Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Specyficzne trudności w uczeniu się matematyki dziecka z ADHD

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 7461 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

WSTĘP

     Dzieci ucząc się matematyki często napotykają na trudności. Jeżeli potrafią je w miarę samodzielnie pokonać, to nie stanowią one większej przeszkody i zagrożenia, albowiem są to trudności zwyczajne i przeżywają je wszyscy uczniowie w trakcie uczenia się tego przedmiotu. Są jednak w szkole tacy uczniowie, którzy mimo wysiłku nie potrafią sobie poradzić nawet z łatwymi zadaniami.
     Nie rozumieją ich matematycznego sensu, nie dostrzegają zależności pomiędzy liczbami, a przy obniżonej sprawności manualnej, nawet czytelne zapisanie działania matematycznego może być dla nich zbyt trudne. W takich przypadkach mówimy o specyficznych trudnościach w uczeniu się matematyki.
     Jestem nauczycielem wychowania przedszkolnego. Od 8 lat pracuję w Przedszkolu Sióstr Miłosierdzia w Gnieźnie. Do grupy, którą prowadzę uczęszcza chłopiec z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, potocznie zwanym ADHD.
     Jestem wychowawcą grupy już czwarty rok. Znam dobrze środowisko rodzinne chłopca. Współpraca z rodzicami przebiega pozytywnie, co ma niewątpliwie ogromny wpływ na pracę pedagogiczno – wychowawczą, jej przebieg i skuteczność.
     Aby osiągnąć lepsze rezultaty swoich oddziaływań pedagogicznych na chłopca, włączyłam do pracy dydaktyczno – wychowawczej umiejętności i wiadomości, jakie zdobyłam podczas studiów podyplomowych. Kierując się możliwościami, umiejętnościami oraz zainteresowaniami Krystiana zastosowałam w pracy edukacyjnej różnorodne metody i techniki.
     W swojej pracy pragnę przedstawić przykłady działań wykorzystanych na zajęciach z chłopcem oraz ich wpływ na jego zachowania. Dołączam także kopię konsultacji psychologicznej, oraz prace plastyczne Krystiana.

I. TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI WEDŁUG E. GRUSZCZYK – KOLCZYŃSKIEJ

     Specyficzne trudności w uczeniu się matematyki wywoływane są mikrozaburzeniami rozwojowymi w sferze poznawczej ucznia. Nieprawidłowości dotyczą tych części mózgu, które są anatomiczno – fizjologicznym podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem. Dotyczą również sfery społeczno – emocjonalnej. Bywa, że z powodu swej niskiej odporności emocjonalnej dzieci nie potrafią wytrzymać napięć, które zawsze towarzyszą rozwiązywaniu zadań. Zanika wówczas motywacja do uczenia się matematyki, a pojawia się w to miejsce niechęć do wszystkiego, co się z nią wiąże. Utrata wiary we własne możliwości poznawcze i wykonawcze oraz obawa przed nieuchronnym niepowodzeniem zmusza tych uczniów do wycofywania się z zadań wymagających wysiłku intelektualnego.
     Przyczyną trudności w uczeniu się matematyki jest również często nadpobudliwość psychoruchowa.
     Zdaniem prof. E. Gruszczyk – Kolczyńskiej specyficzne trudności w uczeniu się matematyki najczęściej spowodowane są koniecznością rozpoczęcia nauki w szkole, ze względu na wiek, bez dostatecznej dojrzałości do uczenia się matematyki na sposób szkolny.

1. PRZYCZYNY TRUDNOŚCI ZWIĄZANE ZE SZKOŁĄ

     W literaturze znajdujemy różne terminy, które są używane zamiennie: dojrzałość szkolna, gotowość szkolna, przygotowanie do szkoły.
     "Dojrzałość traktuje się jako etap w procesie rozwoju utożsamianego z dojrzewaniem, charakteryzujący się wrażliwością na oddziaływanie zewnętrzne, które mogą modyfikować i kierunek, i dynamikę zmian, jakie zachodzą w rozwoju. (...) Istnieje możliwość ćwiczenia, kształtowania pewnych właściwości dziecka, stwarzając szansę osiągnięcia dojrzałości szkolnej. (...) Gotowość, mówi Bruner, nie jest stanem, na który wystarczy po prostu czekać, ale trzeba ją wykształcić" (Wilgocka – Okoń, 2003 s.10).
     Takie podejście i rozumienie problemu było przedstawione w sposób nie dość wyrazisty. Dziś traktuje się dojrzałość szkolną, czyli kompetencję szkolną "jako wynik interakcji między zdatnym do szkoły dzieckiem, a środowiskiem rodzinnym i wychowaniem przedszkolnym. Natomiast gotowość szkolną współcześnie rozpatruje się jako proces i efekt współdziałania aktywności dziecka i aktywności dorosłych tworząc warunki do uczenia się, jako efekt integracji, "współgry" właściwości dziecka i właściwości szkoły" (B. Wilgocka – Okoń, 2003 s.10).
      Dziecko pod koniec wieku przedszkolnego powinno osiągnąć taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno – moralnego oraz fizycznego, jaki umożliwi mu przystosowanie się do wymagań szkoły i kontynuowania z powodzeniem nauki w klasie I (S.Szuman). Ważne są zatem umiejętności, które dziecko zdobyło w pierwszych latach życia, do nich należą:
  • niezbędna do nauki czytania i pisania, umiejętność porównywania, różnicowania, odtwarzania prostych znaków graficznych oraz odpowiednią sprawność motoryki małej,
  • znajomość pojęcia zbiorów i relacji między nimi, do nauki arytmetyki. Jednak oprócz dojrzałości umysłowej, "ważną role odgrywa rozumienie otaczającego świata oraz umiejętność myślenia krytycznego i przyczynowo – skutkowego. Ucząc się, dziecko nie tylko musi rozumieć to, czego się uczy, lecz także musi wykazywać właściwą postawę wobec nauki, a więc pilność, wytrwałość, skupienie uwagi oraz umiejętność wykonywania poleceń" (B. Wilgocka – Okoń 2003, s.24).
      Dojrzałością szkolną określa się stopień rozwoju dziecka niezbędny do podjęcia różnorodnych obowiązków, jakie niesie ze sobą życie szkolne. Jest to gotowość, chęć do wypełniania zadań, chęć uczenia się, pewna samodzielność oraz taki poziom rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego, który pozwoli małemu uczniowi podołać wymaganiom stawianym przez szkołę; przystosować się do nowych warunków oraz zapewnić dobre samopoczucie w grupie rówieśniczej i osiągać sukcesy w nauce. Dojrzałość szkolna to także umiejętność koncentrowania uwagi poprzez dłuższy czas na jednym zajęciu.
     Przygotowanie do szkoły polega na wytworzeniu zespołu umiejętności i przyzwyczajeń oraz takich cech charakteru, które będą przydatne w szkole. Przygotowanie dziecka do szkoły należy więc rozumieć jako wszechstronny rozwój jego osobowości; pod względem fizycznym, zdrowotnym, umysłowym i emocjonalnym.
     Rozwój fizyczny dziecka jest o tyle ważny dla jego kariery szkolnej, iż uczeń zdrowy, silny, dobrze zbudowany, właściwie odżywiony mniej się męczy siedzeniem w ławce, drogą do szkoły, wykonywaniem różnych prac (np. pisaniem, wycinaniem, rysowaniem). Jest wytrzymalszy, zdolny do większych wysiłków, mniej choruje, z reguły jest pogodny i aktywny. Odpowiedni rozwój ruchowy czyni dziecko zwinniejszym, zręczniejszymi sprawniejszym. Dobra koordynacja ruchów, zwinność będzie przydatna nie tylko w zabawie, ale przy pisaniu, rysowaniu, wykorzystywaniu różnych prac plastycznych, technicznych, spełnianiu obowiązków dyżurnego i samoobsłudze.
     Rozwój umysłowy to przede wszystkim pewien zasób wiedzy o świecie, o bliższym i dalszym otoczeniu, o życiu przyrody i życiu ludzi. Aby dziecko mogło dokonywać operacji myślowych musi mieć kontakt z rzeczami, modelami, obrazami, a to wiąże się z kolei ze wzbogacaniem języka dziecka. Mowa jest narzędziem myślenia, a zarazem wskazuje poziom rozwoju umysłowego dziecka.
     Dojrzałość intelektualna to również rozbudowana ciekawość poznawcza, chęć pójścia do szkoły w celu uczenia się, poznawania nowych zjawisk, zdobywania wiedzy o świecie. Jeżeli dziecko przejawia zainteresowania wiadomościami i umiejętnościami, które ma nabyć w szkole, jest to równoznaczne z wrażliwością ukierunkowaną na naukę szkolną. Jeżeli to, czego uczy się w szkole, jest zrozumiałe i przystępne, dziecko będzie podatne na naukę szkolną. W przypadku matematyki wrażliwość to zdolność do samodzielnego rozwiązywania zadań i stosowania umiejętności matematycznych w sytuacjach życiowych. Natomiast podatność na uczenie się matematyki będzie równoznaczna z rozumowaniem w tej konwencji logicznej, w jakiej przekazywane są treści matematyczne na lekcjach w szkole. Oprócz wrażliwości i podatności, dziecko musi być także zdolne do wytrzymania napięć, które występują w uczeniu się matematyki na sposób szkolny (E.Gruszczyk – Kolczyńska, 1992 s.22). "Dzieci są dojrzalsze do uczenia się matematyki w szkole wówczas, gdy chcą się uczyć matematyki, potrafią zrozumieć sens zależności matematycznych na lekcjach i wytrzymują napięcia, które towarzyszą rozwiązywaniu zadań matematycznych" (E. Gruszczyk – Kolczyńska, 1992 s.22).

2. PRZYCZYNY TRUDNOŚCI EMOCJONALNYCH

     Trudności w uczeniu się matematyki mają także dzieci, które nie są zdolne do kontroli swego zachowania. Większość czasu na lekcji poświęca się na rozwiązywanie rozmaitych zadań. Zakłada się bowiem, że w trakcie rozwiązywania odpowiednich sytuacji zadniowych dzieci zdobędą doświadczenia logiczne i matematyczne, niezbędne dla przyswajania podstawowych pojęć i umiejętności. Wymaga się także, aby wiele z zadań dzieci rozwiązywały samodzielnie. Nadmierna ruchliwość, rozproszenie uwagi nie sprzyja percepcji informacji podawanych przez nauczyciela i dlatego nie rozumieją one dłuższych poleceń ani też treści zadań matematycznych. Pochopność i pobieżność myślenia blokuje tym dzieciom odkrywanie zależności zawartych w zadaniach.
     Nadmierna ekspresja ruchowa powoduje dekoncentrację i przeszkadza innym uczniom.
     O dojrzałości emocjonalnej można mówić wówczas, gdy dziecko cechuje pewna równowaga psychiczna, gdy siła jego reakcji jest odpowiednia do oddziałującego nań bodźca.
     Dziecko niezrównoważone z byle powodu wybucha, złości się, płacze, często popada w konflikty z kolegami. Może być agresywne, drażliwe, niecierpliwe lub też zahamowane, niepewne, lękliwe, napięte.
     Uczeń dojrzały emocjonalnie przeżywa i potrafi wyrazić uczucia wdzięczności, przyjaźni, solidarności, życzliwości, odczuwając więź uczuciową z kolegami, klasą i swoją panią. Przeżywa radości i smutki nie tylko swoje, ale i innych dzieci. Jest ambitny, wrażliwy na pochwały i nagany.
     Dziecko, które osiągnęło odpowiedni stopień dojrzałości emocjonalnej, potrafi współdziałać z kolegami w nauce, zabawie i pracy, przeżywać radość wspólnego tworzenia i cieszyć się z osiągnięć całej grupy. "Dzieci emocjonalnie odporne skupiają uwagę na tym, co i jak należy zrobić w sytuacji trudnej, aby osiągnąć cel, np. wykonać polecenie, rozwiązać zadanie" (E. Gruszczyk – Kloczyńska, E. Zielińska, 2004 s.111).
     Przygotowując dziecko do szkoły należy zwrócić uwagę na rozwinięcie jego niektórych cech osobowości, postaw społecznych, umiejętności, które będą pomagały w szkolnym uczeniu się oraz o eliminowanie innych, niepożądanych cech i braków. "Odporność emocjonalna kształtuje się na zasadzie hartowania (podobnie jak hartuje się zdrowie). Potrzebne są więc sytuacje bezpieczne dla dziecka, ale muszą one wyzwalać spore napięcie i zmusić do wysiłku umysłowego" (E. Gruszczyk – Kloczyńska, E. Zielińska, 2004, s.112). Takimi sytuacjami są np. gry.
     Na osiągnięcie pełnej dojrzałości szkolnej dziecka składa się ogół jego doświadczeń życiowych, zasób zdobytej wiedzy, umiejętności, pewne mechanizmy postępowania i postawy ukształtowane w ciągu kilku lat życia. Ideałem byłoby, aby wszystkie sfery osobowości były rozwinięte w sposób harmonijny.
     "Jednak dla osiągnięcia sukcesów w uczeniu się matematyki potrzebny jest stosunkowo wysoki poziom zdolności do kierowania swym zachowaniem w sposób racjonalny, mimo doznawanych napięć. Głównym źródłem doświadczeń logicznych i matematycznych jest bowiem rozwiązywanie zadań, a pokonywanie trudności jest wpisane w proces uczenia się matematyki" (E. Gruszczyk – Kolczyńska, 1992 s.145).

3. NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA (ADHD)

     ADHD, z języka angielskiego "Attention Deficit Hyperactivity Disorder", czyli "Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi", jest chorobą o podłożu neurologicznym – związaną z zaburzeniami pracy układu nerwowego. Charakterystyczne objawy ADHD to nieumiejętność koncentracji uwagi, łatwe rozpraszanie się, impulsywne podejmowanie kilku czynności naraz, i niekończenie żadnej. Chore na ADHD dziecko nie potrafi usiąść w jednym miejscu, a jeżeli jest do tego zmuszone – "kręci się", zrzuca przedmioty, ogryza i łamie ołówki, rozmawia, szybko się nudzi itp.
     Nadpobudliwość może przejawiać się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej. U dzieci może równocześnie występować w dwóch, trzech sferach lub tylko w jednej.
      Typowe objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej to wzmożona ekspresja ruchowa i niepokój ruchowy. Wzmożona ruchliwość przejawia się zarówno w zakresie dużej jak i małej motoryki: dziecko nie jest w stanie usiedzieć w miejscu, ma często nerwowe ruchy rąk, które są ciągle czymś zajęte, rusza nogami, wierci się, biega po sali, wstaje z miejsca, wydaje dziwne dźwięki, w tym samym czasie wykonuje mnóstwo różnych czynności.
      Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się inaczej. Dziecko nie może skupić się na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza, powodując nadmierne pobudzenie w centralnym układzie nerwowym. Zaburzenie koncentracji może wzrastać przy powstawaniu napięć emocjonalnych. Dzieci z zespołem nadpobudliwości mają trudności ze skupieniem uwagi na określonym zadaniu od momentu jego rozpoczęcia, aż do zakończenia. Bardzo łatwo rozpraszają się jakimkolwiek bodźcem, często przerywają pracę. Wydaje się, że nie słuchają, co się do nich mówi, nie pamiętają, co miały zrobić, robią wrażenie mało spostrzegawczych, unikają zadań wymagających wysiłku umysłowego, mają trudności ze zorganizowaniem sobie pracy, planowaniem swoich zajęć.
     Nadpobudliwość psychoruchowa może się też objawiać w sferze emocjonalnej. Objawy głównie polegają na zwiększonej wrażliwości na działające bodźce. U dzieci występują intensywniejsze reakcje na różne zdarzenia czy sytuacje. Zwykle zachowują się impulsywnie, nie myśląc o konsekwencjach swojego zachowania. Nie potrafią wyciągać wniosków z własnych doświadczeń. Reagują zbyt gwałtownie, w sposób nieadekwatny do bodźca. Działają szybko, bez zastanowienia, akceptują łatwo cudze pomysły, domagają się natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb, wyrywają się często z odpowiedzią zanim padnie pytanie, odpowiadają bezmyślnie, nie potrafią poczekać na swoją kolej podczas zabawy, przerywają, przeszkadzają innym (wtrącają się do rozmowy, zabawy).Dzieci z ADHD nie kontrolują swoich emocji, motywacji i stanu pobudzenia, co utrudnia funkcjonowanie w grupie. Charakteryzuje je brak samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania. Łatwo popadają w skrajne nastroje. Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci wzmożonej lękliwości. Dzieci mogą mieć niskie poczucie własnej wartości. Przejawia się to również w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych, co w konsekwencji prowadzi do zaburzonych relacji z rówieśnikami. Dzieci nadpobudliwe starają się przejmować inicjatywę, nie potrafią przegrywać. Dzieci nadpobudliwe są dziećmi trudnymi, wymagającymi większego wkładu pracy, większej cierpliwości, bardziej przemyślanego, konsekwentnego działania dla osiągnięcia pozytywnych rezultatów wychowawczych.
     Nauczyciel musi zaakceptować, że dziecko nadpobudliwe jest dzieckiem "odmiennym" i wymaga "odmiennego" traktowania. Krzyczenie na nie za to, że wierci się, jest równie nierozsądne, jak robienie awantury ślepcowi z białą laską, że potrącił nas na ulicy. Trafne jest tu przysłowie z Kamerunu "Gdy ręka prawa dziecko karze, niech lewa przyciska je do serca"
     Jeżeli dziecko nie potrafi "usiąść" na miejscu, angażujemy je na przykład w rozdawanie zeszytów, zmazywanie tablicy, zbieranie talerzy i kubków po posiłkach. Kiedy zaburzona jest koncentracja uwagi, nauczyciel powinien wydawać polecenia krótkie i proste, a jeśli instrukcja jest złożona – rozbić ją na części, kontrolując wykonanie przez dziecko każdego z etapów. Kiedy głównym problemem jest nadpobudliwość emocjonalna, przydaje się ustalenie i zapisanie wraz z dziećmi prostych zasad "bycia w grupie", zawieszenie ich w widocznym miejscu i powoływanie się na zasady zawsze, gdy dziecko "zaczyna szaleć". W program zajęć, w których uczestniczą dzieci nadpobudliwe, warto wpleść krótkie przerywniki w postaci zabaw. Szczególnym autorytetem w tej dziedzinie jest Klaus i W. Voper (1999) oraz różnego rodzaju zabawy proponowane przez Klub Animatorów Zabawy (KLANZA). Zabawy te często wykorzystuję w swojej pracy podczas zajęć.
     Bardzo dużo mogą pomóc rodzice. Poleca się na przykład organizowanie stałych, rutynowych punktów dnia – jak choćby pójście na plac zabaw, aby umożliwić dziecku rozładowanie nadmiaru energii. Z kolei jego miejsce uczenia powinno być bardzo uporządkowane, wręcz spartańskie i ciche, takie by nic nie rozpraszało jego uwagi. Nie może to być kąt pokoju z nieustannie włączonym telewizorem, lecz miejsce, w którym dziecko będzie mogło się skupić. Rodzice mogą być najlepszymi sojusznikami nauczyciela. Będzie tak tylko wtedy, kiedy zamiast oskarżać ich o to, że nie potrafią wychować dziecka, uzna się, że zarówno oni, jak i przedszkole mają podobny problem i razem mogą spróbować go rozwiązać. Rodzice dzieci nadpobudliwych, podobnie jak nauczyciel, borykają się na co dzień z wieloma kłopotami wychowawczymi. Dlatego też, rozumiejąc trudną sytuację rodziców, ważne jest, aby nauczyciel właściwie z nimi współpracował.
     Każde dziecko potrzebuje wiele zrozumienia, ale dziecku nadpobudliwemu jest ono szczególnie potrzebne. Warto pamiętać, że jego zachowanie, męczące dla otoczenia, jemu samemu sprawia również poważne problemy. Takim dzieckiem w mojej 6 letniej grupie, która nosi nazwę "Róże" jest Krystian. Jego zachowanie zmobilizowało mnie do podjęcia indywidualnych działań, zapoznania się z odpowiednią literaturą i dopasowania programu nauczania do jego możliwości.

II. OPIS PRZYPADKU

1. SYLWETKA DZIECKA – "DROGA" BIOGRAFICZNA

Z przeprowadzonej rozmowy z mamą.
     Krystian urodził się 23. 06. 1998 roku w Gnieźnie. Obecnie jest to chłopiec w wieku 6 lat. Zamieszkuje w Gnieźnie ze swoimi rodzicami (rodzina pełna) w domu jednorodzinnym. Rodzina bardzo inteligentna, nie mająca żadnych problemów finansowych (zgodnie z wypowiedzią mamy podczas rozmowy). Mama prowadzi sklep pasmanteryjny i spożywczy, a tata sklep z antykami. Posiadają także kamienicę, w której nie mieszkają tylko wynajmują lokatorom. Oboje rodzice mają średnie wykształcenie.
     Chłopiec jest trzecim z kolei dzieckiem w tym małżeństwie (ma także przyrodniego brata z pierwszego małżeństwa ojca. Pierwsza żona ojca zmarła). Między rodzicami jest duża różnica wieku (14 lat). Także między rodzeństwem jest bardzo duża różnica wieku. Starszy brat ma obecnie 27 lat (19 lat różnicy), a siostra 26 lat (18 lat różnicy). Mama zaszła w ciąże z Krystianem po 40 roku życia i w związku z tym była to ciąża "wysokiego ryzyka". Mama bardzo bała się o zdrowie swojego dziecka, gdyż zdawała sobie sprawę, z jakimi komplikacjami wiąże się ciąża w tym wieku.
     Do szóstego miesiąca ciąży bardzo źle się czuła, miała typowe objawy. Potem krótko czuła się lepiej, a w dziewiątym miesiącu puchły jej nogi i musiała więcej leżeć.
     To jeszcze bardziej budziło jej niepokój o dziecko. W czasie ciąży musiała też zrezygnować z pracy w sklepie, ale nadal "doglądała" swojego interesu. Poród przebiegł normalnie, siłami natury, bez większych komplikacji (pierwszy okres porodu – 8 godz.; drugi – 10 minut). W domu, po powrocie ze szpitala wszyscy przyjęli nowego członka rodziny z radością. Rodzeństwo wyrażało początkowo bardzo dużą chęć pomocy w opiece nad niemowlakiem; potem ten zapał "ostygł". Od momentu narodzin dziecko bardzo mało spało, było niespokojne. W okresie około 2,5 roku, pojawiło się bardzo niespokojne zachowanie, tym bardziej, że działo się to w nocy. "Obudził się około północy, najpierw usiadł na łóżku, a później zaczął się kręcić w kółko jak bąk, trwało to około dwóch godzin i opowiadał, że nie może spać, ponieważ ma straszne sny".
     Od maleńkości chłopiec był rozpieszczany przez wszystkich członków rodziny. Dostawał prawie wszystko, o czym zamarzył i często jego zachowanie "uchodziło mu płazem". Chłopiec był dzieckiem bardzo "żywym", wszędzie było go pełno.
     Nie potrafił jednak dłużej skoncentrować się, wszystko chciał robić po swojemu, a gdy mu to nie wychodziło bardzo się złościł, nie reagował też na uwagi i nikogo nie słuchał. Mama "skarżyła się" także na jego "gadatliwość", która zaczynała już przeszkadzać wszystkim członkom rodziny. Starsze rodzeństwo nie chciało się już nim opiekować, gdyż przeszkadzała im jego nadmierna ruchliwość, a poza tym duża różnica wieku ma tutaj także ogromne znaczenie.
     Krystian wcześnie rozpoczął swoją edukację przedszkolną, ponieważ mama chciała już wrócić do pracy i miała nadzieję, że pobyt chłopca wśród dzieci, rówieśników, będzie miał na niego pozytywny wpływ. Do tej pory chłopiec wychowywał się tylko wśród dorosłych, miał bardzo mało kontaktu z dziećmi w swoim wieku. Obecnie starszy brat założył już swoją rodzinę i ma trzyletniego synka (z którym Krystian ma bardzo dobre stosunki), natomiast siostra studiuje w Poznaniu i do domu przyjeżdża tylko na weekendy. Należy tutaj dodać, że przyrodni brat także utrzymuje dobre kontakty rodzinne ze wszystkimi członkami rodziny i bywa u nich w domu bardzo częstym gościem.
     W stosowaniu metod wychowawczych bardziej konsekwentna jest mama, tata nadal ma dla Krystiana "miękkie" serce.

Obserwacja dziecka w przedszkolu.
     Zmiany w zachowaniu chłopca dostrzec można było również podczas jego pobytu w przedszkolu. Krystian podczas zajęć wyrywał się do odpowiedzi zanim usłyszał pełne pytanie, przerywał wypowiedzi innych dzieci, nie potrafił czekać na swoją kolej, miał problemy z przestrzeganiem zasad, łatwo się rozpraszał, sprawiał wrażenie jakby lekceważył moje prośby, nie potrafił usiedzieć w jednym miejscu.
      Wykazywał się jednak szeroką wiedzą przyrodniczą, interesował się życiem zwierząt, roślin, zjawiskami atmosferycznymi i przyrodniczymi zachodzącymi w najbliższym otoczeniu.
     Planując zajęcia indywidualne wykorzystałam fakt, iż chłopiec uwielbia układać puzzle. Jest to jedna z niewielu czynności, która angażuje jego uwagę na dłuższy czas. Krystian pochłonięty układaniem wykazuje się cierpliwością i wytrwałością w dążeniu do osiągnięcia celu. Bardzo lubi zabawy klockami, chętnie bierze udział w zajęciach plastycznych i konstrukcyjnych. Nie trzeba go również zachęcać do brania udziału w zajęciach komputerowych. Wybiera wtedy programy o zwierzętach ("Przyjaciele z Krainy Wiedzy"). Krystian uwielbia spędzać czas na świeżym powietrzu, podczas zabaw w ogrodzie przedszkolnym uczestniczy w różnych formach ruchu, chociaż bardziej angażują go zabawy o tematyce dowolnej. Zbiera "okazy" z naturalnego środowiska, obserwuje owady, ptaki itp. Natomiast podczas zabaw dowolnych w sali ogląda książki, zwłaszcza z ilustracjami zwierząt. Często przynosi do przedszkola kolekcjonowane w domu albumy, atlasy, książki o zwierzętach, chętnie dzieli się posiadaną wiedzą. Należy tu dodać, iż chłopiec bardzo lubi chodzić do przedszkola. Często prosi mamę, aby obudziła go wcześnie rano, gdyż chce być pierwszy w sali. Lubi być również później odbierany z przedszkola.
     Chłopiec jak już wspomniałam ma bardzo wysoką wiedzę o sobie i świecie, a szczególnie o świecie zwierząt. Na ten temat mógłby wypowiadać się godzinami i nic nie rozprasza wówczas jego uwagi. Potrafi pięknie i bogato wypowiadać się na określone tematy, ma bogaty zasób słownictwa i rozwiniętą wyobraźnię. Potrafi bardzo ładnie i dokładnie narysować to, co go zainteresuje. Jego obrazki bogate są w szczegóły. Inteligencja chłopca jest na wysokim poziomie, co zresztą zostało zbadane przez specjalistów. Krystian jest bardzo często wybierany do przedstawień, gdyż ma dobrą pamięć.
     Nie może jednak na scenie przebywać zbyt długo, gdyż zaczyna się niecierpliwić. Ma nerwowe ruchy rąk i nóg, ma rozproszoną uwagę, interesuje go wszystko, co się dzieje dookoła, a nie to, co na scenie. Należy również podkreślić, iż jego wysiłki "aktorskie" docenia cała rodzina przychodząc w komplecie na różne imprezy okolicznościowe: "Rozpoczęcie roku przedszkolnego", "Piknik z okazji święta Patrona Przedszkola", "Jasełka i opłatek wigilijny", "Bal karnawałowy", "Misterium Wielkanocne", "Dzień Matki i Ojca", "Dzień Babci i Dziadka".
     Trudność sprawia mu wykonywanie złożonych poleceń. Często unika zadań wymagających dłuższego wysiłku umysłowego; łatwo i często się denerwuje. Duże kłopoty sprawia mu przestrzeganie zasad. Z rówieśnikami ma dobre relacje, koledzy chętnie się z nim bawią i współpracują, ale zdarza mu się częściej niż innym popadać w konflikty z dziećmi.
     Najczęściej podczas zabaw naśladuje swoim zachowaniem różne zwierzęta i wydaje dźwięki naśladując głosy zwierząt. W zabawach tych to on najczęściej jest pomysłodawcą i inicjatorem. Jego zabawy są pełne ruchu i są bardzo głośne.
     Swoim zachowaniem sprawia wiele kłopotów wychowawczych. Często wydaje się, że nie słucha poleceń nauczycieli ( nie jest to z jego strony celowe), nie potrafi dłużej usiedzieć w miejscu i skoncentrować się na zajęciu, szybko się rozprasza, czym przeszkadza innym dzieciom; wyrywa się do odpowiedzi nie czekając na swoją kolej i jest nadmiernie "gadatliwy".

2. RODZAJE ZABURZEŃ

     Krystian do naszego przedszkola zaczął chodzić od 1.11.2000 roku, czyli od drugiego roku życia. Nie miał żadnych problemów z zaakceptowaniem się w nowym środowisku. Wszystko bardzo go interesowało i ciekawiło, wszędzie było go "pełno", trudno było wymagać od niego jakiegokolwiek zdyscyplinowania, gdyż nie słuchał poleceń nauczycieli oraz kogokolwiek dorosłego. Nawet, jeżeli czymś się zainteresował to trwało to krótko. Siedząc przy posiłku, niespokojnie wiercił się na krzesełku i machał nogami lub rękoma. W czasie leżakowania nie było mowy o jakimkolwiek wypoczynku.
     Potem przez pewien okres chłopiec się wyciszył i uspokoił, spowodowane to było tym, że mama była z nim u lekarza rodzinnego i zaczęła stosować przepisane mu leki uspokajające.
     W tej chwili, po pobycie w Klinice Neurologii Wieku Rozwojowego , Krystian jest pod opieką dziecięcego neurologa, a także Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej.
     Chłopiec chodzi teraz do grupy 6 latków (jest w grupie rówieśniczej). Zmieniło się jego zachowanie, obecnie potrafi dłużej skoncentrować się na interesującym go temacie. Potrafi także dłużej "usiedzieć" przy wykonywanej pracy.
     Nadal jednak ma kłopoty ze spokojnym siedzeniem przy posiłkach, często wstaje z miejsca podczas zajęć, nie potrafi poczekać na swoją kolej podczas wypowiedzi, a także podczas zabawy, często przerywa lub przeszkadza innym ("wtrąca" się do rozmowy o interesującym go temacie, szczególnie, jeśli chodzi o zwierzęta). Wszystkie jego zachowania nie są robione z premedytacją, ale związane jest to z tym, że nie potrafi zawsze kontrolować swoich zachowań. Krystian mimo swojej choroby jest bardzo inteligentny. Wszystkie jednak jego czynności muszą być ciągle kontrolowane, ponieważ szybko się zniechęca i nie kończy swoich prac.

3. STOSOWANE METODY PRACY

     Głównym sposobem uczenia się matematyki jest rozwiązywanie zadań. Jest to źródło doświadczeń logicznych i matematycznych. Można powiedzieć, że bez rozwiązywania zadań nie można nauczyć się matematyki. Rozwiązanie każdego zadania, nawet łatwego, jest równoznaczne z pokonaniem trudności. Dlatego pokonywanie trudności stanowi integralną część procesu uczenia się matematyki. Nie jest więc źle, jeżeli dziecko ucząc się matematyki napotyka trudności, lecz jest niezmiernie ważne, aby potrafiło je w miarę samodzielnie pokonać. Jeżeli tak się dzieje – to są to trudności zwyczajne i przeżywają je wszystkie dzieci w trakcie uczenia się matematyki.
     Wszystko, co dzieje się na zajęciach, przybiera formę dialogu pomiędzy dorosłym i dzieckiem. W ten sposób można w miarę precyzyjnie sterować mechanizmem interioryzacji, wykorzystywać modelowanie i naśladownictwo oraz wzmacniać i utrwalać pożądane zachowania. Istotą takiego dialogu pomiędzy dorosłym a dzieckiem jest układanie i rozwiązywanie zadań na przemian. Pozwala to na takie organizowanie procesu uczenia się, aby zmieścić go w strefie najbliższego rozwoju. Można także z powodzeniem wykorzystywać elementy metod czynnościowych, co jest szczególnie cenne przy rekonstruowaniu systemu wiadomości i umiejętności matematycznych dziecka.
     Prowadzący zajęcia powinien dysponować dobrze opracowanym programem terapii, dostosowanym do potrzeb i możliwości dziecka. Pełni on funkcję przewodnika do zajęć, gdyż na jego podstawie można zorientować się, co już zostało zrobione, a co trzeba zrealizować.
     W naszym przedszkolu pracujemy programem "Dziecięca Matematyka" – Edyty Gruszczyk – Kolczyńskiej i Ewy Zielińskiej. Zanim przekonaliśmy się do skuteczności tej metody, Pani Ewa Zielińska była u nas częstym gościem i przeprowadziła serię spotkań dotyczących kształtowania pojęć matematycznych. Na podstawie książki "Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki" (Edyta Gruszczyk-Kolczyńska) opracowałam program dla Krystiana i jego indywidualnej nauki. Zajęcia indywidualne pozwalają mu na dłuższe skupienie uwagi, a zainteresowanie na jego osobie przynosi odpowiednie rezultaty.

4. GŁÓWNE KIERUNKI DZIAŁAŃ

     W tej chwili Krystian jest pod specjalistyczną opieką neurologa dziecięcego, a także Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. Stosuje odpowiednie leki pod kontrolą lekarską. Mama przestrzega zaleceń lekarskich. Należy także pamiętać o bardzo ważnych uwagach przydatnych przy postępowaniu z dzieckiem o takich zaburzeniach:
  • wprowadzić porządek, stały rytm dnia,
  • ograniczać bodźce, aby dziecko miało możliwość lepszej koncentracji,
  • dbać o to, aby dziecko mogło być skupione na jednej czynności,
  • mówić do niego jasno i wyraźnie, aby uniknąć nieporozumień,
  • unikać zdań rozkazujących,
  • nie narażać dziecka na porażkę, stawiając go w trudnej sytuacji przerastającej jego możliwości,
  • podczas rozmowy patrzeć dziecku w oczy,
  • pozwolić mu mówić porządkując jego wypowiedzi,
  • dawać mu naraz tylko jedno konkretne polecenie,
  • przypominać o obowiązkach, które go dotyczą,
  • chwalić je jak najczęściej,
  • organizować zabawy i zajęcia, które uspokajają.
      Ważne jest także, aby zachęcać dziecko do wykonywania różnego rodzaju prac, które go interesują i pozytywnie wpływają na jego zachowanie. Nie należy tutaj zapominać o dostosowaniu tempa pracy i zabawy do jego możliwości psychofizycznych. Wprowadzić trzeba więcej zrozumienia, tolerancji i cierpliwości ze strony dorosłych; należy dać dziecku szanse wypowiadania się. Pamiętajmy także o dziesięciu podstawowych prośbach dziecka nadpobudliwego, które zawierają całą esencję skutecznego postępowania z dzieckiem:
  1. Pomóż mi skupić się na jednej czynności.
  2. Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę.
  3. Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić.
  4. Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście z sytuacji.
  5. Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię jest zrobione dobrze.
  6. Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz.
  7. Przypominaj mi, żebym się zatrzymał i pomyślał.
  8. Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko gubię się.
  9. Chwal mnie, choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję.
  10. Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, że rosnę, kiedy okazujesz mi jak mnie kochasz.
5. DIAGNOZA NEGATYWNA I POZYTYWNA

     Uważam, że początek zaburzeń Krystiana miał miejsce podczas ciąży, gdy mama żyła w ciągłym napięciu o zdrowie swego jeszcze nienarodzonego dziecka. Ciągły strach, nerwy, miały na pewno niekorzystny wpływ na płód. Wydaje mi się, że był tutaj nie tylko strach o dziecko, ale także o prowadzony interes, który na czas ciąży został pozbawiony "dozoru". Drugą przyczyną zaburzenia mogą być złe nawyki, które Krystian nabył we wczesnym dzieciństwie. Był rozpieszczany przez wszystkich członków rodziny, dostawał wszystko, co tylko chciał. Początkowo każde jego zachowanie było nagradzane, obojętnie czy było złe, czy dobre. Nauczył się, że wszystko mu wolno. Konsekwentne metody wychowawcze stosowała tylko mama, pozostali członkowie "odsunęli się" na bok, zostawiając mamę samą z tym problemem.
     Mocną stroną Krystiana jest jego inteligencja i jego zainteresowania, które mają na niego bardzo pozytywny wpływ. Osobiście na tym budowałabym jego dalszą terapię. Mam ogromną nadzieję, że Krystian ma możliwość wyleczenia się ze swojej choroby, albo przynajmniej zminimalizowania jej objawów. Po czterech latach pracy z nim zauważam pozytywne postępy w tym kierunku.

III. PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ METODYCZNYCH - PROPOZYCJA ZAJĘĆ

     Planując rozkład i tematykę zajęć kierowałam się zainteresowaniami oraz umiejętnościami Krystiana. Zajęcia dobrałam tak, aby skupić energię chłopca na czynnościach, które sprawiają mu satysfakcję i radość, a przede wszystkim są dla niego atrakcyjne pod względem treści i formy.
W pracy z Krystianem skoncentrowałam się na:
  • działaniach plastycznych z zastosowaniem różnych technik i narzędzi,
  • zajęciach ruchowych, rytmicznych, słuchowych z wykorzystaniem muzyki,
  • grach i zabawach dydaktycznych z wykorzystaniem puzzli, układanek, zagadek rysunkowych, rebusów,
  • ćwiczeniach grafomotorycznych,
  • słuchaniu, analizowaniu bajek,
  • rozmowach na interesujące chłopca tematy,
  • zabawach ruchowych, dramowych.
Główne założenia zajęć:
  1. Zachęcanie dziecka do aktywnego udziału w zajęciach, podejmowania różnych form aktywności.
  2. Zastosowanie różnorodnych metod i technik w dziedzinie plastyki, muzyki, relaksacji, pozwalających chłopcu uzewnętrznić jego uczucia i emocje.
  3. Ukazanie mocnych stron chłopca.
  4. Wzbudzenie radości i zadowolenia z własnej pracy i jej efektów.
  5. Stwarzanie atmosfery życzliwości, tolerancji, bezpieczeństwa, akceptacji.
  6. Rozbudzanie zainteresowań poznawczych i angażowanie w konkretne działania.
  7. Wyciszenie i relaksacja.
  8. Budowanie poczucia własnej wartości.
  9. Rozwijanie umiejętności radzenia sobie z problemami.
  10. Rozwijanie umiejętności kontrolowania emocji.
  11. Zachęcanie do przeprowadzenia zadania od początku do końca.
  12. Umotywowanie przestrzegania ustalonych zasad, samokontrola.
Program dla Krystiana na podstawie książki "Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki" (Edyta Gruszczyk – Kolczyńska)
  1. Wypracowanie płaszczyzny współpracy. Kształtowanie nawyku uważnego słuchania i komunikowania informacji tak, aby druga osoba je zrozumiała. Trening w skupianiu uwagi na własnych czynnościach i tych, które wykonuje druga osoba (uwolnienie od poddawania się przypadkowym bodźcom i wyciszanie tendencji do "bylejakości"). Wdrażanie do przeżywania radości ze wspólnej pracy i własnych dokonań.
  2. Rozwijanie odporności emocjonalnej. Uczenie dziecka sposobów sterowania swym zachowaniem tak, aby osiągnąć cel: rozwiązać zadanie, wykonać polecenie, doprowadzić do końca grę lub dłużej zająć się zabawą.
  3. Orientacja w schemacie własnego ciała, a potem różnicowanie i określanie położenia przedmiotów w stosunku do siebie, do drugiej osoby i do obranych przedmiotów. Orientacja przestrzenna i umiejętność określenia strony prawej i lewej.
  4. Orientowanie się w upływie czasu i próby określania zmian zachodzących w czasie. Przewidywanie, co się stanie na podstawie analizy tego, co było. Próby osadzenia własnych czynności w czasie: teraz to, wcześniej tamto, a to później.
  5. Konstruowanie, przekształcanie, odtwarzanie. Budowle przestrzenne: budowanie według własnej inwencji, przekształcanie jej na inną.
  6. Podnoszenie sprawności manualnej i współpracy ręki i oka. Malowanie według własnych pomysłów, kolorowanie obrazków, obrysowywanie konturów, szlaczki. Wycinanki: od dużych kształtów (fotomontaże) do coraz mniejszych i tworzenie z wyciętych figur ornamentów. Ulepianki z plasteliny.
  7. Wspomaganie rozwoju intelektualnego. Gry, zabawy i rozwiązywanie zadań:
    • Klasyfikacje, różnicowanie i segregowanie na różne sposoby: łączenie par, łańcuchów złożonych z par, tworzenie kolekcji złożonych z przedmiotów, roślin, zwierząt, klasyfikacja na poziomie operacji konkretnych itp.;
    • Porządkowanie elementów w zbiorze i tworzenie konsekwentnych serii według coraz trudniejszych kryteriów. Analizowanie położenia tak uporządkowanych przedmiotów;
    • Badanie liczebności zbiorów. Liczenie przedmiotów i stopniowe uświadomienie tego, jakie prawidłowości muszą być uwzględniane przy liczeniu;
    • Próby wnioskowania o odwracalności zmian w układzie przedmiotów. Wspomaganie rozwoju zdolności do wnioskowania o stałości, ilości nieciągłych. Manipulacje, analiza zmian, powrót do stanu wyjściowego;
    • Próby wnioskowania o odwracalności przekształceń w zakresie masy, długości i objętości. Doświadczenia w przekształcaniu, obserwacja skutków takich zmian i przywracanie pierwotnego wyglądu;
    • Rozumowanie przyczynowo – skutkowe w zabawach i grach logicznych. Konstruowanie gier – ściganek (gry – opowiadania);
  8. Kształtowanie umiejętności matematycznych:
    • Liczenie przedmiotów i rozróżnianie poprawnego liczenia od błędnego. Posługiwanie się liczbą porządkową (pierwszy, drugi, trzeci, drugi od końca, trzeci z lewej itd.). Ustalanie: ile jest przedmiotów w zbiorze?
    • Wyznaczanie wyniku dodawania i odejmowania przez doliczanie i odliczanie. Liczenie na palcach i w pamięci;
    • Badanie i porównywanie liczebności zbiorów. Przeliczanie elementów i układanie par złożonych z elementów jednego zbioru i elementów z drugiego zbioru. Ustalanie: gdzie jest więcej, a gdzie mniej? Lub gdzie tyle samo?
    • Przekształcanie sytuacji życiowych w zadania do rozwiązania. Przybliżanie konwencji logicznej, w której utrzymane są zadania tekstowe. Układanie zadań i rozwiązywanie ich poprzez symulowanie lub obliczanie w pamięci.
ZAKOŃCZENIE

     Cała nasza praca z dzieckiem w przedszkolu zmierza do jak najlepszego, a jednocześnie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju jego osobowości. Tylko tak pojęty rozwój może być gwarancją powodzenia dziecka w szkole.
     Nauczanie dziecka zaczyna się na długo przed jego pójściem do szkoły, od pierwszych tygodni życia. Szkoła będzie uczyła w sposób celowy, uporządkowany, systematyczny. Przygotować dziecko należy tak, aby osiągnęło ono stopień rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego, który konieczny jest do tego, aby podołało ono obowiązkom ucznia, członka zespołu klasowego i szkolnego.
     Dla rozwoju myślenia matematycznego szczególnie ważne są doświadczenia, które dziecko zdobywa w działaniu świadomym i skierowanym na określony cel, poprzez różnego rodzaju czynności wykonywane na przedmiotach, co prowadzi do kształtowania się w jego umyśle myślenia operacyjnego.
     Odpowiednio zaplanowana praca korekcyjno – kompensacyjna z edukacji matematycznej wpływa korzystnie na przebieg rozwoju dziecka:
  • wspomaga to, co się wolno rozwija;
  • wycisza lęki i uprzedzenia;
  • kształtuje zdolność do racjonalnego zachowania się;
  • zwiększa odporność emocjonalną;
  • pozwala zrekonstruować system wiadomości i umiejętności matematycznych.
     Ponadto zajęcia te wpływają na wyrobienie należytej sprawności manualnej, precyzji spostrzegania oraz rozwijają koordynację ruchowo – wzrokową. Konieczne jest zatem, podejmowanie przez nauczycieli działań mających na celu wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów. Praca korekcyjno - kompensacyjna jest doskonałą drogą, która prowadzi do osiągnięcia celu, jakim jest trwałość zdobytej wiedzy, poprawne rozumienie i wyrażanie operacji matematycznych, swoboda logicznego myślenia oraz poczucie radości i samozadowolenia. W widoczny sposób wpływa na stosowanie wiedzy matematycznej w życiu codziennym.
     Stąd nieustanna troska o aktualny i przyszły los uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, nie tylko w realizacji obowiązku szkolnego, ale także w samorealizacji człowieka dorosłego. O powodzeniu pracy z dzieckiem na zajęciach korekcyjno – kompensacyjnych decyduje również współpraca z domem rodzinnym.
     Uświadomienie rodzicom ich roli oraz naświetlenie kierunku pracy znacząco wpływa na zaktywizowanie wspólnych zabiegów i wysiłku. Systematyczny trening wiadomości i umiejętności matematycznych w domu prowadzi do osiągnięcia maksymalnie zadawalających efektów.
     Rozwijanie i usprawnianie umiejętności oraz eliminowanie zaburzeń może być prowadzone poprzez różne formy pracy: gry i zabawy matematyczne, pracę indywidualną i w parach, pogadankach w celu przywołania niezbędnych wiadomości. Szansę na sukces daje przestrzeganie zasad: indywidualizacji, celowości, wszechstronności, życzliwości i optymizmu pedagogicznego.
     Każdy człowiek idzie przed siebie podążając ku przyszłości. Iść przed siebie, to znaczy mieć świadomość celu. Ale przecież nikt nie posiada takiego zasobu sił, by starczyło na przebycie tej drogi w samotności. Człowiek potrzebuje rady, czyjejś pomocy, wsparcia i miłości. Tym bardziej potrzebuje tego dziecko stojące dopiero na początku swej drogi.

mgr Bożena Pawełkiewicz

Bibliografia:
  1. Klaus i W. Voper – Gry i zabawy ruchowe dla dzieci, Jedność, Kielce 1999
  2. M. Nowak – Dziecko nadpobudliwe, Kraków 1993
  3. B. Okoń – Gotowość dzieci sześcioletnich, Warszawa 2003
  4. S. Szuman – O dojrzałości szkolnej dzieci 7 letnich – Nowa Szkoła nr 10
  5. T. Wołańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka – Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, BiFolium
  6. E. Gruszczyk – kolczyńska, E. Zielińska – Dziecięca matematyka – Program dla przedszkoli, klas zerowych i placówek integracyjnych, WSiP, Warszawa 1999
  7. E. Gruszczyk – Kolczyńska – Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, WSiP, Warszawa 1992
  8. E. Gruszczyk – Kolczyńska, E. Zielińska – Dziecięca matematyka – Książka dla rodziców i nauczycieli, WSiP, Warszawa 1997
  9. E. Gruszczyk – Kolczyńska, K. Dobosz, E. Zielińska – Jak nauczyć dzieci sztuki konstruowania gier?, WSiP, Warszawa 1996
  10. E. Gruszczyk – Kolczyńska, E. Zielińska – Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci starszych wolniej rozwijających się, WSiP, Warszawa 2003

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie