Artykuł zawiera ciekawe informacje o wybranych herbach np. Pogon litewska, Godziemba, Abdank, Zerwikaptur,Junosza, Napiwon, Wczele, Jeleń. Chciałam zaciekawić czytelników może troszkę historią. Można go wykorzystać na zajęcia o dawnych rycerzach i ich herbach.
Co to jest herb, herbarz, heraldyka?
" Herb - znak rodowy, będący oznaką przynależności do stanu szlacheckiego, dziedziczony w rodzie;
- godło państwowe, ziemi, miasta, instytucji."
"Herbarz – księga zawierająca zbiór i opis herbów wraz z genealogiami ich właścicieli". Do znanych i podziwianych herbarzy polskich należą herbarze:
- J. Długosza XV w.
- B. Paprockiego XVI w.
- S. Okalskiego XVII w.
- K. Niesieckiego XVIII w.
" Heraldyka – nauka pomocnicza historii zajmująca się historią, rozpoznawaniem i opisem herbów" . Znani polscy heraldycy to:
F. Piekasiński,
A. Małecki,
W. Semkowicz. Herb i zawołanie cechowały szlachcica polskiego czy rycerza. Na wojnę podczas trwogi gromadzono się według swego klicza – okrzyku, wołania.
Niektóe zawołania wywiodły się od:
- różnych imion osobowych, zwierzęcych ( Bończa, Lis, Jastrzębiec):
- miejscowości, od rzek: ( Gozdawa, Rawa, Dębno );
- roślin: (Róża );
- topograficzne: (Dołęga, Dolina, Doraj, Opole, Nowina);
- nazwy rzeczy, narzędzi: ( Korczak, Szeliga, Nałęcz, Cholewa, Hełm);
- zwierząt:( Lis, Wężyk, Ciołek, Łabędź, Owada).
Co to jest legenda heraldyczna?
Zdaniem R. Kiersnowskiego: "Legenda heraldyczna jest utworem usytuowanym na pograniczu dziejopisarstwa i literatury pięknej. Jest to zestawienie nierzadkie w okresie renesansu i baroku i nieraz trudno zaliczyć odpowiedni tekst tylko do jednej lub tylko do drugiej kategorii".
Legendy przekazywali sobie przedstawiciele sławnych rodów. Szlachta tworzyła je sięgając czasami do wzorów zawartych w starych bajkach. Ścisły związek legend herbowych z bajką ludową zauważył J. I. Kraszewski.
R. Kiersnowski zaznacza że: " Nie są to na ogół dzieła wysokiego lotu, nie na walorach literackich polega jednak ich wartość. Przeciwnie, właśnie wzór prymitywny, pozbawiony większych ambicji pisarskich, tok opowiadań przybliża je do odbiorców, szerokich mas szlachty szukających swych korzeni i odnajdujących je właśnie w legendach herbowych ..."
Większość legend osadzona jest na historii rodzimej, za panowania władców. Są to np. Bolesławowie, Chrobry, Śmiały, Krzywousty, Kazimierz Odnowiciel. Mieli oni ponad pięćdziesiąt legend. Pozostali władcy polscy z X - XIII w. mieli mniej.
Teraz przejdę do zaprezentowania niektórych ciekawych legend heraldycznych wybranych spośród wielu tj. Pogoń litewska, Godziemba, Abdank, Zerwikaptur, Wczele, Junosza, Napiwon, Jeleń.
HERB: POGOŃ LITEWSKA
Dawno temu Wielki Książe Narymund, umierając bezpotomnie zwołał poddanych i wezwał ich, aby najwaleczniejszego z nich obrać władcą. Pamiątką tej właśnie edycji jest ten oto herb państwowy. Gdy Litwa przyjęła chrześcijaństwo, herbowemu rycerzowi dołożono na tarczy krzyż.
HERB: GODZIEMBA
Legenda głosi że, herb ten nadano rycerzowi Godziombie, na pamiątkę przygody jaką przeżył w 1094 roku podczas wyprawy na Morawy. Godziemba utracił broń i ratował się wówczas ucieczką do lasu. Tam wyrwał z korzeniami sosnę i tak uzbrojony stanął do walki. Jednak spadł z konia i niestety dostał się do niewoli.
HERB: ABDANK
Za wielka stromą górą, w czasach niezmiernie dawnych żył sobie ogromny smok wawelski. Wielu już śmiałków próbowało zgładzić smoka lecz im to się nie udało. Tymczasem szewc Skuba na rozkaz Kraka zaszył w baranią skórę siarkę i tak przyrządzoną podrzucił smokowi wawelskiemu. Smok po zjedzeniu, poczuł wielkie pragnienie i rzucił się do Wisły. Pił wodę tak długo, aż pękł. W nagrodę za zgładzenie smoka szewc otrzymał od Kraka herb z literą W.
HERB: ZERWIKAPTUR
Możecie wierzyć lub nie, był sobie rycerz, który jednym ciosem ściął trzy głowy nieprzyjaciół.
HERB: JUNOSZA
Pewnego razu rycerz z dużym orszakiem przyjaciół jechał na własne wesele. Przed nim skakał biały baran na znak dobrej wróżby. Wkrótce orszak natknął się na Krzyżaków. Junosza pokonał podstępem, sprytem wroga. Zdążył jeszcze na własne wesele. Na pamiątkę otrzymał herb białego barana skąpanego we krwi. Odtąd już każdemu panu młodemu, towarzyszyły w drodze na wesele wielkie poczty zbrojnych swatów.
HERB: NAPIWON
Herb ten nadał Bolesław Krzywousty rycerzowi, który przyprowadził mu żywego jelenia, złapanego fortelem. Książe oprócz herbu dał rycerzowi pewna sumę pieniędzy na piwo.
HERB: WCZELE
Godło to otrzymał Ślązak Holub, który świat objeżdżając, trafił do kraju murzyńskiego, tam córka króla wyzwała go na partię szachów. Holub wygrał grę i trafił ze złości, z całej siły szachownicą w królewnę. Ojciec królewny nadał za to śląskiemu zabijace herb szachowy z białych i czarnych pól w tarczy, a w hełmie królewnę w koronie z czołem związanym i kroplami krwi na policzkach.
HERB: JELEŃ
Legenda głosi, że dawno temu traktem przez puszczę jechał litewski Książe Jagiełło do Krakowa. Tam miał przyjąć koronę Królestwa Polskiego i rękę królowej Jadwigi. Nagle ukazała się przed nimi ośnieżona równina, drogi nie było widać co począć? Wtem zadudniła ziemia i jak na zawołanie księcia z pomiędzy drzew wyskoczył jeleń. Książe Jagiełło dał znak i śladem jelenia pierwszy ruszył, a za nim cały orszak. I tak szczęśliwie Książe dotarł na nocleg do Parczewa. Po kilkunastu latach, król Jagiełło nadał osadzie prawa miejskie i herb Jelenia.
Myślę, że temat ten jest szeroki i jeszcze o nim usłyszymy. Chciałam zaciekawić czytelników może troszkę historią patrząc na herby i czytając ciekawe o nich legendy.
Autor: Maria Budzyła
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA:
- Cetwiński M. i Derwich M.: Herby, legendy, dawne mity, Wrocław 1989, ISBN 83-03-01809-4.
- Encyklopedia staropolska t. 1.
- Mały słownik j. polskiego pod red. Skorupki, Warszawa 1990, ISBN: 83-01-08786-2.
- Kiersnowski R.: Polskie opowieści herbowe. Od herbu do jego legendy (W): Mówią Wieki 1998, nr 8, s. 9-12.
- Snopek T.: Bartosz Paprocki – " Herby rycerstwa polskiego" (W): Mówią Wieki 1985 nr 11, s. 8-12.
|
