|
Powszechnie wiadomo, że dziecko, które rozpoczyna naukę szkolną wkracza w inny, nowy dla siebie etap rozwojowy. Etap, który jest dla niego nowy pod względem rozwoju emocjonalnego i społecznego, gdzie autorytet nauczyciela staje się niezmiernie ważny. Wtedy też relacja nauczyciel - uczeń jest najlepsza.
Nauczyciel, którego można nazwać "dobrym nauczycielem" to przede wszystkim "(...) baczny obserwator, który właściwie analizuje, inspirator mobilizujący do nowych poszukiwań, wspieracz, udzielający odpowiedniej pomocy, wzmacniacz sił tkwiących w dziecku, integrator grupy i jej struktury, organizator i koordynator całokształtu życia i aktywności dziecka, inicjator i stymulator procesów rozwojowych i edukacyjnych. Wreszcie to edukator, który kształcąc wzbudza ciekawość, pasję poznawczą dziecka, wychodzi naprzeciw dziecięcym oczekiwaniom, zwraca uwagę na ich indywidualne różnice, rozumie ich potrzeby rozwojowe, wie o zdolnościach, zainteresowaniach, respektuje indywidualne tempo rozwoju."(1)
Nauczyciel we wszystkich działaniach, jakie podejmuje powinien uwzględniać osobę ucznia, powinien angażować dziecko w proces kształcenia, aby czuło się ono jego współtwórcą. Ważne jest, aby nauczyciel zwracał uwagę na uczucia ucznia tzn. potrafił umiejętnie, sprawiedliwie dokonywać oceny, aby żadne dziecko nie poczuło się urażone np. stosując pochwałę, aby nie zawstydzał, a karę - nie ranił. Nauczycielowi przypisuje się też ważną rolę tzw. integratora, który potrafi tak scalić zespół klasowy, by każde dziecko czuło się w nim dobrze, by odnalazło swoje miejsce w grupie i wiedziało, że jest potrzebne i ważne. Owa integracja na zespole klasowym sie nie kończy. Po pierwsze wszystkie wysiłki edukacyjne nauczyciela muszą być zgrupowane wokół osoby dziecka. Drugim poziomem integracji są cele. Kolejny, trzeci, poziom zintegrowania to integracja treści. Przedostatni poziom zintegrowania zwany jest metodyczno - organizacyjnym czyli integracja metod, form aktywności i sposobów pracy z dziećmi. Ostatnim poziomem jest wspomniana integracja w klasie szkolnej tzw. integracja społeczna.
Pierwszy etap nauki warunkuje dalsze edukacyjne powodzenia ucznia, dlatego nauczyciel powinien zadbać o pozytywną atmosferę w klasie, wytworzyć atmosferę, która zachęca uczniów do wypowiadania własnych poglądów, atmosferę, w której dziecko czuje się bezpiecznie.
Nauczyciel pełni niezwykle ważną rolę - przewodnika, który wprowadza dziecko w świat nauki, w nowe, nieznane mu dotąd środowisko szkolne. To on wprowadza uczniów w nowe doświadczenia, na bazie których dokonuje się modyfikacja informacji już posiadanych. Nauczyciel angażuje ucznia w różnorodne działania, dzięki którym dziecko odkrywa nowe fakty, informacje, ulegają zmianie jego dotychczasowe poglądy i formułuje się nowa wiedza.
Ważne jest, aby nauczyciel dał uczniom możliwość samodzielnego odkrywania wiedzy, aby wkraczał jedynie w momentach, kiedy dziecko potrzebuje rady, wskazówki.
Będąc przewodnikiem nauczyciel musi posiadać pewne kompetencje przedmiotowe i aplikacyjne. Istotne, aby nauczyciel taki potrafił przede wszystkim dopasować swoje wymagania czy oczekiwania odpowiednio do umiejętności, zdolności i miejsca, w którym obecnie dziecko się znajduje, planuje zajęcia, w których uwzględnia ucznia, jego potrzeby. Planując zajęcia musi wykazać się twórczością, być swego rodzaju artystą. Kształcenie jest procesem bardzo trudnym i wymaga od nauczyciela ogromnej wiedzy, która powinna być nieustannie pogłębiana.
Nauczyciel pełniąc rolę przewodnika tworzy różnego rodzaju materiał edukacyjny, stosuje różnorodne strategie. Prowadząc ucznia powinien poszukiwać inspiracji przede wszystkim w najbliższym otoczeniu ucznia, ponieważ w kontakcie z tym środowiskiem dziecko wynosi najwięcej doświadczeń. To, co charakteryzuje dziecko na tym etapie rozwoju to ogromna ciekawość. Dzieci zadają mnóstwo pytań, domagając się odpowiedzi, zaczynają eksperymentować, dzięki czemu w naturalny sposób zaspokajają swoją dociekliwość. Nauczyciel powinien umożliwić dziecku to eksperymentowanie, ponieważ dostarczy ono mu niezbędnej wiedzy, która okaże się bardzo przydatna w radzeniu sobie w wielu życiowych sytuacjach.
Rola nauczyciela jest niezwykle złożona, często określa się go mianem "profesjonalisty", który powinien wykazać się kompetencjami dotyczącymi różnych sfer życia. Często również jego zadania utożsamia się zadaniami, jakie powinni spełniać rodzice czy rodzina. Nauczyciel, który troszczy się o ucznia, jest zainteresowany jego życiem w szkole jak i poza nią jest chyba najbardziej doceniany, szczególnie jeżeli chodzi o dziecko, które nie jest otoczone troskliwą opieka rodziców biegających za pieniądzem. Nauczyciel troszczy się o zdrowie dziecka, o jego bezpieczeństwo i higienę, zapewnia opiekę nad wszechstronnym rozwojem ucznia. Czynności opiekuńcze nauczyciela nakierowane są także na pielęgnowanie właściwości ucznia, jego uzdolnień, zainteresowań. Nauczyciel dostrzega indywidualne różnice rozwojowe uczniów i odpowiednio stawia swoje wymagania. Sprawuje opiekę nad uczniami, którzy nie radzą sobie z pewnymi zadaniami zarówno w szkole, jak i poza nią. Jest podporą dla uczniów, którzy wykazują zaburzenia rozwojowe czy pewne mikrodefekty.
"Nauczyciel powinien (...) pośredniczyć w jego kontaktach ze światem, być badaczem potrzeb, możliwości, oczekiwań uczniów, pomagać uczniom w samodzielnym działaniu, odkrywaniu siebie i własnych możliwości, zapewnić każdemu pozytywny start szkolny, poznać rozwój ucznia oraz czynniki tego rozwoju, troszczyć się o zdrowie, bezpieczeństwo w grupie, ochronę systemu nerwowego (...)"(2)
Nauczyciel spełniając liczne zadania opiekuńcze jest zobowiązany również do udzielania dzieciom niezbędnej pierwszej pomocy i zapewnienia warunków do realizacji obowiązków szkolnych. Musi wiedzieć, jak się zachować i jak zareagować na zwykły kaszel czy katar ucznia. Ważna sprawą jest współpraca nauczyciela z rodzicami. Nauczyciel niejednokrotnie zauważa sprawy, które dla rodzica są niedostrzegalne, gdyż często zdarza się tak, że dziecko zachowuje się inaczej w szkole, a inaczej w domu. Nauczyciel w wielu sytuacjach może wpłynąć na dziecko starając się pomóc rodzicowi.
D. Tomczyszyn w swoim artykule przytacza wypowiedź J. Babickiego, który uważa, że "(...) postawa opiekuńcza względem dziecka to jest stała linia postępowania opiekuńczego względem dziecka wynikająca z zamiłowania do opiekowania się dzieckiem, z zamiłowania stale podtrzymywanego przez ukochanie dziecka, przy czym jednolitość tej linii postępowania opiekuńczego warunkuje się ustaloną zasadą wypośrodkowaną ze znajomości i zrozumienia dziecka, a także ze znajomości celu, do jakiego zmierza opieka nad nim."(3)
Opieka nauczyciela na etapie wczesnoszkolnym jest szczególnie ważna, gdyż dziecko adaptuje się do rzeczywistości szkolnej. W momencie, gdy dziecko czuje, że nauczyciel pomoże mu w każdej sytuacji, pozytywnie ustosunkowuje się do zadań szkolnych, jest bardziej zmotywowane, niwelują się wszelkie napięcia związane ze stresem szkolnym, dziecko jest chętne do zabierania głosu, chwalenia się swoją wiedzą.
Obecnie jednak stwierdza się, że realizacja zadań opiekuńczych sprawia nauczycielom więcej kłopotu niż realizacja zadań dydaktycznych.
Pedagog wczesnoszkolny spełnia w nauczaniu początkowym także rolę diagnosty, terapeuty.
Jego zadaniem jest bieżącego poziomu osiągnięć ucznia, określanie pewnych niedostatków, które występują u dziecka. Identyfikuje on specjalne potrzeby edukacyjne dziecka, jego szczególne uzdolnienia, określa także, jak się mają osiągnięcia konkretnego ucznia do standardów rozwojowych. Każdy nauczyciel powinien również nauczyć się właściwie oceniać swoją pracę, wiedzieć, co dla dziecka jest dobre, pożyteczne, a czym może wyrządzić mu krzywdę.
Nauczyciel rozpoznając braki ucznia powinien tak zorganizować pracę z nim, aby jak najszybciej dorównał poziomowi panującemu w klasie. Zaznaczyć należy, że niepowodzenia nie są czymś strasznym i towarzyszyły uczniom od pierwszych lat kariery. Nauczyciel zajmuje się organizacją różnych form pracy zapobiegawczej i wyrównującej opóźnienia w nauce. Najczęściej stosowanymi formami pomocy są zespoły wyrównawcze i korekcyjne, indywidualizacja nauczania, samopomoc koleżeńska, współpraca z rodzicami czy korepetycje. Natomiast najczęściej stosowaną formą w środowisku szkolnym są zespoły wyrównawcze.
Znaczącą formą zapobiegania niepowodzeniom jest, już wspomniana, pedagogizacja rodziców. Rolą nauczyciela jest zwrócić ich uwagę na zasady pomocy dziecku w domu np. nie należy wyręczać dziecka w pracy, należy natomiast wdrażać dziecko do systematyczności i obowiązkowości, należy rozbudzać zainteresowania oraz zadowolenie z samodzielnie wykonanej pracy. Rodzic ma systematycznie kontrolować zadania wykonywane przez dziecko.
Nauczyciel organizując swą pracę powinien uwzględniać dzieci mające pewne zaburzenia, dzieci, które są nieśmiałe. Powinien on stosować takie formy pracy, dzięki którym dzieci z deficytami rozwojowymi w jakiś sposób się otworzą, zaczną brać aktywny udział w zajęciach, chętniej będą wypowiadać się na pewne tematy. Nauczyciel może stosować różnego rodzaju dramy, inscenizacje, dzięki którym zaangażuje wszystkie dzieci do uczestnictwa i nawet dziecko, które z reguły stoi gdzieś z boku będzie miało szansę, aby się wykazać i poczuć się potrzebne.
Role nauczyciela, o których warto jeszcze wspomnieć to rola menedżera i rola facylitatora. Menedżer to przede wszystkim przywódca klasy mający umiejętności zarządzania nią. Kreuje środowisko klasy, stwarza pozytywną atmosferę, dba o porządek i dyscyplinę. Jego zadaniem jest również utrzymanie zainteresowania uczniów na zajęciach, organizując proces kształcenia dobiera zadania i aktywności tak, by zdobyć zaciekawienie uczniów i odpowiednio zmotywować ich do pracy.
Facylitator ma zaufanie do grupy, "(...) ułatwia poszczególnym uczniom odnajdywanie i zrozumienie zarówno celów własnych, jak i bardziej ogólnych, stojących przed grupą, wspomaga jednostkę w odkrywaniu własnych dążeń i wykorzystywaniu ich jako sił sprawczych i motywacyjnych w procesie uczenia się."(4)
Nauczyciel musi pamiętać, aby widzieć w uczniu partnera, nie może go traktować z góry. Powinien brać sobie do serca każdą uwagę dziecka, każdą jego propozycję, ponieważ może się ona okazać bardzo cenna. Nauczyciel powinien także wiedzieć, czym dziecko się interesuje, ponieważ to pomoże w efektywniejszej pracy na zajęciach, nauczyciel będzie wiedział, czym może dziecko poruszyć, zaciekawić. Dzieci w wieku wczesnoszkolnym rzadko skupiają uwagę nad czymś dłużej, więc należy zadbać o to, by w każą aktywność dziecko angażowało całą swoją osobę.
Przypisy:
1 - M. Czekała: Dobry nauczyciel. "Nauczyciel z klasą", 2000 nr 1, s.7.
2 - A. Górniok - Naglik: Założone a rzeczywiste funkcje nauczyciela w procesie edukacji wczesnoszkolnej. Wyd. UŚ. Katowice 2003. s.60.
3 - D. Tomczyszyn: Funkcja opiekuńcza w świadomości nauczycieli nauczania początkowego. "Nauczanie początkowe", 2002 nr 1, s.6.
4 - E. Misiorna: Nauczanie zintegrowane wyzwaniem dla nauczyciela. "Nauczyciel z klasą", 2000 nr 2,
Aurelia Woźniak
Przedszkole Publiczne w Świętoszówce
|
