Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Żółwie

Żółwie

Żółwie
Okres istnienia: 250–0 mln lat temu
Є
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N

Żółwie z Kunstformen der Natur Ernsta Haeckela , 1904
Systematyka
Domena eukarionty
Królestwo zwierzęta
Typ strunowce
Podtyp kręgowce
Gromada gady / zauropsydy
Rząd żółwie
Nazwa systematyczna
Testudines[1]
Linnaeus , 1758
Zasięg występowania

Występowanie żółwi lądowych (czarny) i żółwi morskich (niebieski)

Żółwie (Testudines, Testudinata[2] lub Chelonia[3]) – rząd owodniowców z gromady zauropsydów (Sauropsida)[4] lub według linneuszowskiej klasyfikacji rząd z gromady Gadów (Reptilia). Rząd żółwi dzieli się na 2 podrzędy, 14[5] rodzin i obejmuje 333 gatunki oraz 127 podgatunków żyjących w czasach nowożytnych tj. od 1500 roku n.e. W tym czasie wyginęło 9 gatunków oraz 1 podgatunek[6]. Charakteryzują się posiadaniem pancerza chroniącego cały tułów. Wśród żółwi spotyka się zwierzęta zarówno mięsożerne, jak i roślinożerne, wodne i lądowe. Wszystkie są jajorodne. Zapłodnienie wewnętrzne odbywa się za pomocą narządu kopulacyjnego. Żółwie pomimo tego, iż są mniej zróżnicowane morfologicznie od innych gadów , potrafiły opanować najróżnorodniejsze środowiska poczynając od mórz, a na terenach pustynnych kończąc.

Występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy , lecz zdecydowana większość to mieszkańcy ciepłej i umiarkowanej strefy wszystkich kontynentów oraz wysp oceanicznych i oceanów. Istnieje kilka gatunków żółwi, które zamieszkują Amerykę Północną , Europę i Australię , gdzie występuje klimat umiarkowany (mroźna zima lub bardzo gorące lato ). Gatunki te potrafią przetrwać w takim klimacie , ponieważ zapadają w sen zimowy ( hibernacja ) lub sen letni ( estywacja ).

Jedynym żółwiem występującym na terenie Polski w granicach swojego naturalnego obszaru występowania jest żółw błotny . Czasem spotykane są gatunki obce polskiej faunie m.in.: żółw stepowy , żółwiak drapieżny , żółw jaszczurowaty , żółw ostrogrzbiety , żółw grecki , żółw czerwonolicy - zostały one introdukowane [7].

Dział zoologii zajmujący się żółwiami to chelonologia .

23 maja obchodzony jest Światowy Dzień Żółwia .

Spis treści

Pochodzenie

Są starsze od dinozaurów , gdyż pojawiły się zapewne już na przełomie paleozoiku i mezozoiku ok. 250 mln lat temu. Już wcześniej, w środkowym permie żyli ich domniemani przodkowie, roślinożerne parejazaury (Pareiasauria). Paleontolodzy nie odnaleźli jednak form pośrednich, które łączyłyby je z prymitywnymi gadami z karbonu . Nie są też blisko spokrewnione z innymi grupami gadów. Zwykle żółwie traktowane są jako wczesna odrośl najprymitywniejszej podgromady gadówAnapsida , ale z niektórych nowszych analiz wynika, że bliższe są diapsydom – choć i tu są spory, czy są bliżej spokrewnione z lepidozauromorfami [8], czy z archozaurami [9]. Rozwinęły się w erze mezozoicznej .

Do niedawna najstarszym odkrytym żółwiem był pochodzący z późnego triasu Proganochelys quenstedti (= Triassochelys dux), długości ok. 1 m. Szczątki zostały odnalezione w Niemczech, a ich wiek oszacowano na 204 – 206 mln lat. Jednak nie można go uznać za przedstawiciela współczesnych żółwi, gdyż miał jeszcze drobne zęby na podniebieniu, a jedynie szczęki były bezzębne. Nie mógł też chować głowy do wnętrza pancerza – kark chroniły kostne kolce. Uważa się go za przedstawiciela wymarłej linii (podrząd Proganochelydia). W jurze i kredzie były już liczne i pospolite oraz miały typową żółwią postać. Obecnie żółwie są uważane za żywe skamieniałości ze względu na prymitywne cechy budowy ciała, a zwłaszcza brak dołów skroniowych, oraz zachowanie ogólnego planu budowy ciała przez setki milionów lat.

W 2008 na terenach południowo-zachodnich Chin znaleziono mierzące ok. 40 cm długości i dobrze zachowane szczątki należące do gatunku Odontochelys semitestacea . Nazwa wzięła się stąd, że znaleziony osobnik miał zęby, których współczesne żółwie nie mają, a co najistotniejsze, był tylko częściowo opancerzony. Odontochelys semitestacea jest pierwszym znanym nauce osobnikiem pokrytym pancerzem tylko w części. Niekompletny był jego grzbietowy fragment pancerza, karapaks . Odontochelys miał za to w pełni rozwinięty plastron , stanowiący dolną brzuszną część pancerza. Potwierdza to, że uformował się on w pierwszej kolejności. Te dwie cechy, zdaniem naukowców, dowodzą, że zwierzę żyło w wodzie, a plastron pełnił funkcję tarczy obronnej przed atakami drapieżników od spodu. Odkrycie potwierdza też tezę, że grzbietowa część pancerza powstała w wyniku przekształcenia żeber i kręgosłupa, a nie ze skóry, jak zakładała dotychczas jedna z teorii. Znalezione w Chinach szczątki wydłużają historię istnienia żółwia na Ziemi o dalszych kilkanaście milionów lat[10].

Największe znalezione jak dotąd szczątki żółwia należą do późnokredowego żółwia morskiego Archelon z Ameryki Północnej, którego szkielet mierzy około 4,5 m długości od dzioba do ogona. Rozpiętość płetwiastych przednich kończyn wynosiła ok. 5,25 m, a masa ciała jest szacowana na ponad 2200 kg. Niewiele mniejszym jest plioceński żółw Stupendemys geographicus należący do rodziny żółwi pelomeduzowatych. Jego skamieniałości odkopano w Wenezueli . Zamieszkiwał południowoamerykańskie rzeki 3 miliony lat temu i mógł mierzyć do 3 m długości i ważyć 2 tony.

Anatomia i fizjologia

1. Czaszka 2. Kręgi szyjne 3. Łopatki 4. Kość ramieniowa 5. Kość łokciowa 6. Kość promieniowa 7. Pierwszy palec 8. Trzeci palec 9. Piąty palec 10. Kręgi klatki piersiowej 11. Plastron 12. Kość biodrowa 13. Kręgi ogonowe 14. Kość strzałkowa 15. Kość piszczelowa
1. Przełyk 2. Tchawica 3. Płuca 4. Serce 5. Żołądek 6. Trzustka 7. Wątroba 8. Jelita 9. Pęcherz moczowy 10. Jajowód 11. Odbytnica 12. Odbyt
  • Są jedynymi kręgowcami na świecie z zewnętrznym szkieletem, którego grzbietowa część – karapaks powstała z przekształcenia żeber i ościstych wyrostków kręgów w kostne płyty. Dolną brzuszną część pancerza – plastron stanowi zmodyfikowany obojczyk i żebra brzuszne. Zarysy kości nie odpowiadają dokładnie tym z tarczek. Tak więc ciało pokryte jest dwuwarstwowym pancerzem, złożonym z szeregu płytek kostnych, pokrytych z zewnątrz rogowymi tarczkami, których liczba zwykle wynosi 4 a rzadziej 5 par leżących po przeciwnych stronach nieparzystych tarcz kręgowych. Niekiedy zamiast twardego pancerza występuje gładka i miękka skóra. Po bokach ciała karapaks łączy się z plastronem przy pomocy spojenia zwanego mostem, który może być miękki lub sztywny. Niektóre gatunki mają plastron zawieszony na zawiasach, dzięki którym mogą ciasno domykać go do reszty pancerza.
  • Żółwie to zwierzęta zmiennocieplne (ektotermiczne), związane jest to termoregulacją organizmu tych zwierząt. Mają niską przemianę materii , a co za tym idzie ilość wytwarzanego ciepła w tym procesie jest mała. Optimum termiczne dla żółwi wynosi od ok. 25°C do ok. 35°C, zatem temperatura otoczenia jest niezwykle ważnym czynnikiem funkcjonowania organizmu tych zwierząt. Przypuszcza się również, że kolor karapaksu ma znaczenie dla poszczególnych gatunków, w zależności od miejsca ich występowania. Żółwie zamieszkujące w strefie umiarkowanej mają ciemny karapaks, ponieważ jak wiadomo ciemny kolor lepiej pochłania ciepło, natomiast żółwie zamieszkujące strefy tropikalne przeważnie mają jasny kolor karapaksu, który odbija promienie słoneczne.
  • W przeciwieństwie do pozostałych owodniowców (gadów, ptaków, ssaków) mają pierwszy krąg (atlas) z trzonem, co ogranicza obroty czaszki (u pozostałych – atlas jest pierścieniowaty, a jego trzon przyrasta do następnego kręgu, obrotnika i tworzy oś obrotu czaszki).
  • W przeciwieństwie do jakiegokolwiek innego zwierzęcia na ziemi biodro i łopatki są wewnątrz ich żeber. Dzięki takiej budowie mogą (z wyjątkiem żółwi morskich) wciągać głowę, kończyny i ogon do wnętrza pancerza. Ogon jest raczej krótki i spiczasty.
  • Mają rogowy dziób, w którym zamiast zębów (z wyjątkiem kilku wygasłych form) są ostre rogowe listwy na krawędziach szczęki i żuchwy, które u gatunków mięsożernych są ostre jak noże a działają jak nożyce, natomiast u gatunków roślinożernych ich zewnętrzne krawędzie są ząbkowane co ułatwia im odgryzanie twardych, zdrewniałych części roślin.
  • Czaszka typu anapsydalnego (brak dołów skroniowych).
  • Ruchy żeber podczas oddychania są u żółwi niemożliwe, dlatego mięśnie brzuszne przejęły rolę zwiększania i zmniejszania objętości klatki piersiowej.
  • U żółwi wodnych są dobrze unaczyniona kloaka i gardło, co pozwala na pobieranie tlenu z wody i długotrwałe zanurzenie żółwia.
  • Zapłodnienie jest wewnętrzne do czego służy wprowadzający organ, wypuklany ze steku (jak u niektórych ptaków).
  • Wszystkie są jajorodne, samice kopią tylnymi odnóżami dołki w gruncie, gdzie znoszą jaja .
  • Mają rozdzielone i ruchome powieki, nie mają otworów usznych, błon bębenkowych i ucha środkowego[11]. Szpara kloakalna jest ustawiona wzdłużnie, pęcherz moczowy znajduje się pod stekiem. Mają gruczoły kloakalne pełniące rolę gruczołów wonnych oraz gruczoły solne znajdujące się w jamie nosowej.

Systematyka

  • Rząd: Testudines (Testudinata[2], Chelonia[3]) żółwie

Obecnie w obrębie rzędu wyróżnia się dwa podrzędy, a w nich w sumie 14 rodzin.

Z mułowcowatych czasami wydzielana jest rodzina Staurotypidae – krzyżopiersiowate[12].

Rozmnażanie

Wykluwający się żółw, prawdopodobnie Testudo marginata

Wszystkie żółwie są jajorodne i składają jaja (zwapniała skorupka jest zmineralizowana aragonitem , a nie kalcytem jak u krokodyli i ptaków ) na lądzie. Najpierw wygrzebują w ziemi jamy pełniące rolę komór lęgowych. Jaja pod wpływem ciepła słonecznego nagrzewającego grunt przechodzą proces inkubacji. Żółwiki wydostają się z jajek za pomocą tzw. zęba jajowego znajdującego się z przodu górnej szczęki. Jest to zgrubienie skórne, które znika po kilku miesiącach. Po wykluciu małe żółwiki wyglądają jak miniatury dorosłych i od razu są samodzielne. Ich pancerz jest jeszcze dość miękki i twardnieje z czasem. W pierwszych chwilach po wyjściu z komór instynktownie szukają kryjówki, są bowiem narażone na ataki wielu zwierząt, a szczególnie ptaków. U wielu gatunków żyjących w zimniejszym klimacie młode po wykluciu się z jaj spędzają zimę w komorach lęgowych i opuszczają je dopiero wiosną. Liczba składanych jaj zależy od gatunku i waha się w przedziale od kilku (mniejsze gatunki) do ok. 150 (duże gatunki).

U żółwi występuje termiczna regulacja płci TSD , czyli płeć młodych zależy od temperatury w jakiej rozwijały się jaja. W większości przypadków u żółwi określone są dwie temperatury, wyższa temperatura indukuje samice, niższa natomiast powoduje wyklucie się jedynie samców, temperatury pośrednie powodują, że na świat przychodzą osobniki obu płci. Wybierając na złożenie jaj miejsca suche i cieplejsze lub wilgotniejsze i chłodniejsze, żółwice mogą wpływać na płeć swych potomków[13].

Zdarza się, iż z dwóch gatunków z rodziny batagurowatych (Geoemydidae) rodzi się hybryda , większość takich samców jest niepłodna (podczas gdy wszystkie samice są w pełni płodne), na wolności można spotkać tylko pojedyncze osobniki, natomiast w hodowlach na terenie Azji często spotykane.

Żółw w mitach i kulturze

Herb francuskiej gminy Wettolsheim

Dzięki swojemu wyglądowi oraz długowieczności, żółwie budziły w ludziach uznanie i podziw. Przypisywane były im również cechy ludzkie, takie jak miłość czy mądrość . Starożytni Hindusi wyobrażali sobie ziemię jako tarczę pod podporą słoni stojących na pancerzu żółwia, które wolno się obracały, tworząc dzień i noc. Legendy Indian mówiły, że kiedyś wszystkie zwierzęta mieszkały na pancerzu żółwia, a potem krab naniósł tyle piasku, że cały pancerz zasypał. W Chinach żółw też był podporą świata. Aztecy uznawali żółwia za symbol tchórzostwa i zdrady, natomiast chrześcijanie początkowo uważali żółwia za początek zła, jednak ostatecznie uznali go za symbol skromności małżeńskiej. W Indiach żółwiak chiński jest uważany za święte zwierzę.[14]

Ochrona i prawo

Jeszcze niedawno urządzano polowania na żółwie zielone
Żółw morski zaplątany w sieć rybacką
Żółwie sprzedawane nielegalnie na targu

W naturze żółwie dzięki swym pancerzom przetrwały miliony lat, ale obecnie największym ich wrogiem jest człowiek. Całe populacje żółwi są odławiane ze środowiska naturalnego, by mogły stać się żywymi zabawkami w naszych domach. Mięso i jaja tych zwierząt do dzisiaj w Ameryce Południowej i Azji Południowo-Wschodniej stosowane są w celach konsumpcyjnych. W Europie obecnie żółwie są tzw. tabu pokarmowym , ale żółw błotny niegdyś uchodził za przysmak postny . Żółwie morskie i żółwie z wysp Galapagos były zabierane na statki przez żeglarzy jako "żywe konserwy" (żółw może wytrzymać długi czas bez jedzenia i picia). Słynną potrawą była zupa żółwiowa przyrządzana z żółwi morskich. Żółw szylkretowy był zabijany dla szylkretu , z którego wyrabiano grzebienie, spinki i biżuterię. Jeszcze niedawno jaja żółwi służyły do produkcji kremów kosmetycznych i olejków. W chwili obecnej wiele państw oraz organizacji pozarządowych prowadzi monitoring ( Stowarzyszenie na Rzecz Przetrwania Żółwi ) oraz reintrodukcję gatunków żółwi, które najbardziej ucierpiały w wyniku działalności człowieka. Przykładem takiej działalności jest Fundacja Darwina[15] zajmująca się m.in. rozmnażaniem żółwi zamieszkujących wyspy Galapagos .

W 1989 roku Polska ratyfikowała Konwencję o Międzynarodowym Handlu Dzikimi Zwierzętami i Roślinami Gatunków Zagrożonych, czyli Konwencję Waszynktońską CITES [16], która weszła w życie w 1990 roku. Wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej obowiązuje nas również prawo unijne. W celu ochrony ginących gatunków zwierząt zamieszkujących teren Unii Europejskiej został wdrożony program Natura 2000 [17], którego podstawą jest Dyrektywa Siedliskowa [18]. W Polsce program Natura 2000 obejmuje m.in. rodzimy gatunek: żółwia błotnego (Emys orbicularis). Żółw ten na terenie Polski jest również objęty ścisłą ochroną na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną[19]. Jednocześnie w Polsce obowiązują rozporządzenia Unii Europejskiej w sprawie handlu dzikimi zwierzętami w tym żółwi:

  • Rozporządzenie Rady (WE) Nr 338/97[20] (Official Journal (OJ) of the European Communities, L 61, 3 III 1997) wraz z nowelizacjami w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory poprzez reglamentację handlu nimi (wersja zaktualizowana w Rozp. 1497/2003[21]);
  • Rozporządzenie Komisji (WE) NR 407/2009[22] z dnia 14 maja 2009 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi – w miejsce rozporządzenia Komisji (WE) nr 318/2008[23];
  • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 100/2008[24] z dnia 4 lutego 2008 r. zmieniające – w odniesieniu do kolekcji próbek i niektórych formalności związanych z handlem gatunkami dzikiej fauny i flory – rozporządzenie (WE) nr 865/2006[25] ustanawiające przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady nr 338/97;
  • Rozporządzenie Komisji (WE) nr 811/2008[26] z dnia 13 sierpnia 2008 r. zawieszające wprowadzanie do Wspólnoty okazów niektórych gatunków dzikiej fauny i flory;

Na podstawie ustawy z dnia 3 października 2008 r. (Dz.U. 2008 nr 201 poz. 1237)[27], która odnosi się do art. 64 ustawy z 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880)[28] w Polsce gatunki żółwi, które znajdują się w Załączniku A i B Rozporządzenia Rady (WE) Nr 338/97 muszą być zarejestrowane w Wydziale Ochrony Środowiska miejscowego starostwa powiatowego , w ciągu 14 dni od daty jego nabycia. Zwierzęta urodzone w niewoli powinny posiadać zaświadczenie wydane przez urzędowego lekarza weterynarii . Chcąc przewieźć przez granicę zwierzę chronione prawem, należy posiadać zezwolenie Ministra Środowiska (nakaz ten dotyczy również martwych okazów oraz wszelkich rozpoznawalnych części i produktów pochodnych).

WWF Polska [29] i prowadzi akcję informacyjną "Nie kupuj żółwi z przemytu "[30].

Przypisy

  1. Testudines w: Integrated Taxonomic Information System ( ang. )
  2. 2,0 2,1 W związku z odkryciem szczątków gatunku Odontochelys semitestacea, coraz większa rzesza naukowców skłania się sią za zaliczeniem żółwi do rzędu Testudinata, a nie jak uznawano dotychczas do Testudines
    Pozycja filogenetyczna wg: Michael S.Y. Lee. Pareiasaur phylogeny and the origin of turtles. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 120, ss. 197-280 (1997). doi:10.1111/j.1096-3642.1997.tb01279.x ( ang. ). 
  3. 3,0 3,1 J. Macartney w 1802 roku tłumacząc z francuskiego książkę G. Cuvier "Lectures Comparative Anatomy" (1800), pierwszy dla rzędu żółwi użył nazwy - Chelonia, z orginału "Les cheloniens". The Ordinal Name for Tortoises, Terrapins and Turtles ( ang. ).
    Obecnie nazwa - Chelonia - uznawana jest za błędną zgodnie z Międzynarodowym Kodeksem Nomenklatury Zoologicznej .
  4. Klasyfikacja po publikacji Michael J. Benton: Vertebrate Paleontology (3rd ed.). Oxford: Blackwell Science Ltd., 2004. .  ( ang. ), pozycja systematyczna zgodna wg.Michael S.Y. Lee. Pareiasaur phylogeny and the origin of turtles. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 120, ss. 197-280 (1997). doi:10.1111/j.1096-3642.1997.tb01279.x ( ang. ). 
  5. 5,0 5,1 Pozycja filogenetyczna wg: W. G. Joyce, J. F. Parham, and J. A. Gauthier. Developing a protocol for the conversion of rank-based taxon names to phylogenetically defined clade names, as exemplified by turtles.. „Journal of Paleontology”. 78(5), ss. 989-1013 (2004). doi:10.1666%2F0022-3360%282004%29078%3C0989%3ADAPFTC%3E2.0.CO%3B2 ( ang. ). 
    A Georges. A phylogeny for side-necked turtles (Chelonia: Pleurodira) based on mitochondrial and nuclear gene sequence variation. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 67, ss. 213-246 (1998). doi:10.1111/j.1095-8312.1999.tb01862.x ( ang. ). 
  6. Turtles of the World: Annotated Checklist of Taxonomy and Synonymy, 2009 Update, with Conservation Status Summary ( ang. ).
  7. Gatunki obce w Polsce ( pol. ).
  8. Oliver Rieppel, Michael deBraga. Turtle as diapsid reptiles. „Nature”. 384, ss. 453–455 (1996). doi:10.1038/384453a0 ( ang. ). 
  9. Rafael Zardoya, Alex Meyer. Complete mitochondrial genome suggests diapsid affinities of turtles . „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 95 (24), ss. 14226–14231 (1998) ( ang. ). 
  10. Li Chun, Wu Xiaochun, Oliver Rieppel, Wang Li-Ting i Zhao Li-Jun. An ancestral turtle from the Late Triassic of southwestern China. „Nature”. 456, ss. 497–501 (2008). doi:10.1038/nature07533 ( ang. ). 
  11. Żółwie prawdopodobnie odbierają dźwięki o niskiej częstotliwości od 20 do 1000Hz, ale nie są w stanie określić kierunku z jakiego pochodzą te dźwięki tzw. głuchota ośrodkowa.
  12. Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. . 
  13. Henryk Szarski: Mechanizmy Ewolucji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe , 1986, s. 105. . 
  14. Żółw w mitach i kulturze ( pol. ).
  15. Fundacja Darwina ( ang. ).
  16. CITES ( ang. ).
  17. Natura 2000 ( pol. ).
  18. Dyrektywa Rady 92/43/EWG ( pol. ).
  19. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
  20. Rozporządzenie Rady (WE) Nr 338/97 ( pol. ).
  21. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1497/2003 ( pol. ).
  22. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 407/2009 ( pol. ).
  23. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 318/2008 ( pol. ).
  24. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 100/2008 ( pol. ).
  25. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 865/2006 ( pol. ).
  26. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 811/2008 ( pol. ).
  27. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw Dz. U. z 2008 r. Nr 201, poz. 1237
  28. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880
  29. WWF Polska ( pol. ).
  30. Akcja "Nie kupuj żółwi z przemytu" ( pol. ).

Bibliografia

  • Aleksandra Maluta: Żółwie wodno-lądowe hodowla i choroby. Warszawa: Oficyna Wydawnicza "HOŻA" Spółdzielnia Pracy, 2005. . 
  • Marian Młynarski: Płazy i gady Polski. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 1987. . 
  • Hartmut Wilke, Uwe Anders: Żółwie. Warszawa: Hachette Livre Polska sp. z o.o., 2006. . 
  • J. C. Cooper: Zwierzęta symboliczne i mityczne. Poznań: Rebis, Dom Wydawniczy Sp. z o.o., 1998. . 


Inne hasła zawierające informacje o "Żółwie":

1987 Londynie spowodował śmierć 30 osób 2 grudnia – wyemitowano pierwszy odcinek serialu Wojownicze Żółwie Ninja , emitowanego do 10 listopada 1996 . 7 grudnia – kanadyjskie linie lotnicze ...

Zęby ...

Drapieżnictwo ...

Podgatunek ...

Homo erectus ...

Polesie Lubelskie ...

Pustynia ...

Żółwie ŻółwieOkres istnienia: 250–0 mln lat temu PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Żółwie z Kunstformen der Natur Ernsta Haeckela , 1904 Systematyka Domena eukarionty Królestwo zwierzęta Typ strunowce Podtyp kręgowce Gromada gady ...

Orłosęp brodaty ...

Mitologia japońska ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Żółwie":

024. Gady – pierwsze owodniowce (plansza 24) ...

024. Gady – pierwsze owodniowce (plansza 20) ...

058. Klagenfurt (plansza 24) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie