W powszechnej opinii określenia "harcerstwo", "harcerskie" łączą się z czymś społecznie aprobowanym. Wynika to z doświadczeń historycznych wielu pokoleń Polaków, dla których harcerstwo było i jest synonimem służby społecznej, służby narodowi i państwu. Te idee w różnych okresach różnie były akcentowane. W okresie powojennym w celach wychowania akcentuje się kształtowanie cech obywatela demokratycznego państwa, następnie cech gwarantujących czynne uczestnictwo w działaniach na rzecz rozwoju społeczeństwa. Obok wyżej wymienionych trzy jeszcze grupy celów weszły na stałe do ideału wychowania harcerskiego:
- kształtowanie pozytywnego stosunku do innych ludzi,
- doskonalenie własnej osoby,
- umiłowanie i poszanowanie przyrody.
Naczelne cele wychowania w postaci zespołu cech, którymi powinien charakteryzować się człowiek wychowany przez Związek Harcerstwa Polskiego, zawarte są w Statucie organizacji. Ideał ten jest niejako igłą kompasu wskazującą, które sprawy są najistotniejsze, które należy wybierać i przede wszystkim realizować w pracy wychowawczej. Tak określone naczelne cele wychowania odnoszą się do wszystkich członków związku, ich przydatność dla bezpośredniej pracy wychowawczej jest raczej ograniczona. Nie mogą być wykorzystane dla projektowania działań wychowawczych i samowychowawczych. Dlatego trzeba je skonkretyzować tak, aby były zrozumiałe dla zuchów.
Na użytek praktyki z celów naczelnych wyprowadza się cele kierunkowe. Zawierają one pewne normy postępowania zuchów dostosowane do ich rozwoju moralno - społecznego oraz zdolności do określonego rodzaju doświadczeń. Będzie to Obietnica i Prawo Zucha, które określają jakim zuch ma być. Dziecko w wieku zuchowym potrzebuje uznania dorosłych, podporządkowując swoje zachowanie normom grupowym i oczekiwaniom innych. Określając zatem ideał zucha cele kierunkowe spełniają rolę czynnika aktywizującego dzieci do kształtowania określonej postawy. Wskazuję instruktorowi - drużynowemu jak ma dobierać sytuacje i zadania, aby zuchy upodabniać do wzorów określanych w Prawie i Obietnicy. Służą jako zbiory norm regulujących współżycie, a wiec jak ma postępować zuch, jaki powinien byś w stosunku do siebie i innych, do swoich obowiązków. Pobudzają do doskonalenia siebie w różnych dziedzinach, wzmacniają rolę i zakres aktywności.
Warunki takiego właśnie działania w poszczególnych grupach wiekowych wyznaczone są przez etapowe cele wychowania - standardy wychowawcze. Określają one, jakie elementy celów kierunkowych powinny być osiągane przez zucha w danym wieku i jakim zmianom podlegać w miarę rozwoju i nabywania doświadczeń w organizacji. Rolę taką pełnią wymagania na gwiazdki zuchowe.
Omówione wcześniej trzy kategorie celów: naczelne, kierunkowe, etapowe są takie same w całym związku, obowiązują wszystkich członków. Zadaniem drużynowego będzie dostosowanie tych celów do warunków, potrzeb, możliwości zuchów w konkretnej drużynie - dokonuje się to przez cele operacyjne. Rolę taką spełniają zadania i formy pracy w drużynie zuchowej.
Taka swoboda i elastyczność w programowaniu pracy umożliwia:
- reagowanie na potrzeby otoczenia,
- współdecydowanie dzieci i dorosłego,
- realizowanie własnych potrzeb i aspiracji.
Treści zawarte w celach naczelnych przetransponowane niejako dla każdego zucha stają się przez nich przyjmowane jako własne, stanowiąc trwałe elementy doświadczeń. A te z kolei nabyte podczas kolejnych zbiórek zuchowych przenoszone są do życia społecznego. Dziecko harmonijnie rozwija się osiąga życiowe sukcesy, a także przyczynia się do tworzenia warunków, w których powodzenie będą osiągać inni.
Dominującą formą działalności dzieci w młodszym wieku szkolnym jest zabawa. W zabawie bowiem urzeczywistniają one swoje dziecięce marzenia, rozwijają zainteresowania. Najczęściej odtwarzają życie ludzi dorosłych, czasami postaci z bajek, książek, filmów. Obecnie przedstawię jak kształtować postawę wobec siebie samego u zuchów na podstawie regulaminu i cyklu sprawnościowego - Robinson.
Należy on do sprawności z grupy - wielkiej przygody. Drużyna zuchów w czasie zdobywania tej sprawności zamienia się w grupę ludzi pomagających sobie wzajemnie. Służy wyrabianiu zaradności, samodzielności, pomysłowości, gospodarności.
I. Temat zbiórki - Nasza wyspa.
1. Zuchu poznają głównego bohatera cyklu w gawędzie - Rozbitek.
2. Bawią się - Lądowanie Robinsona na wyspie.
3. Idą na zwiad w celu wybrania miejsca na założenia osady i wykonania mapy wyspy.
Podczas tej zbiórki zwracam uwagę na to, że nie zniechęcamy się trudnościami. Wskazuję trudne położenie bohatera, ale zuch jest zaradny i musi sobie z tym problemem poradzić. Następnie poprzez zwiad następuje poznanie okolicy i wybranie miejsca, gdzie najlepiej można się bawić w przygody Robinsona.
II. Temat zbiórki - Osada Robinsona.
1. Gawęda - Robinson zakłada osadę.
2. Krąg Rady - ustalenie planu budowy osady, dokonanie podziału zadań między szóstki.
3. Majsterkowanie: szałas chroniący przed słońcem i deszczem, miejsce na ognisko, zegar słoneczny, kalendarz.
4. Zabawa tematyczna - urządzanie i zagospodarowanie osady.
5. Teatrzyk zuchowy - Rozbitkowie.
Zuchy tym razem z gawędy dowiadują się, że trzeba mieć oczy szeroko otwarte, a przyroda sama podpowie jak zagospodarować teren osady, jak bezpiecznie organizować zabawę, pracę przy zagospodarowaniu szałasu. Teatrzyk natomiast pozwoli jeszcze raz przeżyć przygodę Robinsona, gdy szóstki będą kolejno przedstawiały - Rozbitków na wyspie.
III. Temat zbiórki - Wyprawa na zatopiony statek.
1. Gawęda - Morze wyrzuca na brzeg wrak statku "Diana"
2. Majsterka - budowa tajnego skarbca, tratew i łódek z kory.
3. Zabawa tematyczna: wyprawa po "skarby".
4. Gry i ćwiczenia kształtujące spostrzegawczość, odwagę, orientację.
5. Gra terenowa - Obrona skarbca.
Te formy zbiórki dostarczą wiedzy, jak określa się strony świata bez kompasu, odczytuje czas na zegarze słonecznym. Wykonane modele łódek, tratew pozwolą "Robinsonowi" wybrać się po ciekawe skarby: szyszki, ptasie pióra, kamienie, muszelki itp. Gra terenowa i zabawa będą doskonalić zmysły i sprawność fizyczną bez względu na trudności.
IV. Temat zbiórki - Spotkanie z Piętaszkiem.
1. Zwiad - wyprawa w poszukiwaniu nowych przyjaźni.
2. Zabawa tematyczna - Spotkanie z Piętaszkiem.
3. Gry i ćwiczenia - gra terenowa - Wyzwolenie Piętaszka.
4. Krąg Rady - zawarcie paktu przyjaźni z sąsiednim plemieniem (zadanie międzyzbiórkowe - komu i w jaki sposób można pomóc).
Robinson tym razem wyzwoli Piętaszka i zaskarbi sobie jego przyjaźń. Realizacja tego tematu będzie możliwa przez właściwe współdziałanie w grupie rówieśniczej. Zuchy będą pomagały sobie wzajemnie.
V. Temat zbiórki - Praca na wyspie.
1. Gawęda - Współczesny Robinson.
2. Krąg Rady - ustalenie komu można pomóc, przydział zadań szóstkom.
3. Pożyteczne prace - zbieranie zapasów pokarmu dla ptactwa na zimę.
4. Majsterkowanie - lepienie garnków z gliny. Przyrządzanie potraw.
Wymogi regulaminu spełnione tutaj będą przez szacunek własności swojej, wspólnej i innych. Treści poznawcze: to z których owoców leśnych można przygotować posiłek jak suszyć zioła, owoce, grzyby. Ucząc w ten sposób gospodarności.
VI. Temat zbiórki - Pożegnanie wyspy.
1. Gawęda Robinson opuszcza wyspę.
2. Zabawa tematyczna - Wielkie zawody Robinsonowskich umiejętności (powtórzenie gier, ćwiczeń, zabaw, piosenek, pląsów).
3. Krąg Rady - Podjęcie decyzji o nadaniu sprawności.
4. Pożegnanie wyspy.
Ostatnia w cyklu sprawnościowym zbiórka jest podsumowaniem jednej wielkiej przygody. Zawody to nic innego jak sprawdzian zdobytych przez zuchów umiejętności. Zuchy poznały przygody Robinsona. Nie działały jednak w pojedynkę, stały się grupą dzieci pomagających sobie wzajemnie. Towarzysząca zbiórkom obrzędowość wzbogaciła słownictwo: wyspa - Wzgórze Nadziei, ścieżka - Aleja Wiatrów, równina - Dolina Koziego Króla. Dostarczyła szereg nowych treści związanych z poznaniem samego siebie, działaniem w trudnych warunkach, służąc wyrabianiu zaradności. Samodzielności, pomysłowości, gospodarności.
Sieć poznawcza przygód bohatera cyklu pełniła nie tylko role orientacyjną, ale również motywacyjną. Porządkując doświadczenia z punktu widzenia emocji zuchy wybierały co dobre, co ich zaciekawiło, pobudziło wyobraźnię. Działając w grupie porównywały swoje działania z kolegami. Ułatwiło to zdobycie i pogłębienie orientacji we własnych możliwościach, ponieważ efekty działalności kolegów stają się punktem odniesienia w samoocenie swoich działań.
Pracując razem uczyły się cenić zespół, łączyć interes osobisty z perspektywami społecznymi. Nie możemy zatem oddzielić kształtowania postawy intrapersonalnej od interpersonalnej. Są one wzajemnie związane ze sobą i zależne. Osobowość człowieka kształtuje się i zmienia w ścisłym związku z otaczającym światem. Istotne jest przy tym, aby podejmowane przez zuchy działania nie były czymś narzuconym, aby wypływały z własnej woli, potrzeb i dążeń każdego zucha. O tym pamięta oczywiście instruktor, który pomaga poznawać prawdziwy świat, prawdę o ludziach, naśladować wartościowych ludzi i wpajać dobre przyzwyczajenia, uczy znajdować radość w pożytecznym działaniu, pracować razem.
Bibliografia:
1. Guz S. - Rozwój i kształtowanie osobowości dzieci w okresie wczesnoszkolnym, WSP 1987 Warszawa
2. Kamiński A. - Książka drużynowego zuchów, Wydawnictwo "Śląsk" Biblioteka Szarej Lilijki 1984
3. Kowalska B., Kiewicz A. - Robinson materiały do zbiórek, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1978
4. Muszyński H. - Ideał i cele wychowania, WSP Warszawa 1974
5. Wardęcki M. - Zuchy, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1983
mgr Izabela Puła | 
