Agresja ZSRR na Polskę 1939
Agresja ZSRR na Polskę 1939Mapa podziału Polski (rozgraniczenie według paktu Ribbentrop-Mołotow) opublikowana w dzienniku "
Izwiestia
" 18.09.1939 17 września 1939, inwazja Armii Czerwonej Wkroczenie wojsk sowieckich do Polski w 1939 Uderzenie jednostek Armii Czerwonej na Polskę 17 września 1939 Kolumny piechoty sowieckiej wkraczające do Polski 17.09.1939 Polscy żołnierze- jeńcy wojenni konwojowani przez Armię Czerwoną do kolejowych punktów załadunku za granicą polsko-sowiecką Rozmowy oficerów
Wehrmachtu
i
Armii Czerwonej
o wytyczeniu bieżącej linii rozgraniczenia wojsk na zaatakowanym terytorium Polski. Brześć, wrzesień 1939. Na pierwszym planie gen.
Heinz Guderian
(odwrócony z tylnego półprofilu). Mapa ostatecznego rozdzielenia Polski pomiędzy III Rzeszę a ZSRR z 28.09.1939 r. z wytyczoną linią graniczną. Podpisy za zgodność: Stalin, Ribentropp, data Agresja ZSRR na Polskę –
zbrojna napaść
dokonana
17 września
1939
przez
ZSRR
(bez określonego w prawie międzynarodowym | Wikiźródła |
wypowiedzenia wojny
) na
Polskę
, będącą od
1 września
1939
w stanie wojny z
III Rzeszą
. Element działań wojennych
kampanii wrześniowej
– pierwszej kampanii
II wojny światowej
. Geneza działańNa mocy | Wikiźródła |
tajnego protokołu
do
paktu Ribbentrop-Mołotow
z dnia
23 sierpnia
1939 roku, ZSRR zobowiązał się do zbrojnego wystąpienia przeciw Polsce w sytuacji, gdyby
III Rzesza
znalazła się w stanie wojny z Polską, co było
eufemistycznym
określeniem przewidywanego jeszcze przed wybuchem
II wojny światowej
najazdu Niemiec na Polskę [1]. Sowiecka agresja rozpoczęła się bezzwłocznie po zawarciu w dniu
16 września
1939
r. w
Moskwie
ostatecznego układu rozejmowego pomiędzy
ZSRR
a
Japonią
, kończącego nieformalną wojnę sowiecko-japońską na pograniczu
Mandżukuo
i
Mongolii
– serię starć pomiędzy japońską
Armią Kwantuńską
a
Armią Czerwoną
rozpoczętych
15 maja
1939
, których kulminacyjnym momentem była rozpoczęta
20 sierpnia
1939
i zakończona
27 sierpnia
zwycięstwem Armii Czerwonej
bitwa nad Chałchin-Goł
[2]. Żelazną zasadą strategii
Stalina
było bowiem prowadzenie działań wojennych wyłącznie na jednym froncie. Oficjalny pretekst agresji był zawarty w przekazanej o godzinie 3.00 w nocy
17 września
przez zastępcę Ludowego Komisarza (ministra) Spraw Zagranicznych
Potiomkina
ambasadorowi
Grzybowskiemu
nocie dyplomatycznej: zamieszczono tam niezgodne z prawdą oświadczenie o rozpadzie państwa polskiego, ucieczce rządu polskiego, konieczności ochrony mienia i życia zamieszkujących wschodnie tereny polskie
Ukraińców
i
Białorusinów
oraz uwalnianiu ludu polskiego od wojny. W konsekwencji ZSRR uznał wszystkie układy zawarte uprzednio z Polską (w tym
traktat ryski
z
1921
r. i
pakt o nieagresji z 1932 roku
) za nieobowiązujące – zawarte z nieistniejącym państwem. Dlatego też odmawiano np wziętym do niewoli polskim żołnierzom statusu
jeńców wojennych
. Potiomkin przedstawił notę ambasadorowi RP w chwili rozpoczęcia działań wojennych przez
Armię Czerwoną
. Ambasador odmówił przyjęcia noty i zażądał wiz wyjazdowych dla dyplomatów polskich. Władze ZSRR próbowały tymczasem wbrew prawu międzynarodowemu (konwencja genewska dyplomatyczna) uniemożliwić opuszczenie kraju polskim dyplomatom i aresztować ich (stwierdzając utratę statusu dyplomatycznego). Polaków uratował dziekan korpusu dyplomatycznego w Moskwie, ambasador Rzeszy hr.
Friedrich Werner von der Schulenburg
osobiście wymuszając na rządzie ZSRR zgodę na wyjazd dyplomatów. Sowiecki ambasador w Polsce
Nikołaj Szaronow
wyjechał zaś z terenu RP (wraz z attaché wojskowym
Pawłem Rybałko
– późniejszym marszałkiem ZSRR) już
11 września
pod pretekstem nawiązania łączności z Moskwą[3].
Konsul generalny
RP w
Kijowie
Jerzy Matusiński
wezwany
30 września
1939
r. przez władze sowieckie zaginął (po aresztowaniu został zamordowany przez
NKWD
). Warto przy tym podkreślić, że legalny
rząd
II Rzeczypospolitej
opuścił granice Polski dopiero późnym wieczorem
17 września
, po otrzymaniu wiadomości o wkroczeniu
Armii Czerwonej
rankiem tego dnia i potwierdzonej informacji o zbliżaniu się sowieckich oddziałów pancernych do miejsca przebywania władz RP. Prezydent
Ignacy Mościcki
, w wydanym w
Kosowie
| Wikiźródła |
orędziu do narodu
, określił jednoznacznie sowieckie działania wojskowe jako akt agresji. Jeszcze w czasie wojny i po niej pojawiły się próby usprawiedliwienia agresji sowieckiej koniecznością ochrony terytorium ZSRR w przewidywaniu przyszłej napaści niemieckiej na ten kraj, jednak w świetle wyników obecnych badań historycznych próby te są pozbawione jakichkolwiek podstaw. W oficjalnej historiografii ZSRR, wydarzenia te przedstawiano jako wyzwoleńczy pochód na tereny Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Z kolei w oficjalnej historiografii polskiej okresu
PRL
wydarzeń tych nie eksponowano, ewentualnie przedstawiano
eufemistycznie
jako pokojowe "wkroczenie" wojsk radzieckich w celu "ochrony" ludności na wschodnich terenach. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego wejście Armii Czerwonej stanowiło agresję, łamiącą przy tym postanowienia
polsko-sowieckiego układu o nieagresji
i wyczerpującą definicję obowiązującej Polskę i ZSRR | Wikiźródła |
konwencji o określeniu napaści (1933)
. - W ZSRR agresję usprawiedliwiano za pomocą ideologicznej retoryki o sprawiedliwości dziejowej wobec
burżuazyjnego
państwa polskiego i wymuszonego
traktatu ryskiego
oraz o wyzwoleniu uciskanych i rozdzielonych narodów.
- Obecnie w Polsce niektórzy politycy uważają agresję za faktyczny
IV rozbiór Polski
, większość historyków – za agresję wojskową "w cieniu" agresji hitlerowskich Niemiec, i to podjętą – tak jak niemiecka – bez wypowiedzenia wojny. Wszyscy są przy tym zgodni, że dla
Stalina
i jego współpracowników i generałów była to również osobista zemsta za
niepowodzenie najazdu na Polskę w sierpniu 1920 r
.
17 września
1939
ZSRR stał się faktycznie uczestnikiem II wojny światowej jako sojusznik
III Rzeszy
.
Napaść doprowadziła do masowych prześladowań narodowościowych na przyłączonych do ZSRR (w wyniku
Paktu o granicach i przyjaźni pomiędzy III Rzeszą a ZSRR
z
28 września
1939
r. i jego tajnego protokołu) terenach wschodnich II Rzeczypospolitej – aresztowań i osadzeń w
obozach koncentracyjnych
, egzekucji, morderstw i powszechnych deportacji.
Marszałek
Edward Rydz-Śmigły
wydał
17 września
w
Kutach
tzw. dyrektywę ogólną treści: | Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami – bez zmian. Miasta do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii. |
Brak publicznego formalnego ogłoszenia przez Prezydenta i rząd RP faktu istnienia stanu wojny pomiędzy ZSRR a Polską i brak jednoznacznego rozkazu Naczelnego Wodza stawiania oporu najeźdźcy doprowadziły do dezorientacji[4] dowódców i żołnierzy (p.
Obrona Lwowa 1939
), a w konsekwencji do wzięcia do niewoli[5] około 250 tysięcy żołnierzy i oficerów (w większości nie stawiających oporu) i pośrednio do
zbrodni katyńskiej
na kilkunastu tysiącach oficerów
Wojska Polskiego
. Ostrzeżenia napływające z polskich ataszatów wojskowych w końcu sierpnia i na początku września 1939 r. o istnieniu tajnego porozumienia wojskowego pomiędzy III Rzeszą a ZSRR i przygotowaniach ZSRR do agresji na Polskę (tajna mobilizacja i koncentracja Armii Czerwonej nad granicą z Polską) oraz meldunek z
13 września
1939
o przecięciu zasieków po stronie sowieckiej na granicy z Polską, co oznaczało ostateczne przygotowania do inwazji, zostały zlekceważone przez Naczelnego Wodza Edwarda Rydza-Śmigłego[6]. Przebieg działań wojennych Przygotowania sowieckiePrzygotowania do inwazji rozpoczęto pod koniec sierpnia 1939. Plan inwazji opracował szef Sztabu Generalnego
Armii Czerwonej
komandarm
Borys Szaposznikow
.
3 września
Ludowy Komisarz Obrony
Kliment Woroszyłow
wydał dyrektywy oddziałom z Leningradzkiego, Kalininskiego, Białoruskiego, Kijowskiego, Moskiewskiego i Charkowskiego Okręgu Wojskowego nakazujące osiągnięcie gotowości bojowej, wstrzymujące zwolnienia do rezerwy i przerywające urlopy dowódców.
6 września
rząd ZSRR zarządził mobilizację, a Woroszyłow nakazał rozpoczęcie wielkich ćwiczeń oddziałów ze zmobilizowanych 6 okręgów oraz Orłowskiego Okręgu Wojskowego, przewidziane Planem nr 22 "A", będącego faktycznie planem działań przeciw Polsce[7]. Do
11 września
jednostki pierwszego rzutu uzupełniły stany etatowe i tego dnia Woroszyłow wydał rozkaz koncentracji wojsk na wyznaczonych rejonach przygranicznych Radom Wojennym Białoruskiego i Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego (przekształcone w dowództwa Frontów), jednak część jednostek osiągnęła te pozycje już
8 września
. Do
13 września
wyznaczone oddziały Armii Czerwonej znalazły się na pozycjach wyjściowych[7]. Pod koniec dnia
16 września
do oddziałów zgromadzonych w strefie przygranicznej dotarł tajny rozkaz Woroszyłowa nr 16634 o treści: Uderzać o świcie siedemnastego![7]
Wojska pierwszego rzutu
uformowane były w dwa fronty, w skład których wchodziło 6 armii: Łącznie siły pierwszego rzutu obejmowały 9 korpusów i 1 dywizję piechoty, 4 (lub 5) korpusów i 1 dywizję kawalerii, 2 korpusy i 12 brygad czołgów. W sumie ok. 620 tys. żołnierzy, 4,7 tys. czołgów i 3,3 tys. samolotów. Jednostki te posiadały zatem m.in. prawie dwa razy więcej czołgów niż
Wehrmacht
w dniu
1 września
1939
i dwa razy tyle samolotów bojowych co
Luftwaffe
na froncie polskim[8]. Główne kierunki natarcia Frontu Białoruskiego objęły
Wilno
,
Baranowicze
–
Wołkowysk
–
Grodno
–
Suwałki
,
Brześć nad Bugiem
. Wilno, Grodno i Brześć zostały osiągnięte w dniach 20-22 września, Suwałki 24 września. Główne kierunki natarcia Frontu Ukraińskiego objęły
Dubno
–
Łuck
–
Włodzimierz Wołyński
–
Chełm
–
Zamość
–
Lublin
,
Tarnopol
–
Lwów
,
Czortków
–
Stanisławów
–
Stryj
–
Sambor
i
Kołomyję
. Pod Lwów jednostki sowieckie podeszły
19 września
, Lublin osiągnęły
28 września
. Jednostki Frontu Ukraińskiego dłużej brały udział w działaniach i zajmowały kolejne wyznaczone im obszary do początku października 1939. W awangardzie na kierunkach ataku Armii Czerwonej posuwały się na ogół jednostki pancerne. W pierwszej kolejności jednostki szybkie starały się dotrzeć do granic Rzeczypospolitej z Litwą, Węgrami i Rumunią, by uniemożliwić ewakuację jednostek
Wojska Polskiego
za granicę. Operacja została zaplanowana jako regularne działania wojenne z udziałem wojsk pancernych, lotnictwa (atakującego wojsko polskie z powietrza) i działań grup sabotażowo-dywersyjnych (
Specnaz
,
OsNaz
) przerzuconych lub zorganizowanych na terytorium Polski już w początku września 1939. W dniach
18
-
19 września
miała miejsce
obrona Wilna
przed nacierającymi wojskami sowieckimi. Z kolei w dniach
20
-
21 września
trwały ciężkie
walki o Grodno
, gdzie na skutek zaciekłej obrony sowieckim czołgom nie udało się zdobyć miasta z marszu. Miasta broniły jedynie niewielkie oddziały garnizonu (większość w składzie
35 Dywizji Piechoty
została kilka dni wcześniej przerzucona transportami kolejowymi dla obrony Lwowa przed Niemcami) i ochotnicy, w tym harcerze. Obrońcy butelkami z benzyną i ogniem działek przeciwpancernych zniszczyli kilkadziesiąt czołgów sowieckich. Agresor używał cywilów i jeńców jako żywych tarczy dla osłony natarcia czołgów[9]. Wkraczającym jednostkom Armii Czerwonej opór zbrojny stawiły związki taktyczne
Korpusu Ochrony Pogranicza
,
Brygada Rezerwowa Kawalerii Wołkowysk
i
Samodzielna Grupa Operacyjna Polesie
. W serii bitew na całym froncie, wojska polskie podjęły próbę opóźnienia marszu jednostek sowieckich. Przez trzy dni (17-20 września) trwała obrona przez KOP
Rejonu Umocnionego Sarny
. W dniach
29
-
30 września
jednostki KOP pod dowództwem gen.
Wilhelma Orlika-Rückemanna
rozbiły 52 Dywizję Strzelecką Armii Czerwonej w
bitwie pod Szackiem
.
1 października
zmuszone były się rozproszyć po
bitwie pod Wytycznem
; niewielka część zdołała się przyłączyć do SGO Polesie. Przedzierająca się na zachód SGO "Polesie" gen.
Franciszka Kleeberga
29
–
30 września
stoczyła zwycięskie walki z oddziałami sowieckimi pod
Jabłonią
i
Milanowem
. W konsekwencji agresji sowieckiej nastąpiło spotkanie wojsk
Armii Czerwonej
z
Wehrmachtem
na terenie zaatakowanej Polski, po czym z części zajętych uprzednio obszarów Rzeczypospolitej
Wehrmacht
wycofał się do ustalonej wcześniej linii demarkacyjnej (z
23 sierpnia
1939
) i oddał zajęty obszar wojskom sowieckim (
Białystok
,
Kobryń
,
Brześć
,
Borysław
,
Drohobycz
)[10]. W spektakularny sposób miało to miejsce pod Lwowem
20 września
, gdy Niemcy oblegający to miasto wycofali się, wcześniej proponując obrońcom kapitulację. Sam Lwów z silnym i dobrze uzbrojonym garnizonem został po krótkim oporze w dniu
22 września
poddany Armii Czerwonej przez gen.
Langnera
na honorowych warunkach, natychmiast przez władze sowieckie złamanych[11]. Oficerom gwarantowano w układzie kapitulacyjnym swobodny przemarsz na Węgry i do Rumunii – zostali jednak na granicy linii oddziałów Armii Czerwonej aresztowani, wywiezieni do
obozu w Starobielsku
i zamordowani wiosną 1940 r. w
Charkowie
. (por.
Obrona Lwowa 1939
). Wśród ofiar katyńskich znajdowali się oficerowie wzięci do niewoli w całym pasie natarcia Armii Czerwonej. Okolice
Lublina
,
Chełma
,
Tomaszowa Lubelskiego
po pierwotnej okupacji sowieckiej zostały po pakcie moskiewskim z
28 września
1939
przekazane przez ZSRR Niemcom. Było to konsekwencją korekty linii podziału Polski, ustalonej pomiędzy III Rzeszą a ZSRR
28 września
1939
podczas wizyty Ribbentropa w Moskwie. Walkę z Sowietami kontynuowały oddziały partyzanckie, np. nad
Biebrzą
utrzymały się one do lata 1941 – do wybuchu
wojny niemiecko-sowieckiej
[12]. Operacje
NKWD
i
Razwiedupru
w trakcie agresji sowieckiejWraz z oddziałami Specjalnych Okręgów Wojskowych Białoruskiego i Kijowskiego polską granicę przekroczyły grupy operacyjno-czekistowskie utworzone zgodnie z rozkazem
NKWD
ZSRR z
8 września
1939
. W ich skład weszli oficerowie operacyjnych centralnych i terenowych organów NKWD oraz operacyjno-polityczni funkcjonariusze wojsk pogranicznych, wsparci dwoma batalionami wojsk Białoruskiego i Kijowskiego Okręgów Pogranicznych. W celu koordynacji działań grup operacyjno-czekistowskich z dowództwem wojskowym, oddelegowano na
Ukrainę
zastępcę ludowego komisarza spraw wewnętrznych
Wsiewołoda Mierkułowa
, a na
Białoruś
Wiktora Boczkowa
, naczelnika Oddziału Specjalnego NKWD ZSRR. Do zadań grup operacyjnych należało rozbicie struktur administracji II RP na kresach wschodnich oraz zorganizowanie w ich miejsce nowych organów władzy w postaci zarządów tymczasowych. Grupy te opanowywały w pierwszej kolejności newralgiczne węzły infrastruktury państwa polskiego. Zajmowały budynki urzędów państwowych, banki, drukarnie, redakcje gazet, konfiskowały papiery wartościowe i archiwa. Dokonywały aresztowań i zatrzymań na podstawie przygotowanych uprzednio
list proskrypcyjnych
i bieżących donosów przedwojennej i pozyskanej agentury sowieckiej, wykrywały i ewidencjonowały współpracowników polskich służb specjalnych, funkcjonariuszy polskiej administracji, działaczy partii, ugrupowań politycznych i społecznych[13]. Zbrodnie wojenneOd momentu uderzenia na Polskę Armia Czerwona dokonywała wielu zbrodni wojennych, mordując jeńców i masakrując ludność cywilną. Ocenia się że ich ofiarą padło ok. 2,5 tys. żołnierzy polskich i policjantów oraz kilkuset cywilów[14]. Jednocześnie radzieccy dowódcy wojskowi wzywali ludność cywilną do mordów i przemocy, dowódca Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej w jednej z odezw napisał : "Bronią, kosami, widłami i siekierami bij swoich odwiecznych wrogów – polskich panów"[14]. Największe zbrodnie popełniono w
Rohatynie
[15][16][17][18], gdzie dokonano rzezi na żołnierzach polskich i ludności cywilnej,
Grodnie
,
Nowogródku
,
Sarnach
, i
Tarnopolu
[17][18] oraz w
Wołkowysku
,
Oszmianie
,
Świsłoczy
[19],
Mołodecznie
i
Kosowie Poleskim
[20][19]. Według niektórych relacji w Grodnie doszło do wiązania polskich jeńców i ciągnięcia ich czołgami po bruku[21]. Do dramatycznych wydarzeń doszło także w
Chodorowie
,
Złoczowie
i
Stryju
[19]. W pobliżu
Wilna
żołnierze Armii Czerwonej rozstrzeliwali wziętych do niewoli żołnierzy Wojska Polskiego[17][18]. Mszcząc się za opór stawiany w Grodnie poddających się żołnierzy WP masowo rozstrzeliwano[22]. Przedstawiciele Armii Czerwonej łamali także postanowienia umów dotyczących złożenia broni,
22 września
1939 dowódca obrony Lwowa gen.
Władysław Langner
podpisał z dowództwem sowieckim kapitulację, przewidującą m.in. bezpieczny wymarsz żołnierzy
wojska polskiego
(w tym oficerów) i
policji
w kierunku granicy z
Rumunią
, po uprzednim złożeniu broni – umowę tę strona sowiecka złamała po złożeniu broni aresztując wszystkich i wywożąc ich w głąb ZSRR[23]. Oficerowie uczestniczący w obronie Lwowa byli przetrzymywani w obozie w
Starobielsku
, a następnie w przeważającej większości zostali
zamordowani
przez
NKWD
w
Charkowie
i pochowani w dołach śmierci w Piatichatkach. Lwowscy
policjanci
zostali wymordowani ogniem karabinów maszynowych na szosie prowadzącej na
Winniki
[24].
Armia Czerwona
wymordowała ogniem z karabinów maszynowych nieuzbrojonych kadetów ze Szkoły Oficerów Policji w
Mostach Wielkich
po zgromadzeniu kadetów na placu apelowym i odebraniu raportu od komendanta szkoły. Żołnierze Armii Czerwonej z premedytacją zamordowali też pod Sopoćkiniami dowódcę
Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie
gen.
Józefa Olszynę-Wilczyńskiego
oraz jego adiutanta[18]. W tym ostatnim przypadku we współczesnej literaturze rosyjskiej (autorstwa głównie J. Muchina) podawane jest stwierdzenie, że generała Olszynę-Wilczyńskiego zabito w czasie ucieczki z bagażem samochodem osobowym po porzuceniu podległych mu walczących jeszcze oddziałów. Świadkami egzekucji generała i jego adiutanta strzałem w tył głowy była jego żona i kilkanaście towarzyszących jej osób[25]. Faktycznie, jako dowódca okręgu korpusu generał Olszyna-Wilczyński pełnił jedynie funkcje administracyjne i nie dowodził jakimikolwiek oddziałami wojskowymi w czasie wojny. W ślad za oddziałami Armii Czerwonej posuwały się wojska i oddziały specjalne
NKWD
, dokonujące natychmiast masowych aresztowań (lub egzekucji) elit lokalnych według przygotowanych uprzednio list
proskrypcyjnych
, przy pomocy lokalnej agentury komunistycznej i zorganizowanych bojówek (tzw. milicja ludowa). Zakończenie i skutki
22 września
w
Brześciu
kombrig
Siemion Kriwoszein
i niemiecki generał
Heinz Guderian
odebrali wspólną defiladę oddziałów pancernych niemieckich i radzieckich (w związku z przekazaniem miasta Armii Czerwonej przez Wehrmacht). Wkrótce po tym
28 września
ZSRR i III Rzesza podpisały tzw. Traktat o granicach i przyjaźni, zwany też drugim
paktem Ribbentrop-Mołotow
, przypieczętowujący podział Polski, korygujący wcześniejsze ustalenia nt. przebiegu granicy niemiecko-radzieckiej (patrz mapa z 28 września 1939 r.) oraz podziału stref wpływów w krajach bałtyckich. W tym ostatnim przypadku doprowadziło to niezwłocznie do wprowadzenia sowieckich baz wojskowych na terytorium tych państw z zachowaniem do czasu ich niezależności państwowej, a następnie w czerwcu
1940
r. do inwazji Armii Czerwonej na te kraje, ich formalnej
aneksji
przez ZSRR (sierpień
1940
) i prześladowań ludności państw bałtyckich – m.in. po aneksji Litwy wysiedlono (w okresie
czerwiec
1940
–
czerwiec
1941
) 25% ludności
litewskiej
– w oparciu o słynną ujawnioną później instrukcję deportacyjną
Sierowa
[26]. Armia Czerwona wzięła do niewoli 250 tysięcy żołnierzy, w tym około 18 tysięcy oficerów, ok. 7 tysięcy żołnierzy poległo lub zginęło po wzięciu do niewoli. W walkach zginęło około 3 tysięcy żołnierzy, ok. 10 tysięcy było rannych. Dalszymi konsekwencjami agresji ZSRR na Polskę były masowe
represje wobec ludności polskiej
pozostających na wschodnich terenach Rzeczypospolitej, grabież polskiego majątku narodowego i dóbr prywatnych – w głąb ZSRR wywożono całe zakłady przemysłowe, maszyny i instalacje fabryczne, lokomotywy, wagony, samochody[19] oraz inwentarz żywy i martwy. Obrabowano polskie muzea, biblioteki oraz archiwa i prywatne zbiory dzieł sztuki[19]. Mimo czterokrotnej różnicy w
sile nabywczej
rubla
w stosunku do
złotego
polskiego (faktycznie rubel był zaś fikcyjnym pieniądzem komunistycznej
gospodarki niedoboru
), obie waluty zostały we wrześniu 1939 zrównane przez władze sowieckie w kursie wymiany – co spowodowało natychmiastowe zniknięcie wszystkich towarów z rynku (przy masowym ich wykupywaniu przez żołnierzy sowieckich i ukrywaniu reszty przez sprzedawców wobec bezwartościowości sowieckiej waluty). Zablokowanie wszystkich kont bankowych i kas oszczędnościowych spowodowało gwałtowną
pauperyzację
ogromnych grup ludności, upadek instytucji dobroczynnych, kulturalnych i naukowych.
12 grudnia
1939
r. nastąpiło oficjalne wycofanie z obiegu złotego i zastąpienie go rublem przy likwidacji oszczędności bankowych i braku wymiany walut. W konsekwencji złote polskie były
szmuglowane
celem wymiany do
Generalnego Gubernatorstwa
, gdzie były wymieniane na
młynarki
. Zlikwidowano także wiele[19] kościołów trzech głównych wyznań (w większości
katolickich
), które zamieniano na magazyny, składy, kina lub ośrodki radzieckiej
Ligi Bezbożników
– organizacji powstałej w 1925, która atakowała
ateistyczną
propagandą wiarę w Boga i uczucia religijne różnych grup wyznaniowych. Zastosowano także deportacje innych grup etnicznych i represje w stosunku do
ukraińskich
i
białoruskich
działaczy narodowych. Ocenia się, że w latach 1939-1945 doszło, według różnych źródeł, do przymusowego wywiezienia od 550 tysięcy do 1,5 miliona[27] obywateli polskich w głąb ZSRR.
18 grudnia
1939
rząd RP na uchodźstwie
uznał, że zaistniał de facto stan wojny pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Radzieckim[]. Recepcja
Aneksja
zdobytych w 1939 terenów
wschodniej Polski
świętowana była w ZSRR i jest nadal w niepodległej Białorusi jako "Zjednoczenie zachodniej Białorusi z
Białoruską SRR
". Oficjalna nazwa napaści na Polskę brzmiała: "Kampania wyzwoleńcza Armii Czerwonej".
23 września
2009
Sejm RP
przyjął przez
aklamację
uchwałę upamiętniającą agresję Związku Radzieckiego na Polskę 17 września 1939 r.[28]. Galeria – plakaty i ulotki sowieckie – wrzesień 1939Sowiecki plakat propagandowy z września 1939 – Armia Czerwona wyzwala chłopów z pańskiego polskiego jarzma | Sowiecki plakat antyszpiegowski – tu cień szpiega w polskim mundurze | Sowiecki plakat propagandowy z jesieni 1939 – "Tak było – Tak Jest!" | Sowiecki plakat propagandowy – żołnierz Armii Czerwonej dobija Białego Orła | Sowiecki plakat propagandowy – "Nasza armia to armia która wyzwala robotników", podpisano "Józef Stalin" | Sowiecka ulotka do żołnierzy polskich, 17 września 1939 – Dowódca Frontu Ukraińskiego Siemion Timoszenko | Sowiecka ulotka do żołnierzy polskich, 17 września 1939 – Dowódca Frontu Białoruskiego Michaił Kowalow | Sowiecka ulotka do żołnierzy polskich, 17 września 1939 – Dowódca Frontu Białoruskiego Michaił Kowalow |
Recepcja – karykatury sowieckie w pierwszą rocznicę agresji – wrzesień 1940Karykatury sowieckie w pierwszą rocznicę agresji. Polskojęzyczny "
Czerwony Sztandar
" Lwów, wrzesień 1940 Zobacz teżPrzypisy- ↑ Po roku
1945
zarówno ZSRR jak i władze
PRL
oficjalnie zaprzeczały istnieniu tego załącznika aż do roku
1989
, choć w niektórych podręcznikach historii wydanych w PRL można jednak było – mimo
cenzury
– przeczytać enigmatyczne informacje na ten temat.
- ↑ inaczej bitwa pod Nomonhan
- ↑ Potiomkin odmówił ambasadorowi Grzybowskiemu prawa wyjazdu pierwotnie pod pretekstem konieczności powrotu do ZSRR dyplomatów sowieckich w Polsce, którzy od tygodnia znajdowali się już na terenie ZSRR.
- ↑ Bohaterem sowieckim stawał się w tych tragicznych dla Polski dniach dowódca 29. Brygady Pancernej Armii Czerwonej kombryg Siemion Kriwoszein. Jego oddziały w Brześciu nad Bugiem wzięły bowiem do niewoli 1030 polskich oficerów, 1220 podoficerów i 34 tys. szeregowych żołnierzy. Jak wzięły? W jakiej bitwie? Otóż w żadnej bitwie. Na dworzec kolejowy w Brześciu w bałaganie odwrotu ku bezpiecznym granicom przybyło kilkadziesiąt polskich transportów wojskowych z żołnierzami i ze sprzętem. Wysiadali z wagonów wprost w sowieckie ręce jeszcze 25 września 1939 r. (Dariusz Baliszewski: Tajemnica generała Olszyny).
- ↑ Niejednokrotnie żołnierzy do niewoli brano podstępem – oficerowie Armii Czerwonej przedstawiali się jako sojusznicy w wojnie z Niemcami, czołgi sowieckie były udekorowane czerwonymi i polskimi flagami (m.in. w
Zaleszczykach
), zawierano z Polakami fikcyjne porozumienia o zgodzie na ewakuację, a następnie otaczano, rozbrajano i transportowano do obozów jenieckich itd.
- ↑ Andrzej Pepłoński "Wywiad a dyplomacja II Rzeczypospolitej" Toruń 2004, ,
Ryszard Szawłowski
Wywiad polski na Związek Sowiecki w 1939 roku w: Europa Nie Prowincjonalna Warszawa-Londyn 1999 Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza Rytm, Polonia Aid Foundation Trust, , s. 905- 922.
- ↑ 7,0 7,1 7,2
Janusz Magnuski
, Maksym Kołomijec: Czerwony Blitzkrieg: wrzesień 1939. Sowieckie wojska pancerne w Polsce. Warszawa: "Pelta", 1994, s. 65. .
- ↑
Paweł Piotr Wieczorkiewicz
"Kampania 1939 roku". Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa, 2001.
- ↑ Podobnie jak w roku
1944
Niemcy w
powstaniu warszawskim
.
- ↑ Dowództwo Wehrmachtu nie było poinformowane przez
Hitlera
i
Ribbentropa
o szczegółach tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow dotyczących linii podziału Polski.
- ↑
Stanisław Ostrowski - Dnie Pohańbienia
- ↑
Tomasz Strzembosz
Antysowiecka partyzantka i konspiracja nad Biebrzą X 1939 – VI 1941, Neriton, Warszawa 2004,
- ↑
Polskie Podziemie na terenach zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi w latach 1939–1941. Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2001
- ↑ 14,0 14,1 Andrzej Friszke: Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2003, s. 25. .
- ↑ "W niejednokrotnym wypadku – po wkroczeniu do miasteczka czy osiedla – dokonywano masowych rzezi, nie oszczędzając kobiet i dzieci. W Rohatynie (Stanisławowskie) rzeź taka trwała cały dzień. Masowych gwałtów i morderstw, zbliżonych do rzezi, dokonano w Grodnie, Wołkowysku, Świsłoczy, Oszmianie i Mołodecznie": Władysław Pobóg-Malinowski "Najnowsza historia polityczna Polski. 1939-1945" Wydawnictwo Platan, Kraków, 2004, , tom 3, s. 107
- ↑ Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów, Londyn, 1975, s. 9-11
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Witold Pronobis: Świat i Polska w XX wieku. Warszawa: Editions Spotkania, 1996, s. 196. .
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 Wojciech Roszkowski: Najnowsza historia Polski 1914-1945. Warszawa: Świat Książki, 2003, ss. 410-412. .
- ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 19,5 Władysław Pobóg-Malinowski: Najnowsza historia polityczna Polski. 1939-1945. Kraków: Wydawnictwo Platan, 2004, ss. 106-110 (tom 3). .
- ↑
Wojciech Roszkowski
"Najnowsza historia Polski 1914-1945", Świat Książki, Warszawa, 2003, s. 410 – autor wymienia "dramatyczne sceny maltretowania jeńców polskich" które "rozegrały się w Grodnie, Wołkowysku, Oszmianie, Mołodecznie, Nowogródku, Sarnach, Kosowie Poleskim i Tarnopolu"
- ↑ [...] Terror i mordowanie przyjęły większe rozmiary w Grodnie, gdzie wymordowano 130 uczniów i podchorążych, dobijano rannych i obrońców. 12-letniego Tadzika Jasińskiego przywiązano do czołgu i ciągnięto po bruku. Po opanowaniu Grodna nastąpiły represje; rozstrzeliwano aresztowanych na tzw. Psiej Górze i w lasku "Sekret". Na placu pod Farą leżał wał zamordowanych [...]": Julian Siedlecki "Losy Polaków w ZSRR w latach 1939-1986", Londyn, 1988, s. 32-34
- ↑ Karol Liszewski: Wojna polsko-sowiecka 1939. London: Polska Fundacja Kulturalna, 1986. . Cytat: (Monografia zawiera najbardziej szczegółowy opis walk na całym froncie polsko-sowieckim i relacje świadków o sowieckich zbrodniach wojennych we wrześniu 1939 r).
- ↑ 22 IX w Winnikach przedstawiciele Armii Czerwonej przyjęli bez dyskusji warunki wysunięte przez gen. Langnera. Przyjęto protokół o przekazaniu miasta Lwowa Armii Czerwonej, w którym m.in. stwierdzono, że Wojsko Polskie opuści poszczególne sektory. O dalszych losach wojska była mowa w pkt. 6 i 8, które głosiły: „6. Jeńcy szeregowi i młodsi oficerowie kolumnami pieszymi, starsi oficerowie autami opuszczą miasto wzdłuż szosy Lwów—Kurowice [...] 8. Oficerom Wojsk Polskich gwarantuje się osobistą swobodę i nietykalność ich osobistej własności. Przy przejazdach do Państw Obcych rozstrzyga Władza Miejska wraz z przedstawicielami władz dyplomatycznych danego Państwa". Protokół ten podpisali przedstawiciele Armii Czerwonej: kombryg Kuroczkin, kombryg Jakowlew, płk Diedow, płk Fotczenkow i komisarz pułkowy Makarow; ze strony Wojska Polskiego gen. Langner i płk dypl. Rakowski
[1]
por. też.
Wojciech Roszkowski
"Najnowsza historia Polski 1914-1945", Świat Książki, Warszawa, 2003, s. 411.
- ↑ przedłużenie ulicy Zielonej.
- ↑
Dariusz Baliszewski, Tajemnica generała Olszyny, "Wprost", nr 1243, 8 października 2006; dostępne w Internecie, dostęp 2007-11-07, 17:05
- ↑
Norman Davies
"Boże Igrzysko. Historia Polski", Wydawnictwo ZNAK, Kraków, 2001, , s. 962
- ↑ Niektóre szacunki podają liczbę nawet od 1,8 do 2 mln, głównie z uwagi na przymusowe nadanie obywatelstwa ZSRR wielu obywatelom polskim którzy także w większości zostali deportowani – jednak w dokumentach NKWD dotyczących deportacji nie byli oni wymieniani jako Polacy
- ↑ Tekst uchwały:
| Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 września 2009 roku upamiętniająca agresję Związku Radzieckiego na Polskę 17 września 1939 r.: 17 września 1939 r. wojska ZSRR bez wypowiedzenia wojny dokonały agresji na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, naruszając jej suwerenność i łamiąc zasady prawa międzynarodowego. Podstawę do inwazji Armii Czerwonej dał pakt Ribbentrop-Mołotow zawarty 23 sierpnia 1939 r. między ZSRR i hitlerowskimi Niemcami. W ten sposób dokonano IV rozbioru Polski. Polska padła ofiarą dwóch totalitaryzmów: nazizmu i komunizmu. Wkroczenie Armii Czerwonej otworzyło kolejny tragiczny rozdział historii Polski i całej Europy Środkowo-Wschodniej. Długa jest lista zbrodni i nieszczęść, które dotknęły wtedy wschodnie tereny II Rzeczypospolitej i obywateli polskich, którzy się tam znaleźli. Składa się na nią zbrodnia wojenna rozstrzelania przez NKWD ponad 20 tysięcy bezbronnych jeńców, polskich oficerów, wysiedlenie setek tysięcy obywateli Rzeczypospolitej, osadzenie ich w nieludzkich warunkach w obozach i więzieniach oraz przymuszanie do niewolniczej pracy. Te sowieckie zbrodnie rozpoczęły szereg aktów przemocy, składających się na tragedię Golgoty Wschodu. | Źródło
Strona Sejmu RP
Bibliografia, linki zewnętrzne-
Sławomir Dębski
Między Berlinem a Moskwą. Stosunki niemiecko-sowieckie 1939-1941, Warszawa 2007 (wyd. II poprawione) Wyd.
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych
, .
-
Marek Kornat
, Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop_Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej II Rzeczypospolitej. Warszawa 2002, Wyd.
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych
, ;
- Grażyna Korneć,
Początki okupacji Kresów Wschodnich przez Związek Sowiecki (1939-1941) w: Wschodni Rocznik Humanistyczny , t. IV 2007
- Karol Liszewski (
Ryszard Szawłowski
) Wojna polsko-sowiecka 1939, London 1986, wyd. Polska Fundacja Kulturalna
-
Jerzy Łojek
Agresja 17 września 1939. Studium aspektów politycznych, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1990
-
Andrzej Friszke
Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2003,
-
Witold Pronobis
Świat i Polska w XX wieku, Editions Spotkania, Warszawa, 1996,
- Czesław Grzelak Kresy w czerwieni: agresja Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 roku, Wojskowy Instytut Historyczny Akademii Obrony Narodowej, Wydawnictwo Neriton, Warszawa, 1998,
- Grzegorz Joniec,
Antypolskie kampanie prasowe w sowieckiej prasie polskojęzycznej w latach 1939-1941, w: Wschodni Rocznik Humanistyczny , t. IV 2007
- Rajmund Szubański Plan operacyjny "Wschód", Wydawnictwo Bellona, Warszawa, 1993,
-
Norman Davies
Boże Igrzysko. Historia Polski, Wydawnictwo ZNAK, Kraków, 2001,
-
Stanisław Ostrowski
Dnie pohańbienia, fragment w wersji elektronicznej
[2]
-
dokumenty do stosunków sowiecko-niemieckich 1939–1941 (korespondencja dyplomatyczna i wszystkie tajne dokumenty), strona Yale University
-
Dokumenty dotyczące agresji sowieckiej
-
Biblioteka kresowa. "Wolność" ze Wschodu. Portal Kresy24.pl
-
Tomasz Strzembosz
Antysowiecka partyzantka i konspiracja nad Biebrzą X 1939 – VI 1941, Neriton, Warszawa 2004,
-
Instrukcja deportacyjna Iwana Sierowa nr 001223 z 10 października 1939 – w języku angielskim
-
Instytut Pamięci Narodowej "Agresja ZSRR na Polskę, 17 września 1939 r." – zdjęcia
-
IPN "17 września 1939 roku – agresja sowiecka na Polskę" – fotografie
-
Nóż w plecy.Świadectwa najazdu. Dodatek specjalny "Rzeczpospolitej" oraz Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
Rzeczpospolita
nr 218 (8424) z 17 września 2009.
Inne hasła zawierające informacje o "Agresja ZSRR na Polskę 1939":
Cmentarz Pietraszuński w Kownie
...
Mieszko II Lambert
...
Nadciśnienie tętnicze
...
Oddychanie komórkowe
...
Linz
...
Brno
...
Wiktor Sukiennicki
...
Vytautas Landsbergis
...
Tadeusz Kognowicki
...
Julius Jewelowski
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Agresja ZSRR na Polskę 1939":
218a Sprawa polska podczas II wojny światowej (plansza 11)
...
203 Okres międzywojenny na świecie. Postęp techniczny i kryzys gospodarczy (plansza 3)
...
203 Okres międzywojenny na świecie. Postęp techniczny i kryzys gospodarczy (plansza 11)
...
|