Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB
Jidysz
: ייִדישע קאַמף אָרגאַניזאַציע) – konspiracyjna organizacja zbrojnego oporu
Żydów polskich
w trakcie
Holocaustu
, największa i najbardziej znana spośród formacji
żydowskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej
.
Historia
Oddziały bojowe ŻOB powstały 28 lipca 1942 roku w
getcie warszawskim
spośród członków
Organizacji Bojowej Bloku Antyfaszystowskiego
kierowanej przez
komunistów
, organizacji młodzieżowej partii
Bund
(połączenie 15 października 1942) oraz organizacji
syjonistycznych
Haszomer Hacair
,
Dror
, organizacji
Cukunft
i grup Akiba. Dowódcą został
Mordechaj Anielewicz
"Malachi" z Haszomer Hacair. W skład ŻOB nie weszli członkowie prawicowej organizacji
Betar
, którzy przyłączyli się do organizacji
ŻZW
, utworzonej przez oficerów
Wojska Polskiego
żydowskiego pochodzenia.
Działalność
Organizacja uzbrajana była przez
Armię Krajową
i
Gwardię Ludową
, a politycznie uznawała go za bojową organizację Żydów w getcie zarówno
Delegatura Rządu na Kraj
jak i
Polska Partia Robotnicza
. Politycznie ŻOB podlegała Żydowskiemu Komitetowi Narodowemu a pośrednio Delegaturze Rządu. Organizacja zajmowała się budowaniem tzw. "bunkrów" w getcie, przeprowadzała ekspropriacje w celu zdobycia środków na broń (między innymi napady na kasę
Judenratu
i bank getta), sprowadzała i gromadziła broń, prowadziła propagandę oporu, zwalczała członków żydowskich
kolaboracyjnych
formacji podszywających się pod ruch oporu (
Grupa 13
i
organizacja "Żagiew"
), likwidowała skazanych na śmierć konfidentów i kolaborantów (np. zastępcę komendanta
policji żydowskiej
Jakuba Lejkina
). Wkrótce konspiracja w praktyce przejęła władzę w dzielnicy z rąk Judenratu, a w styczniu 1943 r. także usunęła z getta formacje kolaboranckie, a nawet zmusiła do tymczasowego wycofania się Niemców (przerwano wtedy przeprowadzaną na osobisty rozkaz
Himmlera
wielką akcję deportacyjną).
Oddziały lokalne ŻOB powstały także w
Krakowie
,
Częstochowie
,
Będzinie
i
Sosnowcu
, założone przez wysłanników warszawskiej ŻOB. Stawiły one później zbrojny opór w momencie likwidacji gett w tych miastach. Komórka krakowska dokonała także spektakularnego ataku 22 grudnia 1942, obrzucając granatami krakowską kawiarnię Cyganeria (wówczas
nur für Deutsche
), w wyniku czego zginęło wg różnych szacunków od 7 do 10 niemieckich oficerów (w tej samej akcji uczestnicy rozwiesili flagi polskie na mostach i złożyli kwiaty pod
pomnikiem Mickiewicza
na krakowskim rynku, a aby uniknąć odwetu w getcie,
GL
zapisało tę akcję na swoje konto), a także licznych akcji dywersyjnych i sabotażowych poza gettem (m.in. w akcji rozkręcenia szyn kolejowych na trasie do
Auschwitz
).
Powstanie w getcie warszawskim
W czasie
powstania w getcie warszawskim
, ŻOB w Warszawie składała się prawdopodobnie z 22 grup bojowych podległych dowództwom dzielnicowym: pięć grup wywodziło się z organizacji Dror, cztery z Haszomer Hacair, cztery z GL-PPR, cztery z Bundu, oraz po jednej z
Poalej Syjon
-Lewica, Poalej Syjon-Prawica, Akiba,
Gordonia
i Hangar Hacyjoni. Liczebność to według różnych danych od 220 do 600 bojowców; podczas powstania w getcie kwaterą dowództwa była
kamienica przy ul. Miłej 18
. Bojownicy ŻOB podczas powstania występowali pod sztandarami biało-czerwonymi, a część z nich także pod
socjalistyczną
flaga czerwoną. Słabo wyszkoleni i uzbrojeni bojownicy (posiadali jedynie 1 km, 1 pm, 10-15 karabinów oraz 70-200 pistoletów i rewolwerów przekazanych przez AK i GL lub zakupionych) tej organizacji stawiali opór przez prawie miesiąc.
W powstaniu zginęła większość członków ŻOB. Część z tych, którym udało się wydostać z warszawskiego getta, utworzyła oddziały partyzanckie w lasach
wyszkowskich
, walczące w składzie GL pod dowództwem
Icchaka Cukiermana
"Antka"; inni ukrywali się u chłopów i w bunkrach leśnych. Pluton ŻOB pod dowództwem
Marka Edelmana
brał udział w walkach na
Starym Mieście
podczas
powstania warszawskiego
w 1944 roku.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
