Obecnie coraz częściej psychologowie i pedagodzy zwracają uwagę na zjawisko charakteryzujące się spadkiem zainteresowania książką i jej ponadczasową wartością. Zarówno dorośli oraz co istotne dzieci spędzają czas przed telewizorem i komputerem.
Przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać między innymi w niewłaściwie ukształtowanych nawykach lekturowych i wynikających z nich postaw czytelniczych. Jest to zjawisko negatywne zważając na fakt, iż oddziaływanie książki na psychikę dziecka jest wielostronne. S. Szuman stwierdza, że "w wieku szkolnym dziecko poznaje świat (...) w znacznej mierze umysłem, a nie tylko spostrzeżeniem naocznym. Pośrednikiem w zdobywaniu doświadczenia i wytwarzaniu obrazu rzeczywistości staje się szkoła, a potem - coraz bardziej książka". (S.Szuman 1985).
Edukacja wczesnoszkolna jest to etap bardzo swoisty nie tylko ze względu na naukę czytania, pisania i liczenia, dochodzi wówczas do inicjacji literackiej. Wcześniejsze kontakty dzieci z literaturą, czyli przed rozpoczęciem nauki w klasie pierwszej mają raczej charakter okazjonalny i niezorganizowany, a odbiór jest zwykle intuicyjny.
W świetle powyższych ustaleń właśnie na szczeblu nauczania początkowego powinno się rozpocząć świadomą i ukierunkowaną działalność zmierzającą do wychowania i kształcenia czytelnika. Idąc za J.Papuzińską "czytelnikiem zostaje człowiek, który posiadł umiejętność wykorzystania książki jako jednego z wielu sposobów realizowania swych rozlicznych potrzeb. Im bogatszy jest zasób jego umiejętności obcowania z książką, im różnorodniej potrafi on z niej korzystać, tym wyżej szacujemy jego dojrzałość czytelniczą." (J.Papuzińska 1981).
Jednym z etapów rozwijania świadomości czytelniczej uczniów młodszych jest wdrażanie do obcowania z książką jako jednym z tworów kultury. Ważne jest tu nabywanie umiejętności zdobywania wiedzy o danej książce w różnych dostępnych źródeł informacji od nauczyciela, bibliotekarza, prasy dziecięcej, czy Internetu.
Następny etap związany jest z poszerzaniem zainteresowań czytelniczych dzieci w wieku wczesnoszkolnym poprzez zapoznanie ich z różnorakimi pozycjami adresowanymi właśnie do nich. Pomocne mogą tu być filmy, audycje radiowe, przedstawienia teatralne, czy przezrocza. Prezentacji interesujących książek mogą dokonywać także sami uczniowie, motywując swój wybór jednocześnie uświadamiając sobie własne zainteresowanie czytelnicze i określając je.
Zainteresowania czytelnicze mogą rodzić zamiłowanie znajdujące wyraz: w potrzebie osobistego, częstego kontaktu z literaturą piękną oraz w kompletowaniu własnych księgozbiorów.
Budzenie zamiłowań czytelniczych wiąże się z rozwijaniem zdolności percepcyjnych, gdzie termin percepcja oznacza "spostrzeganie, czyli proces bezpośredniego odzwierciedlenia zjawisk w ich różnych właściwościach" (W.Szewczuk 1985). W przyjętym tutaj rozumieniu, percepcja tekstów literackich to proces przyswajania treści dzieła literackiego. Proces polegający na rozumieniu pojęciowym, przedstawieniu wyobrażeniowym oraz na przeżyciu estetycznym poznawanego utworu.
W.Dawid podkreśla rolę wyobraźni w poznawaniu utworu literackiego gdyż jak powszechnie wiadomo, jest ona podstawą do rozwoju wielu procesów i właściwości psychicznych dzieci. Na szczególne podkreślenie zasługuje jej wpływ na procesy poznawcze i twórcze myślenie "wyobrażać" - to inaczej myśleć lub przypominać obrazami " (W.Dawid 1968).
Wywołanie przeżycia literackiego jest szczególnie ważne u dzieci w młodszym wieku szkolnym, które mają jeszcze często trudności z czytaniem i rozumieniem treści oraz uchwyceniem toku wydarzeń. Emocjonalne przeżycie czytanego utworu powoduje większe zainteresowanie otoczeniem, wzbogacenie procesów myślowych i rozwój języka uczniów.
Rozwijanie świadomości czytelniczej ma charakter stopniowy, zachodzący pod wpływem kontaktu uczniów z literaturą piękną. Jest on jednym z najważniejszych czynników oddziałujących na przebieg złożonego procesu dojrzałości czytelniczej, której jednak nie osiąga uczeń w młodszym wieku szkolnym.
Niezależnie od tego należy pamiętać, o wzajemnej zależności następujących po sobie doświadczeń czytelniczych, gdzie poprzednie wpływa na jakość następnego. Uważa się, że pierwsze świadome kontakty z dziełami sztuki decydują o wszystkich późniejszych nastawieniach i postawach czytelniczych.
Z tego powodu współczesna metodyka języka polskiego uznaje za zadanie pierwszoplanowe przygotowanie uczniów do roli umiejętnych odbiorców utworów literackich. To właśnie od nas nauczycieli nauczania początkowego zależy, czy nasz dzisiejszy uczeń w przyszłości chętniej będzie oglądał telewizor, czy może chętniej sięgnie po książkę.
LITERATURA
1.Dawid W., O wyobraźni dzieci, w: "Pisma pedagogiczne późniejsze", Ossolineum 1968
2. Lenartowska K., Świętek W., Lektura w klasach I-III, Warszawa 1987
3. Lenartowska K., Świętek W., Praca z tekstem w klasach I-III, Warszawa 1982
4.Papuzińska J., Inicjacje literackie. Problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką. Warszawa 1980
5.Słownik psychologiczny, red. W. Szewczuk, Warszawa 1985
6.Szuman S., Dzieła wybrane, t. I Warszawa 1985
Małgorzata Starosta | 
