Rezerwat „Dziki Ostrów” moją mała ojczyzną.
Co to jest „Mała Ojczyzna” ? Na to pytanie starali się odpowiedzieć S. Starczewski i W. Chmielewski w czwartej edycji konkursu „Małe Ojczyzny – tradycja dla przyszłości”. Stwierdzili oni, że „jest to najbliższy świat w którym żyjemy na co dzień: przyroda, ludzie i tworzona przez nich nieustannie kultura” (s. 71). Autorzy wyjaśniają dalej, że jest to nasz „ojczyznobraz”, nasze małe państwo. Mała ojczyzna to przeszłość i tradycja – wszystko, co złożyło się na jej obecny kształt, jaki zastaliśmy i w jakim teraz żyjemy. Mała ojczyzna to teraźniejszość. Jest to przede wszystkim to co mądre, dobre, pożyteczne, co daje nam tyle powodów do dumy i radości i czym lubimy się szczycić wobec innych. Mała ojczyzna, to przyszłość zarówno najbliższa, jak i ta bardzo odległa.
Rezerwat leśny „Dziki Ostrów” pod względem administracyjnym położony jest na terenie gminy Nowa Wieś Wielka, pomiędzy wsiami Brzoza bydgoska i Kobylarnia w województwie Kujawsko – Pomorskim. Obszar chroniony znajduje się w Kotlinie Toruńskiej, która jest częścią rozległego makroregionu – Pradoliny Toruńsko – Eberswaldzkiej, zwanej Pradoliną Notecką. Kotlina ta rozciąga się między Ciechocinkiem nad Wisłą, a okolicami Nakła nad Notecią. Przez dział wodny Brdy i Noteci przecinający dno Kotliny na wysokości 31 m. n.p.m., u ujścia Brdy, przeprowadzono w połowie ubiegłego wieku Kanał Bydgoski (J. Kondracki, 1994).
Na tle europejskiej sieci ekologicznej ECONET – Polska (IUNC, 1995) rezerwat jest częścią korytarza ekologicznego o randze międzynarodowej z uwagi na umiejscowione tutaj szlaki wędrówek ptaków, obszary silnie uwilgotnionych gleb organicznych oraz związanych z nimi środowisk roślinności łęgowej.
Areał rezerwatu przyrody „Dziki Ostrów” zajmuje obszar 74,69 ha, w którym ochronie podlega dąbrowa z rzadkimi roślinami runa leśnego. Do 1956 r był własnością hrabiego Skurzewskiego z Lubostronia. Dopiero w 1975 r decyzją Wojewody Bydgoskiego teren ten został objęty ochroną. Wewnątrz rezerwatu przyrody znajduje się wydzielony kompleks leśny, który ogrodzony jest metalową siatką ze względu na występujący tam oprócz lasu iglastego duży obszar starodrzewu dębowego. Ogrodzenie stanowi również skuteczna ochronę przed dzikami, których przysmakiem są żołędzie oraz młode sadzonki i siewki dębowe. Na terenie tym występują siedliska 160 -dziesięcio letnich dębów szypułkowych i bezszypułkowych. Tutaj pracownicy szkółki leśnej z Nadleśnictwa Bydgoszcz oraz współpracująca z nimi młodzież zbierają żołędzie dębu bezszypułkowego do celów szkółkarskich. Materiał ten jest cenny ze względu genetycznej odporności na zimno i choroby (Ł.Walczyna, XVII Olimpiada Geograficzna).
Obszar rezerwatu charakteryzuje się dość urozmaiconą rzeźbą terenu, powstałą na skutek przemieszczania się mas lodu oraz wód z topniejącego przed tysiącami lat lodowca. Pod ich wpływem na tym obecnie chronionym obszarze ukształtowały się: krajobraz młodoglacjalnych równin i wzniesień morenowych o glebach brunatnych, gdzie panowały liściaste lasy grabowe; krajobraz tarasów z wydmami dolin i równin z piaskami zbielicowanymi, gdzie panowały bory; krajobraz den dolinnych i równin akumulacyjnych z madami, gdzie występowały lasy łęgowe i olsy oraz krajobraz młodoglacjalny, pagórkowaty, pojezierny o glebach brunatnych i pseudobielicowych z siedliskami szuwarowymi (E. Krasicka – Korczyńska, P. Indykiewicz, 2000).
Okolice rezerwatu otaczają rozległe łąki, zbiorowiska szuwarowe, łozowiska oraz lasy. W runie leśnym tego terenu występują rośliny będące pod ochroną m.in.: konwalia majowa, kruszyna pospolita, widłak goździsty. Szczególną wartość fauny rezerwatu stanowią ptaki o bardzo wąskich spektrach ekologicznych, a mianowicie: kania czarna i ruda, zimorodek, błotnik stawowy, dzięcioł czarny i średni a także ptaki związane z terenami błotnymi i wodnymi tj. perkozek, bocian biały i łabędź niemy.
Do ochrony awifauny rezerwatu „Dziki Ostrów” odnoszą się akty prawa międzynarodowego ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polskę. Należą do nich: Dyrektywa i Rezolucja Rady Wspólnoty Europejskiej dotycząca ochrony dzikich ptaków, nakładająca na państwa członkowskie obowiązek zabezpieczenia naturalnych, dziko żyjących populacji ptaków, jak też zachowania obszarów z siedliskami ważnymi dla ptaków; Konwencja Bereńska („Konwencja o ochronie europejskiej dzikiej przyrody i naturalnych siedlisk”), wymagająca od państw członkowskich podjęcia znaczących kroków dla ochrony dziko żyjących zwierząt ze szczególnym naciskiem na ochronę gatunków ginących; Konwencja Bańska („Konwencja dotycząca ochrony wędrownych, dziko żyjących gatunków zwierząt”), której celem jest ochrona zwierząt odbywających okresowe wędrówki ptaków, ssaków oraz ryb (E. Krasicka – Korczyńska, 2000).
„Dziki Ostrów” już od dawna budził zainteresowanie botaników. Pierwszą wzmiankę podaje o nim J. Urbański (1930) w pracy „Dziki Ostrów k. Brzozy pod Bydgoszczą”. W 1938 roku A. Wodziczko, K. Krawiec i J. Urbański stwierdzili tu występowanie bardzo rzadkich w tej części Polski roślin, takich jak: kosaciec syberyjski, buławnik czerwony, podkolan zielonawy, pszczelnik wąskolistny. W 1959 roku B. i St. Szymańscy odkryli jeszcze inne gatunki roślin chronionych i jako pierwsi wysunęli propozycję utworzenia na tym terenie rezerwatu. Także w 1971 roku J. Wilkoń – Michalska przedstawiła przyszły rezerwat w swoim przewodniku florystycznym pt. „Szata roślinna Kujaw (W. Cyzman, 2001).
Rezerwat „Dziki Ostrów” cieszy się dużym zainteresowaniem ze względu na bardzo wysokie walory przyrodnicze, krajobrazowe, naukowe i dydaktyczne. Na tym obszarze były i są prowadzone różnorodne badania naukowe z szeroko ujętych nauk przyrodniczych. Świadczy o tym bogata literatura zebrana przez dr W. Cyzman, mgr T. Cyzman i J. Baranowską. Kierownictwo oraz leśnicy Nadleśnictwa Białe Błota prowadzą w ramach edukacji dzieci i młodzieży prelekcje oraz pogadanki na temat lasów, ochrony przyrody i środowiska. Zajmują się organizacją i koordynacją akcji „Sprzątanie Świata”.
Propagatorem i wielkim miłośnikiem przyrody jest leśniczy leśnictwa Smolno i Brzoza pan Sławomir Fac, bezpośredni opiekun rezerwatu „Dziki Ostrów”. W przeprowadzonej z nim rozmowie dowiedziałam się, że bliski kontakt z nim nawiązali uczniowie Szkoły Podstawowej w Brzozie. W bezpośrednim obcowaniu z przyrodą uczy dzieci jak dbać o las, zapoznaje ich z fauną i florą podległego mu obszaru chronionego. Dzieci klas młodszych na obszarze rezerwatu hodują drzewka dębowe, własnoręcznie zasadzone, które nazywają swoimi imionami. W ten prosty sposób dzieci uczuciowo związują się z lasem i chwalą się swoją hodowlą innym dzieciom i własnym rodzicom. Nie traktują lasu jako miejsce zabaw, ale jako miejsce, gdzie mogą obcować na łonie przyrody nie wyrządzając krzywdy i szkód środowisku naturalnemu.
Z opiekunem tego pięknego rezerwatu nawiązały również kontakt dzieci z Przedszkola „Jarzębinka” w Brzozie. Dzieci z naszego przedszkola odwiedzały rezerwat kilkakrotnie. Były tu jesienną porą, gdzie siedząc przy ognisku (w specjalnie wyznaczonym miejscu) z dużym zainteresowaniem słuchały różnych ciekawostek o życiu dębowego lasu i jego mieszkańcach, wspartych barwnymi ilustracjami. W bezpośredniej obserwacji poznały warstwową budowę lasu oraz budowę drzewa. Leśniczy zachęcał dzieci do zbierania żołędzi, które trafić miały do szkółki w celu wyhodowania rozsady. Podczas ich zbierania znalazły małą żabkę, która szukała przytulnego schronienia na zimę. Dzieci z daleka obserwowały pracę pilarzy przy wycince drzew.
Najpiękniej jest jednak wiosną. Będąc w środku lasu można poczuć roztaczający się dookoła zapach świeżej zieleni, przepięknie kwitnących polan konwaliowych, usłyszeć radosny świergot ptaków. To właśnie tą porą roku leśniczy S. Fac oprowadził starszych przedszkolaków po rezerwacie samodzielnie przygotowaną ścieżką dydaktyczną. Zaczynała się ona przy starym powalonym drzewie, gdzie dzieci obserwowały życie fauny i flory oraz budowały mieszkanie dla różnych zwierzątek z leżącego materiału przyrodniczego. Idąc dalej mijaliśmy drzewa z budkami lęgowymi oraz polany kwitnących konwalii. Przy okazji leśniczy wyjaśnił dzieciom znaczenie roślin objętych ochroną. Kiedy dotarliśmy do młodnika dębowego, przedszkolacy dowiedzieli się, że został on posadzony przez ich starszych kolegów ze szkoły. Każda sadzonka nosi imię dziecka, które ją posadziło. Niedaleko młodnika znajduje się starodrzew dębowy. Dzieci dowiedziały się z opowiadania leśniczego, że z wyznaczonych drzew zbiera się żołędzie w celu wyhodowania młodej sadzonki.
Następnie opiekun rezerwatu zaprowadził dzieci nad oczko wodne – bagienko, będące miejscem wodopoju różnych zwierząt. Szczególnie bagienko to upodobały sobie dziki, które odwiedzają je ze względów higieniczno – pielęgnacyjnych. Nieopodal oczka wodnego znajdują się torfianki. Tutaj dzieci mogły poobserwować łabędzią rodzinę i dowiedzieć się wiele ciekawostek z ptasiego życia. Obserwacji tej towarzyszył wiosenny rechot żab.
Największym marzeniem opiekuna rezerwatu jest utworzenie leśnej ścieżki dydaktycznej oraz kilkukilometrowego, zorganizowanego szlaku rowerowego dla miejscowej ludności i turystów.
W przedszkolu „Jarzębinka”, w grupie dzieci 6-letnich istnieje kącik ekologiczny, którego tłem jest ściana imitująca obraz miejscowego rezerwatu. Aktywność twórcza dzieci przedszkolnych rozwijająca postawę poszukującą, dotyczącą omawianej tematyki ujawniła się w cyklu zajęć przede wszystkim w formie plastycznej, ruchowej, muzycznej i słownej. Jednym z takich tematów były zajęcia pt. „W leśnej krainie”, którego nazwę wymyśliły dzieci, odwołując się do treści utworu W. Badalskiej pt. „Śpiewający strumyk”. Wspólnie wymyśliliśmy scenografię do tego utworu. Oprócz materiału przyrodniczego dzieci wykorzystały przybory plastyczne. W rozmowach wyrażały swoje wrażenia, spostrzeżenia dotyczące całej scenki. Jedne wykonywały wiosenne kwiatki z krepiny, inne wpadły na pomysł, aby strumyk zrobić z worków foliowych, jeszcze inna grupa dzieci opracowywała efekty dźwiękowe pluskającej wody na instrumentach perkusyjnych. Kolejna grupa wykonywała „lizaczki zwierząt” leśnych. Postanowiły również odegrać teatrzyk wymyślając własne dialogi. W formie plakatu wykonały dębową krainę przedstawioną w dzień i w nocy.
Twórcza postawa moich wychowanków ujawniła się podczas opracowania wiersza F. Kobryńczuka pt. „Wesoły deszczyk”. Dzieci podczas słuchania wiersza z zamkniętymi oczami oddały się wyobrażeniom. Wzmacniając bodźce słuchowe wykorzystałam: wodę, celofan gazety itp. Po wysłuchaniu wiersza dzieci wyszukiwały w sali różne przedmioty do oprawy akustycznej. Przy jego powtórce naśladowały szum i plusk deszczu. Pojawiły się także takie odgłosy jak: szuranie papciem o podłogę, pocieranie dłońmi, kląskanie, stukanie w szybę itp.
Chętne dzieci odgrywały też scenki dramowe, wcielając się w wybraną „cząstkę przyrody”. Przeważały zwierzęta, imitowane ich zachowania i wydawane dźwięki. Przybierały również postać drzewa, martwego pnia lub wody. Po odegraniu swojej roli dzieci odpowiadały na pytania – jak się czuło będąc np. drzewem, gdy przychodzą ludzie i hałasują, usiłują łamać gałęzie.
Zabawy te sprawiły dzieciom wiele radości, pozwoliły bawić się a jednocześnie wyzwalały drzemiący w nich potencjał twórczy.
Opracowała:
Marzena Burczyk
nauczycielka z Przedszkola
Samorządowego „Jarzębinka”
w Brzozie
B I B L I O G R A F I A
1. M. Brzeziński. (1995). Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET Polska. A. Liro (red). Fundacja IUCN Poland, Warszawa.
2. W. Cyzman, T. Cyzman, J. Baranowska. (2001). Zasoby przyrodnicze i ich ochrona w Nadleśnictwie Bydgoszcz. Urządzanie lasu – Usługi S.C., Toruń.
3. J. Kondracki. (1994). Waloryzacja estetyczna krajobrazów. Dział V – 2, Tablica 32. W: Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski, Warszawa.
4. E. Krasicka – Korczyńska, P. Indykiewicz. (2000). Dokumentacja przyrodnicza projektowanego obszaru chronionego krajobrazu „Łąki nadnoteckie”. Pracownia Projektowa „Krajobrazy”, Bydgoszcz.
5. „Małe Ojczyzny – tradycja dla przyszłości”. Fundacja Kultury.
6. Ł.Walczyna. Charakterystyka wybranego kompleksu leśnego w Leśnictwie Smolno. XVII Olimpiada Geograficzna.
P R Z Y K L A D O W Y D I A L O G
Aktorzy: Zając, Wiewiórka i Miś.
Z - Kic, kic, kic. Jestem królik i nazywam się Polarek. Miałem się spotkać z misiem i wiewiórką na polance. O, chyba idą!
M - Idziemy już do Ciebie, nudzimy się i nie mamy co robić.
W - Może pobawimy się w chowanego lub w wężyki.
Z - To może ja zaproponuję jakąś inną zabawę.
M - Może będziemy zbierać miodek.
Z - A może igiełki i przechrupywać smaczne marchewki.
W - Ale ja ich nie lubię.
Z - To pozbieraj szyszki i wyskub pyszne nasionka - (zwierzęta naśladują jedzenie). Ale gdzieś nam schował się miś.
W - Chyba się ukrył w naszej kryjówce – (zając i wiewiórka szukają misia).
Z - O, tu jesteś misiu.
M - Och, jak mnie boli brzuch od tych przysmaków.
Z - To chodźmy trochę pospacerować po lesie.
W - Może się napijesz wody.
M - Ale woda jest za zimna.
Z - Ile się ten miś namęczy zanim go przestanie boleć brzuszek.
Wiersz pt. „Wesoły deszczyk”
F. Kobryńczuk
W konarach dębów,
olszyn i leszczyn
pluszcze wesoły,
poranny deszczyk.
Pada na liście
i cicho dzwoni.
Błyszczy perliście
i spływa po nich.
Spada w puszystość
leśnego runa.
W liściach paproci
dźwięczy jak struna.
Gra deszczyk, a wietrzyk
wiruje szumem.
Las się zamienił
w wielki instrument.
|
