wrocław – sam jej gmach (
rotundę
) wzniesiono już w latach 60. i 70.
W roku
1990
w wolnych wyborach samorządowych zwyciężył
Komitet Obywatelski "Solidarność"
. Wybrany przez Radę Miejską na prezydenta miasta został
Bogdan Zdrojewski
. W tym też roku miasto wróciło do dawnego pięciopolowego
herbu
.
Wielki pożar
Teatru Polskiego
w styczniu
1994
roku przyniósł znaczne straty;
teatr
był odbudowywany i modernizowany przez ponad 2 lata.
Kongres Eucharystyczny
na przełomie maja i czerwca
1997
roku był okazją do kolejnej wizyty
papieża
Jana Pawła II
. Tym razem główne obchody kongresu odbyły się niemalże w centrum miasta – na placu między ulicami
Powstańców Śląskich
a Gwiaździstą.
Powódź 1997
Lipiec roku 1997 przyniósł największą
powódź
w dziejach miasta, tzw.
powódź tysiąclecia
. Zalanych zostało wiele dzielnic mieszkalnych i przemysłowych, wiele budynków uległo uszkodzeniu, w znacznym stopniu zniszczone zostały budowle hydrotechniczne. Część osiedli została całkowicie zalana,
Zalesie
i
Zacisze
, które znajdują się pomiędzy kanałem powodziowym a starym korytem Odry, nie miały szans na uratowanie przed zalaniem, podobny los mógł spotkać osiedla
Sępolno
i
Biskupin
, tam jednak ofiarnie układane przez mieszkańców miasta worki z piaskiem zatrzymały wodę. Wały powodziowe naprędce wzmacniane w newralgicznych punktach workami z piaskiem zdały egzamin również na osiedlach
Karłowice
,
Różanka
i
Osobowice
, których położenie wręcz skazywało na zalanie. Zalane zostały natomiast m.in.
Kowale
,
Maślice
,
Strachocin
,
Księże Wielkie
,
Księże Małe
,
Rakowiec
,
Widawa
i
Pracze Odrzańskie
– wszystkie one leżą na terenach, które przed II wojną światową i znaczną część czasu po wojnie służyły za obszary zalewowe. Najsłynniejszym zalanym osiedlem był
Kozanów
, budynki z wielkiej płyty dla ok. 25.000 mieszkańców. Woda na tym osiedlu osiągnęła poziom 4 metrów (1 piętro). Podobny los spotkał większość osiedli leżących przy Odrze, zalany został
Kleczków
, a także osiedla
Ołbin
i
Nadodrze
, gdzie woda dostała się na obszar zamieszkany przez ok. 60 tys. mieszkańców. W sumie woda zalała obszary miasta, na których mieszkało ponad 200 tysięcy Wrocławian. Miasto na długi czas zostało pozbawione bieżącej wody, częściowo także prądu i łączności telefonicznej. Dzięki heroicznej postawie mieszkańców zostały ocalone najcenniejsze zabytki (
ratusz
,
Ostrów Tumski
z
katedrą
) i uratowanych wiele cennych ruchomości i dokumentów. Niestety wiele zabytków, zwłaszcza piśmienniczych, ucierpiało w zalanych wodą magazynach bibliotek, archiwów miejskich i sądowych. Ucierpiały też niektóre szpitale, infrastruktura telekomunikacyjna, energetyczna i sanitarna, liczne przedsiębiorstwa i majątek wielu mieszkańców. Pojazdy komunikacji miejskiej – autobusy i tramwaje – uchroniono przed zniszczeniem przeprowadzając na niezagrożone ulice i torowiska, ale po powodzi bardzo wiele samochodów zaparkowanych na ulicach miasta nie nadawało się już do użytku.
Prezydentura Rafała Dutkiewicza
W
2002
roku we Wrocławiu odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory prezydenckie. W drugiej turze
Rafał Dutkiewicz
(popierany przez
PO
i
PiS
) pokonał kandydatkę SLD
Lidię Geringer d'Oedenberg
[12][13].
Wrocław dwukrotnie starał się o organizację
wystaw światowych
: EXPO 2010 i EXPO 2012, uległ jednak
chińskiemu
Szanghajowi
i
koreańskiemu
Yeosu
. W roku
2007
Wrocławiowi, jako jednemu z czterech miast polskich, przyznano prawo organizacji meczów
mistrzostw Europy w piłce nożnej – Euro 2012
.
Przynależność państwowa i administracyjna Wrocławia od wieku VIII do XXI
Przynależność polityczno-administracyjna miasta WrocławiaOkres | | Państwo | Jednostka administracyjna |
---|
VIII wiek
-
985
|
| Państwo Polan | |
985
-
1025
|
|
Księstwo Polskie
| |
1025
-
1034
|
|
Królestwo Polskie
| |
1034
-
1038
|
|
Księstwo Polskie
| |
1038
-
1042
|
| Królestwo Czeskie | |
1042
-
1076
|
|
Księstwo Polskie
| |
1076
-
1079
|
|
Królestwo Polskie
| |
1079
-
1138
|
|
Księstwo Polskie
| |
1138
-
1173
| | Księstwo Śląskie | |
1173
-
1248
| | Księstwo Dolnośląskie | |
1248
-
1335
| | Księstwo Wrocławskie | |
1335
-
1469
|
| Królestwo Czeskie | |
1469
-
1490
|
|
Królestwo Węgier
| |
1490
-
1620
|
| Królestwo Czeskie | |
1620
-
1742
| | Państwo Habsburgów | |
1742
-
1807
| |
Królestwo Prus
| Kamera wrocławska, departament wrocławski, powiat wrocławski |
1807
-
1813
| |
I Cesarstwo Francuskie
| |
1813
-
1815
| |
Królestwo Prus
| Kamera wrocławska, departament wrocławski, powiat wrocławski |
1815
-
1871
| |
Królestwo Prus
|
prowincja Śląsk
,
Rejencja wrocławska
, powiat Wrocław–miasto |
1871
-
1918
| |
Cesarstwo Niemieckie
|
Królestwo Prus
,
prowincja Śląsk
,
Rejencja wrocławska
, powiat Wrocław–miasto |
1918
-
1919
| |
Republika Weimarska
|
land Prusy
,
prowincja Śląsk
,
Rejencja wrocławska
, powiat Wrocław–miasto |
1918
-
1933
| |
Republika Weimarska
|
land Prusy
,
prowincja Dolny Śląsk
,
Rejencja wrocławska
, powiat Wrocław–miasto |
1933
-
1938
| |
III Rzesza
|
land Prusy
,
prowincja Dolny Śląsk
,
Rejencja wrocławska
, powiat Wrocław–miasto |
1938
-
1941
| |
III Rzesza
|
land Prusy
,
prowincja Śląsk
,
Rejencja wrocławska
, powiat Wrocław–miasto |
1941
-
1945
| |
III Rzesza
|
land Prusy
,
prowincja Dolny Śląsk
,
Rejencja wrocławska
, powiat Wrocław–miasto |
1945
-
1946
|
|
Rzeczpospolita Polska
| Okręg II (Dolny Śląsk) |
1946
-
1950
|
|
Rzeczpospolita Polska
|
Województwo wrocławskie
,
powiat grodzki
|
1950
-
1952
|
|
Rzeczpospolita Polska
|
Województwo wrocławskie
,
powiat grodzki
|
1952
-
1957
|
|
Polska Rzeczpospolita Ludowa
|
Województwo wrocławskie
,
powiat grodzki
|
1957
-
1975
|
|
Polska Rzeczpospolita Ludowa
|
Województwo wrocławskie
, gmina miejska |
1975
-
1989
|
|
Polska Rzeczpospolita Ludowa
| Miasto wydzielone na prawach województwa |
1990
-
1998
|
|
Rzeczpospolita Polska
| Miasto wydzielone na prawach województwa |
od
1999
|
|
Rzeczpospolita Polska
|
województwo dolnośląskie
, powiat grodzki |
Przypisy
- ↑ Edmund Małachowicz, Najnowszy zarys dziejów najstarszego Wrocławia, Wrocław 2000, s. 49
- ↑ Tadeusz Szumski, 500 zagadek o Wrocławiu, WP, Warszawa 1971
- ↑
Miedzioryt
z II połowy XVII w.
- ↑ w roku
1806
Bramą Odrzańską nazywano inną bramę miejską, niż pierwotna (położona na przedłużeniu ul. Odrzańskiej); na grafice widoczna jest prawdopodobnie brama dawniej nazywana Nową, wychodząca na mosty, na których miejscu są dziś
Mosty Uniwersyteckie
- ↑ tj. w okolicy dzisiejszego
placu Solidarności
- ↑ między innymi w leżącym nieopodal
Psim Polu
doszło do licznych gwałtów i grabieży pomimo, że władze miasteczka poleciły mieszkańcom oddawanie okupantom wszystkiego, czego tylko zażądają
- ↑ obecnie (po ostatnich zmianach, do których doszło w
1973
) w granicach miasta znajduje się obszar o powierzchni 292,82 km²
- ↑ w styczniu
1945
przebywało we Wrocławiu ponad milion ludzi
- ↑ bonczek/hydroforgroup:
1945 - Festung Breslau
. W:
Wratislaviae Amici
[on-line]. [dostęp 2008-12-18].
- ↑ podczas rozbiórek zginęło, m.in. z powodu ostrzału z radzieckich samolotów, od 10 do 15 tysięcy ludzi
- ↑
Beata Maciejewska, Tak ginęło miasto, "Gazeta Wyborcza" 6 maja 2008
- ↑
wyniki I tury
- ↑
wyniki II tury
Zobacz też