Rodzina to ważny, trudny i zarazem wdzięczny przedmiot poznania naukowego. Ważny, bo od stopnia jego poznania zależy w dużej mierze wypracowanie uzasadnionych wniosków, dzięki których wykorzystaniu rodzina może bardziej efektywnie wypełniać określone funkcje. Wdzięczny głównie dlatego, że rodzina - mimo ciągle prowadzonych nad nią badań - wciąż kryje w sobie wiele tajemnic. Trudny, gdyż intymność życia rodzinnego powoduje, że przeważnie nie ukazuje się ono badaczowi wprost. Wreszcie ważny, trudny i wdzięczny również dlatego, że życie rodzinne, zdeterminowane licznymi, a zmiennymi czynnikami zewnętrznymi, podlega też ustawicznym zmianom.
Chociaż zmieniały się, i w dalszym ciągu zmieniają się warunki życia współczesnej rodziny, to mimo tych wielkich przeobrażeń - rodzina jest nadal niezastąpioną i podstawową komórką życia społecznego. Zapewnia ona nie tylko ciągłość w rozwoju biologicznym, ale także poprzez wychowanie dzieci młodzieży, ciągłość społeczną i kulturalną.
Rodzina jest podstawowym środowiskiem społecznym, formującym osobowość młodego pokolenia. Środowisko rodzinne bowiem - jako pierwsze i najbliższe - najintensywniej działa na dziecko, przetwarzając jego cechy wrodzone, temperamentalne i biopsychiczne w cechy nabyte, które z kolei wpływają na postawę dziecka, jego nawyki i zasady postępowania.
Wypełnia zarazem ważne funkcje w ramach społeczeństwa globalnego, w zakresie reprodukcji biologicznej oraz w dziedzinie socjalizacji jednostek i ich przygotowania do życia i działań w zmieniającym się szybko społeczeństwie. Jeśli funkcjonowanie rodzin, ich kondycja pogarsza się, odbija się to ujemnie na funkcjonowaniu i losach zarówno jednostek jak i społeczeństwa. W interesie więc jednostek i społeczeństwa leży prawidłowe funkcjonowanie rodzin oraz tworzenie warunków dla prawidłowego ich funkcjonowania.
Życie, współdziałanie i wychowywanie w rodzinie cechuje "autentyzm". Wszelkie zadania są podejmowane w rodzinie z konieczności zaspokojenia podstawowych potrzeb jej członków.
Rodzina jako grupa wychowawcza, oddziałuje na dzieci przez sam fakt uczestnictwa w jej życiu. Niezależnie od tego, czy rodzice mają odpowiednią wiedzę pedagogiczną, czy jej nie mają, czy wzorują sie na jakiś modelach osobowości, czy nie oraz czy modele te są, czy nie są społecznie aprobowane - proces wychowawczy dokonuje się w toku codziennego życia, a efekty tego zależą od tego, jaka jest rodzina.
Dobre samopoczucie członków rodziny uznać można za wskaźnik tego, że została ona prawidłowo ukształtowana i prawidłowo funkcjonuje. Aby możliwości wszechstronnego rozwoju człowieka w pełni się realizowały, rodzice powinni wiedzieć i zdawać sobie sprawę z tego, od jakich czynników zależy urodzenie zdrowego dziecka i jego prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny. Należy sobie zdawać sprawę z tego, jakie przeobrażenia dokonują sie we współczesnej rodzinie i jak to może oddziaływać na życie jej członków. Wiedza ta najbardziej potrzebna jest do rozwiązywania codziennych spraw życia rodzinnego, a także do podejmowania problemów wychowawczych. Dopiero wtedy, gdy rodzice świadomi są swych zadań i mają określony program wychowawczy, mogą w sposób skuteczny wprowadzić dziecko w zmieniający się świat i kształtować system jego wartości.
Bardzo ważną rolę przypisuje się kontaktom osobowym między dzieckiem a rodzicami. Znaczenie tych kontaktów polega m.in. na tym, że:
1. Rodzice są pierwszymi partnerami interakcji społecznych dziecka. Oddziałują na nie w najwcześniejszym okresie życia, kiedy plastyczność zachowania się dziecka jest największa. Kontakty społeczne dziecka z rodzicami są przy tym długotrwałe i częste.
2. W kontaktach społecznych z rodzicami i innymi członkami rodziny zaspokajane są podstawowe potrzeby psychiczne dziecka, takie jak doznawanie i odwzajemnianie miłości, współdziałanie społeczne, społeczne uznanie, poczucie bezpieczeństwa. Niezaspokojenie którejś z ważnych potrzeb psychicznych dziecka zakłóca przebieg jego rozwoju psychicznego, a w szczególności rozwoju społeczno-uczuciowego.
3. Oddziaływanie członków rodziny, a zwłaszcza rodziców na dziecko ma charakter dwutorowy. Odbywa się ono poprzez świadome oddziaływanie wychowawcze, w wyniku którego dziecko kształtuje swoje zachowanie stosownie do oczekiwań rodziców, jak również prze oddziaływanie zamierzone - rodzice stwarzają określone sytuacje, które wyznaczają kierunek zachowania dziecka, gdyż stanowią sytuację bodźcową dla podejmowanych przez dziecko czynności.
4. Rodzice stanowią dla dziecka najbliższe wzory osobowe asymilowane w procesie naśladownictwa i identyfikacji. Dzięki istnieniu takich wzorów osobowych dziecko przyswaja sobie różnorodne formy społecznego zachowania.
Środowisko rodzinne, podobnie zresztą jak środowisko pozarodzinne, oddziałuje na każde dziecko indywidualnie w zależności od struktury właściwości osobowości.
Charakterystyka funkcji rodziny i ich zakresu pozwala pełniej zrozumieć życie tej instytucji społecznej i zachodzące w niej zmiany. Podawana jest zarówno liczba funkcji, jak też różny ich zakres. I tak np. S.Kowalski wyróżnia trzy podstawowe funkcje rodziny: prokreacyjną, wychowawczą i gospodarczą. Z.Tyszka uważa natomiast "za uzasadnione i konieczne wyróżnienie dziesięciu funkcji rodziny. Są to "funkcje": materialno-ekonomiczna, opiekuńczo-zabezpieczająca, prokreacyjna, seksualna, legalizacyjno-kontrolna, socjalizacyjna, klasowa, kulturalna, rekreacyjno-towarzyska oraz emocjonalno-ekspresyjna." N.Han-Ilgiewicz w swej pracy o więzi rodzinnej przytacza za N.W.Ackermanem następująco szeroko rozumiane funkcje rodziny:
dostarczenie pożywienia, mieszkania i innych niezbędnych warunków do utrzymywania się przy życiu,
dostarczenie możliwości społecznego współistnienia, jako fundamentu do wytwarzania i rozwoju poczucia więzi,
zapewnienie niezbędnych warunków pozwalających na ukształtowanie "osobowości personalnej" związanej z uznaniem i zrozumieniem tożsamości rodzinnej,
formowanie się ról seksualnych, adekwatnych do wieku poszczególnych członków i sytuacji rodzinnej,
wdrażanie do integracji z rolą społeczną i wyrabianie poczucia odpowiedzialności osobistej i społecznej,
kultywowanie umiejętności uczenia sie zadań życiowych i wytwarzanie postawy, pozwalającej na przejawianie twórczości indywidualnej oraz inicjatywy społecznej.
Funkcje rodziny uważane są za podstawę więzi wewnątrz rodzinnej, a także więzi łączących rodzinę ze społeczeństwem. Rodzina jako podstawowa komórka społeczna jest w pełni odpowiedzialna za wychowanie swych dzieci, przygotowanie ich do życia społecznego, zawodowego i rodzinnego.
Podsumowując, można stwierdzić, że rodzina jako grupa społeczna i środowisko społeczne ma decydujący wpływ na kształtowanie sie prawidłowego procesu wychowawczego i osobowości dziecka. Środowisko rodzinne bowiem jest głównym ośrodkiem rozwoju sfery emocjonalnej osobowości, postaw moralnych dzieci. Jest podstawową grupą społeczną, w której kształtuje się umiejętności współżycia zespołowego dziecka w życiu społecznym.
Bibliografia:
1. H. Smarzyński, Rodzina współczesna jako środowisko wychowawcze. PAN, Kraków 1978, s.8
2. Tamże, s.11
3. T. Pilch, J. Lepalczyk, Pedagogika społeczna. Wyd. Żak, Warszawa 1995, s.152
4. J. Maciaszkowa, Rola szkoły w przygotowaniu młodzieży do życia w rodzinie, WSiP, Warszawa 1977, s.10
5. A. Rożnowska, Wybrane aspekty wychowania w rodzinie. WSP, Słupsk 1998, s.6
6. E. Jackowska, Środowisko rodzinne a przystosowanie społeczne dziecka w młodszym wieku szkolnym. WSiP, Warszawa 1980, s.30
7. J. Maciaszkowa, Rola szkoły w przygotowaniu młodzieży do życia w rodzinie. WSiP, Warszawa 1977, s.15
mgr Jadwiga Judycka
Szkoła Podstawowa w Debrznie |
