Podbój Rusi przez Mongołów
Rozpoczęcie wojny
W
1206
chanem został
Temudżyn
. W
1216
Połowcy
przyjęli na swoje ziemie
Merkitów
- zaciekłych wrogów Temudżyna i jego imperium. Wspierali też stale jego wrogów w postaci plemion ugrofińskich. W końcu w celu pacyfikacji Połowców Temudżyn wysłał w
1222
korpus ekspedycyjny złożony z trzech
tumenów
, a dowodzony przez
Subedeja
i
Dżebe
. Korpus ruszył przez
Kaukaz
, aby wyjść na tyły Połowców. Usiłował ich zatrzymać król gruziński
Jerzy IV Lasza
, ale poniósł sromotną klęskę. Mongołowie pochwycili też przewodników, którzy wskazali im drogę przez
Wąwóz Darialski
- w ten sposób w
1223
wyszli na stepy połowieckie (Deszt-i-Kipczak) u źródeł
Kubania
. Po drodze zaatakowali i obrabowali plemię
Alanów
, a natępnie zaatakowali i pokonali
Połowców
, których
kagan
Kotian
po klęsce zwrócił się o pomoc do książąt ruskich.
W
1223
wyruszyli wspólnie przeciw
Mongołom
, spotykając ich nad rzeką
Kałka
. Ponieważ po stronie ruskiej brak było jednolitego dowództwa (w wyprawie brało udział 18 książąt ruskich), Mongołowie kolejno pokonali ich oddziały, a na koniec zdobyli podstępem obóz księcia kijowskiego. Wziętych do niewoli książąt związano, ułożono na nich deski i bale drewniane, na których urządzono ucztę dla zwycięzców.
Wojska mongolskie ruszyły dalej na zachód, pustosząc południowe ziemie ruskie, a następnie zawróciły nad
Wołgę
, gdzie doznały niepowodzeń w walkach z osiadłymi tutaj plemionami bułgarskimi. Zarządzono więc odwrót.
Kolejne wyprawy
Kolejna wyprawa Mongołów na Ruś została zorganizowana w
1236
. Dowodził nią
Batu-chan
, który właśnie objął przywództwo ułusu zachodniego po swoim ojcu
Dżoczi
. Uderzył on na
państwo Bułgarów Kamskich
i pokonał je, następnie zajął ziemie
Mordwinów
. Jesienią
1237
odbył się zjazd samych wnuków Czyngis-chana, który uchwalił następną wyprawę przeciw ziemiom ruskim. W
1238
zdobyto
Riazań
(Arpan),
Kołomnę
(Ike, pod którą zginął jeden z synów Czyngis-chana Kulkan),
Twer
,
Rostów
, przez 8 dni trwało oblężenie twierdzy Jurgija Wielkiego[1], zakończone zdobyciem grodu, po czym Mongołowie ruszyli na Perejasław, który także wzięli. Obrońca grodu kniaź „Wanke Jurku " — Jerzy Wsiewołodowicz, został pojmany i ścięty. Następnie armia stepu rozdzieliła się. Batu na czele własnego tumenu poszedł pod
Kozielsk
i dwa miesiące bezskutecznie się pod nim męczył. Widoki obrońców były jednak marne, pod grodem zjawili się niebawem Ka'adan i Büri i zdobyli miasto. W
1239
roku zdobyty został
Czernihów
i
Głuchów
. Przed kolejnym szturmem Batu postanowił paktować i wysłał poselstwo, aby ocalić miasto - perłę Rusi, zostało ono jednak zabite na rozkaz księcia Michała Wsiewołodowicza, a on sam uciekł na Węgry.
Oddziały, które ruszyły na
Nowogród
, zawróciły w odległości kilkunastu kilometrów od miasta. Obronił się również
Smoleńsk
. Późną jesienią 1240 oddziały mongolskie podeszły pod Kijów. Był to podjazd większej wyprawy, która zaatakowała Polskę, Czechy, Węgry, Siedmiogród, Bułgarię.
Obroną miasta, po ucieczce księcia Michała, kierował wojewoda Dymitr. Wojownicy i mieszkańcy stolicy wykazali ogromne bohaterstwo, broniąc się mężnie do końca. Po sforsowaniu murów miejskich i wewnętrznych zapór rażono nieprzyjaciela z ostatniego punktu oporu — cerkwi Dziesięcinnej. Wreszcie i ona została zdobyta. Dymitr dostał się do niewoli, lecz podobno za męstwo okazane w walce darowano mu życie, natomiast miasto zostało zrujnowane. W ten sposób upadło
Wielkie Księstwo Kijowskie
.
Kolejnym celem najeźdźców stało się
Księstwo Halicko-Wołyńskie
. Wprawdzie nie udało się im opanować ufortyfikowanego Kamieńca, ale reszta miast wpadła w ich ręce (m. in. Włodzimierz i Halicz). Miasta zostały splądrowane i spalone, a ludność wymordowana lub uprowadzona.
Ruś, która na przeszło dwieście lat dostała się pod panowanie Mongołów, przekształciła się ze stojącego na wysokim poziomie kulturalnym i rozwiniętego organizmu państwowego — co prawda na przełomie XII i XIII w. targanego wewnętrznymi sprzecznościami i walkami dzielnicowymi — w peryferie Europy, nie odgrywające żadnej roli w jej dziejach. Rozwój Rusi został zahamowany, a ona sama osłabiona, i to w chwili, gdy zachodni sąsiedzi wychodzili ze stadium rozdrobnienia dzielnicowego, formując silne i scentralizowane państwa.
Podział Imperium Mongolskiego
W połowie XIII wieku
Imperium Mongolskie
zostało podzielone na cztery części (tzw. ułusy). Jedną z nich był ułus najstarszego syna Dżyngis-chana - Dżucziego, nazywany potem
Złotą Ordą
. Obejmował on ogromny obszar: od Irtysza do Dunaju i od Uralu do Kaukazu. Osiadłych tu Mongołów nazwano
Tatarami
. Początkowo stolicą państwa było miasto Saraj-Batu (koło dzisiejszego
Astrachania
), później Saraj-Berke (koło dzisiejszego
Wołgogradu
).
Rządy Złotej Ordy
W 1243 Batu-chan, udzielając zezwolenia Jarosławowi na używanie tytułu wielkiego księcia i pozwalając na sprawowanie przezeń władzy w księstwie kijowskim i rostowsko-suzdalskim, wprowadził przestrzegany później obyczaj każdorazowego uzyskiwania odpowiedniego przywileju przez władców Rusi, tzw.
jarłyku
.
Tatarzy pozostawili na podbitych ziemiach ruskich stare struktury polityczne i nie tylko wykorzystywali dla umocnienia swego panowania waśnie i konflikty między książętami ruskimi, lecz również sami umiejętnie je podsycali. Ci, którzy chcieli otrzymać jarlyk, musieli stanąć przed obliczem chana. Nigdy nie wiedzieli, czy czeka ich wspaniałe przyjęcie, poniżająca procedura hołdownicza, czy też śmierć. Takie wypadki zdarzały się niejeden raz. W 1245 zabito księcia czernihowskiego Michała, w rok później wielkiego księcia
Jarosława II
, a jego syn
Aleksander
uniknął śmierci, nie stawiając się na wezwanie tatarskie.
Wkrótce działania chanów przybrały charakter metodyczny. Na Rusi pojawili się poborcy podatkowi i urzędnicy przeprowadzający spis ludności. W miastach osadzono namiestników tatarskich (
baskaków
), którzy mieli czuwać nad przestrzeganiem terminów składania daniny. Spisy mieszkańców ziem ruskich oparte były na systemie dziesiątkowym. Dla ułatwienia rozliczeń podatkowych dziesiątki łączono w setki, te w tysiące, a następnie — dziesiątki tysięcy. Duchowieństwo zwolniono od wszelkich danin i powinności. Dodatkowy ciężar stanowiły periodyczne branki, uprowadzanie ludności i zmuszanie jej do służby wojskowej. Spadały na nią również świadczenia na rzecz tatarskiej służby łączności: dostarczanie podwód, kwater i wyżywienia dla posłańców.
Upadek Kijowa wyraził się także w przeniesieniu prawosławnej metropolii kościelnej do
Włodzimierza nad Klaźmą
, a następnie do Moskwy.
Wyzwolenie
W
1254
książę halicki
Daniel
wypędził Tatarów z kilku miast podolskich, ale po pięciu latach został przez nich zmuszony do ucieczki na Węgry. Na żądanie najeźdźców rozebrano mury obronne we
Lwowie
, w
Łucku
i
Chełmie
. Każda, podejmowana w XIII w. próba zrzucenia jarzma mongolskiego kończyła się klęską. Mimo to za następców Daniela:
Lwa
,
Jurija I
oraz ich potomków, nie ustawała walka przeciw Tatarom. Toczyła się ona ze zmiennym szczęściem i doprowadziła wreszcie do usunięcia bezpośredniej zależności.
Dopiero w roku
1380
, po
bitwie na Kulikowym Polu
, rozpoczął się proces uniezależniania się Moskwy od zwierzchnictwa
Złotej Ordy
i budowy państwa rosyjskiego w oparciu o rosnącą potęgę i autorytet
Wielkiego Księstwa Moskiewskiego
. Zwycięzca, książę
Dymitr
otrzymał przydomek "Doński" i jest do dzisiaj rosyjskim bohaterem narodowym.
Literatura
Przypisy