Program ekologiczno-geograficznej ścieżki dydaktycznej na trasie Przysucha - Krakowa Góra. Zawiera cele i metody pracy oraz metody ewaluacji programu. Trasa 8 km ścieżki położona jest blisko szkoły, a o jej walorach decyduje położenie na granicy dużych jednostek fizyczno-geograficznych. Na północ i wschód od szlaku ścieżki rozciąga się Równina Radomska należąca do południowej części Niziny Mazowieckiej.
Od południa i południowego zachodu widoczne są wzniesienia Garbu Gielniowskiego, stanowiącego próg Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej. Jest to też granica pasa wyżyn i pasa nizin polskich. Położenie takie wpływa na dużą różnorodność poszczególnych elementów przyrodniczych, budowy geologicznej, rzeźby, stosunków wodnych, gleb i roślinności. Zachowaniu wielu walorów przyrodniczych sprzyja znaczna lesistości opisywanego terenu. Program utworzono dla szkoły ponadgimnazjalnejale ale po modyfikacji moze byc realizowany na wszystkich poziomach edukacyjnych.
Wstęp
Program geograficzno – ekologicznej ścieżki dydaktycznej "Przysucha – Krakowa Góra" opracowano z myślą o realizacji w terenie tak ważnych w zreformowanej szkole elementów edukacji regionalnej i ekologicznej. Powstał on w ścisłym związku z programem międzyprzedmiotowej ścieżki regionalnej i ekologicznej (Dz.U. Nr 14 z dnia 15.02.1999r).
Program ten stanowi równocześnie wsparcie dla realizacji celów edukacyjnych geografii i biologii oraz wybranych celów edukacji historycznej i przedmiotu wiedza o społeczeństwie. Program ten sprzyja także kształceniu umiejętności ponadprzedmiotowych i rozwijaniu tzw. kompetencji kluczowych, a to ułatwia realizację planowych zadań szkoły.
Celem programu jest przybliżenie uczniom znajomości własnego regionu w aspekcie wartości i różnorodności środowiska przyrodniczego, kulturalnego i społecznego oraz wdrażanie uczniów w pożądany system wartości i kształtowania postaw proekologicznych.
Poprzez zajęcia w najbliższej okolicy prowadzimy uczniów od świadomego obserwowania i nazywania obiektów, procesów i działalności człowieka w środowisku przyrodniczym, przez kształtowanie wyobrażeń o obiektach i procesach do rozwijania zainteresowań badawczych i świadomego podejmowania badań. Stawiamy też uczniów w sytuacjach wymagających oceny rzeczy i zjawisk w różnych aspektach. Na każdym etapie realizacji ścieżki uczymy posługiwania się mapą, rejestrowania obserwacji, zestawiania wyników, prowadzenia ich analizy, wnioskowania i planowania (przewidywania) zmian.
Program został pomyślany do realizacji w klasach liceum ogólnokształcącego i liceum profilowanego, ale przy niewielkiej modyfikacji może być wykorzystany również w starszych klasach szkoły podstawowej i gimnazjum.
CELE PROGRAMU
Cele edukacyjne:
- zachęcanie do poszerzenia i pogłębiania wiedzy o rodzimej miejscowości i powiecie,
- gromadzenie i porządkowanie zebranych informacji,
- zastosowanie wiedzy teoretycznej w praktycznym działaniu,
- ocenianie rzeczy i zjawisk w różnych aspektach,
- podejmowanie działań ekologicznych w najbliższym otoczeniu i we własnym życiu,
- doskonaleniu różnorodnych umiejętności ogólnych, przedmiotowych i ponad- przedmiotowych.
Cele wychowawcze:
- nawiązywanie kontaktów interpersonalnych,
- kolekcjonowanie rzeczy związanych z regionem zamieszkania np. skały, mapy legendy,
- nabywanie umiejętności radzenia sobie w różnych życiowych sprawach,
- prezentowaniu postawy człowieka odpowiedzialnego za przyrodę,
- uczenie się ciekawego i aktywnego spędzania wolnego czasu.
FORMY I METODY PRACY
Ścieżkę dydaktyczną "Przysucha – Krakowa Góra" zaplanowano tak, że może być ona realizowana w całości jako całodniowa wycieczka tematyczna połączona z wykorzystaniem przez uczniów zaplanowanych zadań geograficznych, biologicznych i ekologicznych. Poszczególne punkty postojowe mogą także stanowić odrębne lekcje w terenie np.: lekcja o torfowisku, o jeziorze, o rzece, budowie geologicznej itp.
Na trasie ścieżki mogą być także przeprowadzane zajęcia warsztatowe wyzwalające u uczniów swobodną ekspresję twórczą. Do szczególnie malowniczych miejsc należą: zbiornik Kamienna Góra, Dolina Rykówki, Krakowa Góra, a także liczne obiekty antropologiczne, krzyże i kapliczki przydrożne, stary folwark.
W czasie całego przebiegu trasy można stosować następujące metody pracy:
- analiza map fizycznogeograficznych, geograficznych, turystycznych i topo- graficznych,
- obliczenia na mapie topograficznej,
- obserwacje i proste pomiary w terenie,
- praca z kluczami do oznaczania roślin,
- rysowanie i fotografowanie elementów widocznych w terenie,
- gromadzenie i zestawianie wyników obserwacji,
- rozwiązywanie problemów.
Zadania na ścieżce zaplanowano tak, że część z nich jest wykonywana indywidualnie, a część grupowo, co sprzyja rozwijaniu umiejętności interpersonalnych.
OPIS GEOGRAFICZNO – EKOLOGICZNEJ ŚCIEŻKI DYDAKTYCZNEJ "PRZYSUCHA – KRAKOWA GÓRA"
Okolice Przysuchy to teren o szczególnych, choć niestety nie zawsze docenianych, walorach krajobrazowych i botanicznych. O walorach tych decyduje położenie Przysuchy na granicy dużych jednostek fizyczno- geograficznych. Na północ i wschód od miasta rozciąga się Równina Radomska należąca do południowej części Niziny Mazowieckiej. Od południa i południowego zachodu miasto otaczają wzniesienia Garbu Gielniowskiego, stanowiącego północno-zachodni próg Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej. Jest to też granica pasa wyżyn i pasa nizin polskich. Położenie takie wpływa na dużą różnorodność poszczególnych elementów przyrodniczych, budowy geologicznej, rzeźby, stosunków wodnych, gleb i roślinności. Zachowaniu wielu walorów przyrodniczych sprzyja znaczna lesistości opisywanego terenu.
W tym ciekawym środowisku od wieków gospodaruje człowiek wykorzystując i przekształcając elementy naturalne oraz wprowadzając elementy antropogeniczne. Trasę ścieżki zaplanowano tak, aby z jednej strony uczeń poznał walory przyrodnicze okolic Przysuchy, z drugiej zrozumiał relacje zachodzące między środowiskiem przyrodniczym a działalnością człowieka.
Zrozumienie tych relacji ułatwi bowiem dostrzeganie problemów ekologicznych i rozwiązywanie ich w jak najbardziej racjonalny sposób.
Trasa rozpoczyna się w południowej części miasta i biegnie w kierunku południowo-wschodnim przez Młyny, Ruszkowice i Borkowice do Krakowej Góry.
Geograficzno-ekologiczna ścieżka dydaktyczna "Przysucha -Krakowa Góra" poprowadzona została na terenie gmin Przysucha i Borkowice, należących do powiatu przysuskiego. Trasa zaczyna się na torfowiskach za Fabryką Wyrobów Metalowych ,ok. 1 km na południe od Zespołu Szkół nr 1 w Przysusze i ma długość ok. 8 km. Na trasie wyznaczono 9 przystanków:
Przystanek 1
Torfowisko w pradolinie Radomski
Torfowisko to położone jest w południowej części miasta, przy trasie Przysucha – Szydłowiec, tuż przy FWM Przysucha. Jest to czwartorzędowe torfowisko niskie, obecnie przekształcone w wyniku zabiegów melioracyjnych, które spowodowały zmiany sukcesyjne.
Zagadnienia do zrealizowania:
- określenie położenia torfowiska na mapie,
- rozpoznanie i charakterystyka mchu torfowca,
- omówienie procesu tworzenia się torfu,
- wyjaśnienie wpływu stosunków wodnych na utworzenie i przemiany torfowiska,
- obserwowanie zmian sukcesyjnych spowodowanych melioracją (torfowisko - las)
- rozpoznawanie stadiów sukcesji i charakterystycznych dla nich roślin (trzcina, olcha czarna, klon jesionolistny, brzoza brodawkowa, wierzba)
- ocena wpływu człowieka na przekształcanie się biocenozy
Przystanek 2
Kamienna Góra
Kamienna Góra – wzniesienie na wysokości ok. 210 m n.p.m. przekształcone antropogenicznie przez eksploatację piaskowców jurajskich, tzw. piaskowców szydłowieckich. Obecnie dawne wyrobisko stanowi zamknięty zbiornik wodny (jezioro antropogeniczne), a okoliczne hałdy porasta las. Ze wzniesienia widoczna jest panorama pradoliny Radomki i Garbu Gielniowskiego. Całość stanowi malowniczy zakątek, chętnie odwiedzany przez mieszkańców Przysuchy.
Zagadnienia do zrealizowania:
- określenie położenia i wysokości n.p.m.,
- rozpoznawanie form ukształtowania terenu i porównanie ich z mapą,
- rozpoznawanie skał płytszego i głębszego podłoża (glina morenowa i piaskowce jurajskie),
- pomiar upadu warstw,
- określanie genezy zbiornika i jego funkcji,
- obserwowanie i wyróżnianie stref roślinności wodnej (zanurzonej w wodzie, o liściach pływających i przybrzeżnej),
- rozpoznawanie przykładowych roślin wodnych (grzybień biały, grążel żółty, strzałka wodna, tatarak zwyczajny, pałka wąsko- i szerokolistna, trzcina pospolita, glony),
- wyszukiwanie widłaków (ochrona gatunkowa),
- rozpoznawanie i opisywanie procesu eutrofizacji,
- przewidywanie zagrożeń ekologicznych i proponowanie form ochrony.
Przystanek 3
Dolina Radomki w miejscowości Młyny
Dawne Młyny to miejscowość należąca do dóbr Dembińskich. Nazwa pochodzi od młynów rzecznych, które tam zlokalizowano. Dolina Radomki w tym miejscu w znacznej części jest przekształcona przez istniejący tam do niedawna zbiornik wyrównawczy dla zalewu w Toporni. Poniżej zbiornika dolina rzeki jest naturalna i charakteryzuje ją wyraźna asymetria zboczy. Ciekawe są też meandry Radomki.
Zagadnienia do zrealizowania:
- rozpoznawanie sukcesji obszaru dawnego zbiornika,
- opisywanie roślinności trawiastej,
- ocenianie skutków wypalania traw,
- wyróżnianie elementów doliny i ich pomiar,
- rysowanie profili doliny,
- opisywanie meandrowania rzeki i jego wpływu na przekrój doliny,
- mierzenie prędkości nurtu.
Przystanek 4
Ruszkowice – głaz narzutowy
Opisywany głaz narzutowy zwieńczony został przez ks. J. Wiśniewskiego krzyżem. Postawiono go w 1928r w 10-cio lecie odzyskania niepodległości, ku czci poległych w obronie ojczyzny. Jest to typowy eratyk skandynawski o średnicy około 1,5 m.
Zagadnienia do realizacji:
- rozpoznanie skały,
- określenie genezy głazu,
- rozpoznawanie porostów na głazie,
- opisywanie wymagań siedliskowych tych organizmów,
- wyjaśnienie przebiegu wietrzenia biologicznego,
- określenie roli porostów jako bioindykatorów,
- zwrócenie uwagi na aspekt historyczny i patriotyczny.
Przystanek 5
Folwark w Ruszkowicach
Folwark ten to pozostałości dworu Dembińskich z Borkowic z początku XX w. Jest to dwór murowany, parterowy, z podcieniem od frontu wspartym na słupach. Otacza go park, w którym zachowały się fragmenty aleji grabowej i kasztanowej. Droga z dworu do następnego przystanku biegnie wzdłuż granicy Garbu Gielniowskiego i Równiny Radomskiej.
Zadania do realizacji
- wyznaczanie azymutu przemarszu,
- wyznaczanie jednostek fizyczno-geograficznych,
- charakteryzowanie upraw na obszarach równinnych i na terenie wzgórz,
- opisywanie folwarku,
- rozpoznawanie drzew w parku (grab pospolity i kasztanowiec zwyczajny),
- proponowanie form ochrony kasztanowców przed szrotówkiem kasztanowcowiaczkiem.
Przystanek 6
Żwirowisko pod Borkowicami
Jest to wyrobisko po żwirach z jezior zastoiskowych, jakie tworzyły się na tym obszarze podczas zlodowacenia środkowopolskiego.
Zagadnienia do realizacji.
- analiza materiału żwirowego (frakcja, warstwowanie, ślady muszli),
- określenie genezy żwirów,
- rozpoznawanie procesów zboczowych na skarpach (spełzywanie, małe osuwiska, erozja wodna),
- rysowanie elementów osuwiska,
- omówienie wpływu warunków geologicznych na rozwój gospodarki,
- obserwowanie gniazd jaskółek brzegówek (zjawisko synantropizacji),
- rozpoznanie roślin kseromorficznych np. koniczyny piaskowej
- omówienie wpływu roślinności na utrwalanie zboczy.
Przystanek 7
Dolina Rykówki
Rykówka to mała rzeka spływająca ze wzniesień Krakowej Góry. Znaczna różnica wysokości powoduje, że na stosunkowo krótkim odcinku, ok. 1 km, prześledzić można cechy rzeki wyżynnej płynącej w głębokiej dolinie wciosowej i rzeki nizinnej, ze znacznie szerszą doliną z wyraźnymi terasami. Na opisywanym odcinku rzeki dobrze zachowały się naturalne fragmenty lasów łęgowych i starorzeczy z roślinnością bagienną.
Zagadnienia do realizacji
- wykonanie profili poprzecznych doliny rzecznej,
- porównanie profili doliny wciosowej i doliny z płaskim terasowym dnem,
- opisywanie starorzecza,
- porównanie cech rzeki w górnym i środkowym biegu,
- rozpoznawanie drzew za pomocą klucza,
- opisywanie składu lasu łęgowego,
- charakteryzowanie procesu zarastania starorzecza.
Przystanek 8
Pałac Dembińskich w Borkowicach
Pałac należał do rodziny Dembińskich z Borkowic. Budowę rozpoczęto w 1903r. Otacza go XVIII-wieczny park w stylu angielskim. Istniały w nim groty, aleje oraz kopiec usypany na wzór kopca krakowskiego. W parku występuje wiele gatunków starych drzew, m.in. 300-letni platan, 200-letni modrzew, 200-letni buk pospolity oraz lipowe i grabowe aleje.
Zagadnienia do realizacji
- rozpoznawanie drzew parkowych (platan, modrzew, lipa, buk),
- mierzenie obwodu drzew (pierśnica),
- mierzenie wysokości drzew chyłomierzem,
- omówienie roli ochrony pomnikowej,
- opisywanie sztucznych form terenu w parku angielskim.
Przystanek 9
Krakowa Góra
Jest to charakterystyczne wzniesienie w obrębie Garbu Gielniowskiego o wysokości ok. 250 m n.p.m. Od strony północno-wschodniej roztacza się z niego szeroka panorama na Dolinę Rykówki i Dolinę Radomki, a od strony południowej na pozostałe wzniesienia Garbu Gielniowskiego. Większość z nich porośnięta jest tzw. Lasami Przysuskimi, o zróżnicowanym składzie gatunkowym. Najczęściej są to lasy mieszane, należące do północnej dzielnicy lasów świętokrzyskich, ze stanowiskami modrzewia polskiego.
Zagadnienia do realizacji.
- analiza map fizyczno-geograficznych i wyróżnianie poszczególnych elementów panoramy,
- wymienianie elementów rzeźby nizinnej i wyżynnej,
- odszukanie źródeł Rykówki,
- rozpoznawanie drzew iglastych (sosna, świerk, jałowiec, jodła, modrzew polski),
- ustalanie składu lasu mieszanego,
- porównanie lasu łęgowego i mieszanego,
- gry i zabawy integracyjne przy ognisku.
Ewaluacja:
- ocena kart pracy uczniów,
- konkurs wiadomości i umiejętności zdobytych podczas realizacji ścieżki,
- obserwacje zachowania uczniów w środowisku przyrodniczym,
- ankieta sprawdzająca opinie uczniów o metodach pracy podczas realizacji programu.
Literatura:
Licińska D. Nauczycielski program nauczynia. Od podstawy programowej do programu. SOP Toruń 1999r
Aichele D., Golte-Bechtle M.- Jaki to kwiat ? PWR i L Warszawa 1984
Srokosz W. Szmigiel M.: Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie. Małopolska . SOP Toruń 1999
Fidos J, Fidos R. Borkowice. Przewodnik turystyczny. Borkowice 2000
Bruno P. Kremer Przewodnik drzewa i krzewy. Multiko Warszawa 1995
Integralny program ekologicznej ścieżki edukacyjnej w szkole podstawowej i gimnazjum. Praca zbiorowa. SOP Toruń 1999
Atlas województwa kieleckiego, Kielce 1968 Anna Wysmolińska
Jolanta Adamczyk
ZS nr 1 im. Jana Pawła II w Przysusze |
