Współczesnny koszyk Wielkanocny tzw. "Święconka" w Polsce

Święconka (w niektórych regionach Polski – święcone; niem. Österliche Fleischweihe; Fleischweihe zu Ostern; Speisensegnung^[1]; łac. benedictio agni et carnium in die Sanctae Paschae^[2] – nazwa pokarmów (głównie mięsa, jaj, chrzanu, chleba etc.) święconych w Wielką Sobotę w Kościołach katolickich Polski , oraz graniczących ze Słowenią austriackich regionach Styrii , Karyntii , południowego Tyrolu oraz Bawarii ^[3]. Święcone oznacza również uroczyste śniadanie wielkanocne . Zwyczaj ten ma wczesnośredniowieczną tradycję, korzeniami sięgajacą prawdopodobnie czasów pogańskich^[4][5];. Błogosławieństwo żywności zgodnie z tradycją sięga VII wieku, z chlebem i jajkami odnotowane od XII wieku. Obrzęd ten znany był w rycie mediolańskim, rzymskim i starohiszpańskim. O przyjęciu w Polsce tego obrzędu potwierdziły źródła z przełomu XIII i XIV wieku. Świadczą one o wpływach rzymsko-germańskich i czeskich na terenie Polski. Euchologię "Święconki" ujednoliciła reforma potrydencka w Rituale Romanum z 1614 , w Polsce od roku 1631 wg rytuału piotrkowskiego. Obrzęd ten był atakowany przez Reformację ^[6].

Obecnie w wielu miescowościach święcenie potraw odbywa się nie wewnątrz, a przed kościołem, gdzie na wystawionych stołach na czas obrzędu wierni pozostawiają koszyki. Błogosławieństwo potraw w tradycjnej formie przetrwało do dnia dzisiejszego w południowej Austrii , na Słowenii w regionach zamieszkałych przez Gottscheer oraz południowych Niemczech ^[7].

W obecnych czasach pokarmy mogą święcić kapłani , diakon , akolici oraz lektorzy (którzy przyjęli posługę lektoratu w stopniu do święceń kapłańskich i są alumnami wyższych seminariów duchownych).

W koszyczku wielkanocnym nie może przede wszystkim zabraknąć jajek (symboli nowego życia), w postaci kolorowych pisanek , kraszanek; baranka (dawniej formowanego z masła ^[8] lub ciasta ) w specjalnych formach, później cukrowego i z chorągiewką z napisem Alleluja , obecnie często z czekolady , a symbolizującego zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa ; soli (która miała chronić przed zepsuciem). Poświęcić należy również: chleb , wędlinę , chrzan , pieprz , ciasta świąteczne (pascha, lub paska, niem. Osterbrot; nl. Paasbrood, wł. pane votivo). Koszyczek, najczęściej z wikliny , przystraja się listkami bukszpanu ^[9].

Święconka w polskiej tradycji

Zwyczaj ten znany jest powszechnie w języku ogólnopolskim. Jedynie na Kaszubach przed 1945 był prawie nieznany, tam też zamożniejsi gburzy i szlachcice w wielką sobotę przywozili końmi proboszcza dla poświęcenia pożywienia świątecznego^[10]. Święcenie potraw w Wielką Sobotę niegdyś odbywało się w Polsce na dworach szlacheckich ^[11], ponieważ poświęcone musiało być wszystko, co miało znaleźć się na świątecznym stole. Czynność ta jednak zajmowała zbyt wiele czasu proboszczom, biskupi stopniowo wprowadzili zakaz święcenia pokarmów w domach i zwyczaj ten przenieśli do kościoła. Jeszcze w okresie międzywojennym ubiegłego wieku w wiejskich parafiach przywożono w koszach, do poświęcenia, całość pokarmów przeznaczonych na śniadanie wielkanocne. W całej Polsce na stole wielkanocnym obok mięs i ciast stawia się koszyk ze święconką, drobne różnice wynikają tylko z lokalnych tradycji^[12]. Śniadanie wielkanocne rozpoczyna zwyczaj dzielenia się poświęconym jajkiem, podobny w swej formie i symbolice do bożonarodzeniowego łamania się opłatkiem . Dawny zwyczaj na wsiach nakazywał, aby wracając ze święconym obejść dom trzy razy, zgodnie ze wskazówkami zegara, co miało wypędzić złe moce z gospodarstwa. W zamożnych domach na stole znajdowało się pieczone prosię, często z pisanką w pysku. Obok stały półmiski z mięsiwem, szynką, kiełbasą oraz ciasta. Głównym ciastem wielkanocnym do dzisiaj pozostała babka drożdżowa , tzw. baba wielkanocna . Popularne są również mazurki . Według badań CBOS (2000) w zwyczaju święcenia pokarmów w Wielką Sobotę uczestniczy 95% obywateli Polski^[13]. Poza Polską z obyczajem tym możemy się jeszcze spotkać na Słowacji i w tej części Śląska Cieszyńskiego , która jest zamieszkana przez Polaków, a także wśród polskich emigrantów.

Pascha

U chrześcian wyznania prawosławnego tradycyjna "święconka" to słodki chleb, w tradycji rosyjskiej nazywany Кулич lub пасха^[14]). Słodki "chleb" ma swoją Wielkanocną tradycję (pod różnymi nazwami) również na Białorusi, Węgrzech, Czechach, Grecji, Turcji i Armenii.

Przypisy

Zobacz też

• pisanka

Linki zewnętrzne

• Błogosławienie pokarmów wielkanocnych