Na mapach: 37°09'N 38°48'E / 37.15, 38.8

Şanlıurfa/Edessa
Fragment rynku w Edessie-Şanlıurfie. Fragment rynku w Edessie-Şanlıurfie.
Państwo	Turcja
Prowincja	Şanlıurfa
Położenie	37° 09' N 38° 48' E
Ludność (2010) •  liczba ludności	657 028[1]
Położenie na mapie Turcji Şanlıurfa/Edessa
Strona internetowa miasta

Mury zbudowanego przez rzymian zamku w Edessie.

Şanlıurfa dawniej Edessa - miasto w dzisiejszej południowo-wschodniej Turcji . W starożytności, Edessa była centrum chrześcijaństwa syryjskiego znanym m.in. z nie ręką ludzką uczynionego wizerunku Chrystusa - Mandylionu oraz szkoły teologicznej Efrema Syryjczyka .

Nazwa

Miasto było znane pod wieloma nazwami: Ուռհա (Urhai) po armeńsku , ܐܘܪܗܝ (Urhāy) po syriacku , Riha po kurdyjsku , الروها (Ar-Ruha) po arabsku , Ορρα (Orra) i Ορροα (Orroa) po grecku . Bizantyjczycy nazwali miasto Justinopolis, jednak jego najbardziej znaną nazwą jest ta nadana przez Seleucydów : Εδεσσα (Edessa). Nazwa turecka Urfa została zmieniona w 1984 przez turecki parlament poprzez dodanie doń członu Şanlı oznaczającego wielki, zwycięski (uczyniono tak by upamiętnić opór miasta w tureckiej wojnie niepodległościowej z lat 1919 - 1923 ).

Początki miasta

Tradycja głosi, że Edessa była pierwszym miastem założonym po Potopie . Nawet jeżeli to nieprawda, to z pewnością dzisiejsza turecka Urfa ma swoje korzenie w zamierzchłej starożytności. Biblia podaje, że patriarcha Abraham urodził się w Ur, co niektórzy odnoszą do Urfy, zamiast do Ur chaldejskiego. Pamięć Abrahama czczona jest przez muzułmanów w miejscowym meczecie.

Za czasów diadochów ( III w. p.n.e. ) władca Syrii Seleukos I Nikator osiedlił w istniejącym już wcześniej mieście Orrhoe (t. Osrhoe – nazwa pochodząca prawdopodobnie od lokalnych władców imieniem Chosroes ) żołnierzy greckich pochodzących z Macedonii . Na pamiątkę stolicy Macedonii Edessy (noszącej dziś nazwę Wodena) żołnierze nazwali jej imieniem zasiedlone miasto. W czasach hellenistycznych leżąca na jedwabnym szlaku Edessa stała się jednym z ważniejszych ośrodków miejskich ówczesnej Syrii.

W II poł. II w. p.n.e. na terenach otaczających Edessę plemiona przybyłe z północnej Arabii utworzyły królestwo Osroene pod rządami dynastii Abgarów ( 132 p.n.e. - 244 n.e.). Państwo to, leżące na pograniczu Rzymu i Partii , pozostawało w zależności na przemian od jednego i drugiego mocarstwa. Po długoletniej okupacji Rzymianie w 244 wcielili królestwo Osroene bezpośrednio do swego imperium. Edessa stała się ważnym pogranicznym garnizonem rzymskim,

Edessa chrześcijańska

Chrystianizacja Edessy

Edessa była jednym z pierwszych ośrodków chrześcijaństwa – pod przyjazną chrześcijaństwu władzą Abgarów skupiska chrześcijan istniały tu jawnie już w połowie II w. Według legendy pierwszym biskupem Edessy był uczeń samego Chrystusa Addai. Jednak według tradycji kościelnej sukcesję apostolską biskupi Edessy otrzymali od Serapiona, biskupa Antiochii ( 190 - 203 ). Lecz w odróżnieniu od Antiochii, w której mówiło się po grecku , językiem dominującym był język syryjski .^[2]

W 197 odbył się pierwszy synod. Około 204 r., król Edessy Abgar IX ( ang. ) nawrócił się na chrześcijaństwo. Dzięki temu chrześcijaństwo w Edessie i okolicach rozkwitło, zbudowano też liczne monstery w dolinie Torâ-dOurhoï.

W 232 sprowadzono do Edessy z Indii relikwie świętego Tomasza apostoła .

Rzymskie prześladowania w III w. pozostawiły pamięć o wielu męczennikach.

W tym samym czasie misjonarze z Edessy nawrócili na chrześcijaństwo sporą część Mezopotamii i Persji – ich dziełem było ustanowienie kościoła w imperium Sasanidów .

Mandylion

W Edessie przechowywano Mandylion – wizerunek Chrystusa "nie ręką ludzką uczyniony".

Z jego przybyciem do miasta związana jest opowieść o królu Abgarze V , władcy Edessy , po raz pierwszy zanotowana przez Euzebiusza z Cezarei : kiedy zachorował na trąd , wysłał swego sługę Ananiasza , przez którego prosił Jezusa, którego sława uzdrowiciela była już wówczas głośna, aby przybył z Judei. Chrystus nie mógł jednak spełnić prośby króla, o czym zawiadamiał go w liście. Jezus obiecał też, że po jego śmierci do Abgara uda się jeden z jego uczniów (wspomina się Tadeusza), celem uzdrowienia władcy. W liście znajdowało się również zapewnienie, że Edessa nie zostanie nigdy zdobyta przez wrogów. Euzebiusz cytował tekst obu listów (Abgara do Chrystusa i Chrystusa do Abgara), które potem - często w nieco zmienionej wersji - krążyły po świecie chrześcijańskim w formie amuletów. Samą korespondencję uznano za apokryficzną już w dekrecie Gelazjusza (pocz. VI w.).

Przekazanie Mandylionu z Obliczem Chrystusa przez obywateli Edessy bizantyjczykom w 944 r. Anonim, XIII w.

W późniejszych wersjach legendy (począwszy od VI w.) wspomina się, że Abgar poprosił swojego wysłannika, aby w przypadku gdyby Chrystus nie mógł przybyć, sporządził jego portret^[3][4] . W Jerozolimie okazało się jednak, że posłaniec nie jest w stanie namalować oblicza Zbawiciela. Wówczas Chrystus przyłożył chustę do swojej twarzy i w ten sposób powstał portret, którego kontemplacja uzdrowiła króla.

Począwszy od VI w. w Edessie przechowywano przedmiot, utożsamiany z mandylionem. Powszechnie przypisywano mu cudowną właściwość ochrony miasta przed wrogami. W wielu przekazach mówi się o cudownym ocaleniu Edessy w czasie najazdu perskiego. Niedługo potem Edessa padła jednak łupem Arabów. W X w. ekspansję na wschód podjęło cesarstwo bizantyńskie; w 944 wojska Bizancjum stały pod Edessą. Cesarz Roman Lekapen zgodził się na odstąpienie od oblężenia, pod warunkiem wydania przez Arabów mandylionu. Cudowny wizerunek został zabrany do Konstantynopola, do którego wieziono go w niezwykle uroczystej atmosferze 15 sierpnia 944 r. O wydarzeniach tych opowiada Opowieść o wizerunku z Edessy autorstwa cesarza Konstantyna Porfirogenety .

W źródle tym zreferowana jest również "brakująca" część historii mandylionu. Wspomina się tam, że następca Abgara V, Ma'nu V bar Abgar (panował 50 - 57 n.e.) powrócił do pogaństwa, obraz został zamurowany w ścianie miasta, a o miejscu tym zapomniano. W czasie oblężenia Edessy przez króla Persów Chosreoesa (554), biskupowi edeskiemu zostało objawione miejsce w którym znajdował się obraz Nie ręką ludzką uczyniony. Kiedy rozebrano zewnętrzne murowanie, mieszkańcy zobaczyli nie tylko pięknie zachowaną ikonę, ale także odcisk liku na glinianej desce (czrepii), która zakrywała obraz. Od tego zdarzenie bierze początek wersja ikony Zbawiciel na czrepii, gdzie zamiast mandylionu twarz Zbawiciela przedstawiona jest na jednolitym tle o fakturze kamiennego muru lub drewnianej deski.

Szkoła teologiczna

Na początku IV w. Edessa stała się metropolią kościelną kraju Osroene z jedenastoma sufraganiami , podległą patriarsze Antiochii . Edessa była wówczas ośrodkiem chrześcijańskiej nauki i kultury.

Po zajęciu przez Persów miasta Nisibis w 363 r., święty Efrem Syryjczyk przeniósł do Edessy tamtejszą Szkołę teologiczną ( fr. ).

Na początku V w. jednym z jej aktywnych wykładowców był Ibas z Edessy , popularyzator nauczania Teodora z Mopswestii na terenie Bliskiego Wschodu . Był on zwalczany przez biskupa Edessy Rabbulasa (zm. ok. 435 r.), a następnie, po jego śmierci został wybrany jego następcą. List Ibasa do Marisa, biskupa Hardaszir w Persji, pisany z Soboru efeskiego (431 r.), opisujący nauczanie Cyryla Aleksandryjskiego został w 553 r. włączony w tzw. Trzy Dzieła i potępiony przez V Sobór powszechny w Konstantynopolu .

Ze względu na przeważający w szkole nestorianizm , została ona zamknięta przez cesarza Zenona w 489 . Jej wykładowcy i studenci znaleźli azyl w Persji , przenosząc się z powrotem do Nisibis . Od tej pory Edessa stała się ośrodkiem monofizytyzmu . W czasach Justyniana I Wielkiego biskup Edessy Jakub Baradeusz położył podwaliny pod monofizycki syryjski kościół jakobicki , organizując od podstaw jego hierarchię i sieć parafialną.

VII - XI wiek

W 609 zdobyli ją Persowie , lecz szybko została odzyskana przez Bizancjum. W 640 została zdobyta przez Arabów , pod których panowaniem pozostawała do 1031 , kiedy to arabski gubernator poddał ją Bizantyjczykom. Potem miasto kolejno opanowywali Arabowie, ponownie Grecy , Turcy seldżuccy ( 1087 - 1098 ), wreszcie na dłużej – krzyżowcy .

Hrabstwo Edessy

Krzyżowcy utworzyli w okolicach miasta Hrabstwo Edessy ( 1098 - 1144 ) – najdalej wysunięty na północ i wschód organizm polityczny spośród łacińskich zdobyczy w Palestynie. Ze względu na swe graniczne położenie Hrabstwo Edessy nie było organizmem o tak rozwiniętym ustroju, jak Królestwo Jerozolimskie . Władza hrabiów miała charakter daleko bardziej despotyczny, niż feudalny. Ludności łacińskiej było niewiele, rządy hrabiów opierały się na warstwie ormiańskich urzędników, wyszkolonych na modłę bizantyjską. Kolejnymi hrabiami Edessy byli:

• Baldwin I z Boulogne (1098-1100)
• Baldwin II z Bourcq (1100-1118)
• Joscelin I z Courtenay (1118-1131)
• Joscelin II z Courtenay (1131-1149)

Islam w Edessie

W 1144 Zengi , turecki bej Mosulu , zdobył Edessę i zrównał ją z ziemią, co zapoczątkowało jej upadek. Następnie walczyli o nią, ze zmiennym powodzeniem, tureccy sułtanowie Aleppo , Mongołowie i Mamelucy . Od 1637 miasto należało już na stałe do Imperium Ottomańskiego . Początkowo znaczną część ludności miasta i okolic stanowili syryjscy chrześcijanie różnych wyznań ( jakobici , ormianie i katolicy ), ale w wyniku ucisku tureckiego, ukoronowanego masakrami w latach 1895 i 1915 , chrześcijanie wyginęli albo uciekli. Obecnie miasto jest zamieszkane przez Turków i Kurdów . Szybki wzrost liczby ludności datuje się od połowy XX w.

Mieszkali w Edessie

W Edessie mieszkali:

• Astronom Teofil Maronita
• Pierwszy chrześcijański poeta, gnostyk Bardesanes .
• biskupi:
  • Ibas
  • Rabbulas , założyciel Kościoła Jakobickiego
  • Jakub Baradeusz - założyciel Syryjskiego Kościoła Prawosławnego .
• Efrem Syryjczyk

Edessa-Şanlıurfa dziś

Şanlıurfa liczy ponad 650 tys. mieszkańców. Jest ośrodkiem przemysłu i handlu, a także centrum administracyjnym prowincji Şanlıurfa ( ang. ).

Zobacz też

• Nisibis
• Antiochia Syryjska
• Melchici
• Peszitta

Bibliografia

1. M. Tycner-Wolicka, Opowieść o wizerunku z Edessy. Cesarz Konstantyn Porfirogeneta i nieuczyniony ręką wizerunek Chrystusa, Kraków 2009.
2. Walter Bauer, Orthodoxy and Heresy in Earliest Christianity, 1934
3. A. von Gutschmid, « Untersuchungen über die Geschichte des Könligliches Osroëne », w: Mémoires de l'Académie impériale des Sciences de St.-Petersbourg, seria 7, tom. 35.1, Sankt-Petersburg 1887.
4. J.B. Segal, Edessa, The Blessed City, Oxford and New York, University Press, 1970.

Przypisy