Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Jak pracować z uczniem który nie jest zmotywowany do nauki

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 26378 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

WSTĘP

     Każdy z nas chce być zauważany i ceniony. Potrzebujemy kogoś, kto obdarzy nas zrozumieniem, zaufaniem, które pozwolą nam w pełni się rozwijać i żyć pełnią życia. Chyba tego właśnie najbardziej oczekują uczniowie od swego nauczyciela. Człowieka, który w pełni ich zaakceptuje i na którym zawsze będą mogli polegać.

     Uczenie się to prawdziwa sztuka. Znając jej tajniki, można poświęcać na nią o wiele mniej czasu i osiągać znacznie lepsze efekty. Okazuje się bowiem, że nasz umysł przyswaja wiedzę według ściśle określonych zasad. Psychologowie podkreślają, że także postawa rodziców ma wpływ na to, czy ich pociecha chętnie będzie się uczyła i jakie osiągnie wyniki. Dlaczego warto się uczyć? Od odpowiedzi na to pytanie zależy podejście dziecka do nauki. Dobra motywacja to połowa sukcesu.

     Szybki rozwój nauki i techniki sprawia, że gwałtownie rosną wymagania szkoły, przez co nauka staje się trudna i nie wszyscy uczniowie są w stanie sprostać stawianym im wymaganiom. Dzieci takie nie czynią postępów w nauce szkolnej, często otrzymują słabe oceny, żyją w poczuciu krzywdy, niejednokrotnie skazane są na brak sukcesów edukacyjnych. "Z niepowodzeniami szkolnymi mamy do czynienia od początku istnienia szkoły, jednak w związku z koniecznością przygotowania polskiego systemu edukacji do aktualnych potrzeb rynku i gospodarki narodowej, a także wymaganiami Unii Europejskiej, problem ten przeżywa w ostatnich czasach renesans" [Łysek, 1998, s. 7].

     Wymagania stawiane przez szkołę dotyczące kształcenia dostosowane są z reguły do większości uczniów, którzy uzyskali dojrzałość szkolną. Nie jest jednak tajemnicą, że niektóre dzieci nie są w stanie w pełni opanować podanych treści programowych. Nauczyciele są zaniepokojeni a rodzice rozczarowani. Pojawia się wówczas problemy szkolne zwane trudnościami szkolnymi lub niepowodzeniami szkolnymi. Pojęcie niepowodzeń szkolnych ujmowane jest w literaturze w bardzo szerokim znaczeniu. Stosowane zamiennie z pojęciami: trudności szkolne, opóźnienia w nauce szkolnej, trudności dydaktyczne oraz trudności dydaktyczno – wychowawcze, fobia szkolna, porażka. Niepowodzenia szkolne stanowią obok powodzeń szkolnych istotny przejaw szkolnego działania pozytywnego lub negatywnego. Problem niepowodzeń szkolnych młodzieży jest problemem bardzo złożonym, dlatego też wymaga od badaczy tego zjawiska poszukiwania nowych jego aspektów. Niepowodzenia kryją w sobie wiele różnych treści, które przejawiają się w obniżeniem motywacji. Możemy mówić na przykład, że określony mężczyzna czy kobieta albo dany chłopiec lub dziewczyna doznają zaniżenia motywacji. Problem braku motywacji obserwujemy w każdej dziedzinie życia. Człowiek może mieć "niechęć" czyli niską motywację w zabawie, nauce, pracy, sporcie, miłości, wierze. Niska motywacja ucznia na lekcji obniża jego zdolności zapamiętywania i przyswajania wiedzy, co prowadzi do pogorszenia wyników w nauce. O niepowodzeniu szkolnym, które jest powiązane z brakiem motywacji można mówić wtedy, gdy uczeń o dużych zdolnościach osiąga bardzo słabe wyniki. Aby dokonać głębokiej analizy problemu, należy poznać ich istotę, przejawy, rozmiary i skutki.

1. RODZAJE PROBLEMÓW SZKOLNYCH.

      W polskiej pedagogice terminologią "problemy szkolne" zajmowali się nimi m.in. tacy autorzy, jak J. Konopnicki, Cz. Kupisiewicz, H. Radlińska, R. Więckowski, W.Okoń, K. Spionek. Używają oni innego nazewnictwa problemów szkolnych. Nazywają je "niepowodzenia szkolne" lub "trudności szkolne". Niepowodzenia szkolne na ogół określane jest jako brak harmonii pomiędzy wymaganiami szkoły a postawą ucznia. Według Słownika Psychologicznego "niepowodzenia szkolne, to wyraźna sprzeczność lub rozbieżność między oczekiwaniami i wymaganiami dydaktycznymi szkoły a osiąganymi przez ucznia wynikami uczenia się. Wśród niepowodzeń szkolnych rozróżnia się m.in: niepowodzenia epizodyczne - trwające przez krótki okres, oraz trwałe - ciągnące się miesiącami oraz latami, fragmentaryczne (cząstkowe) - w zakresie tylko pewnej partii materiału lub rozległe (ogólne), w zakresie całego przedmiotu lub kilku przedmiotów, ukryte, o których mówimy wówczas, kiedy nauczyciele i wychowawcy nie dostrzegają braków w opanowaniu materiału, oraz jawne, kiedy brak taki jest wyraźnie stwierdzony. Niepowodzenia jawne, trwałe i rozległe prowadzą do ocen niedostatecznych, a w warunkach skrajnych do drugo- i wieloroczności, a nawet do tzw. odsiewu, czyli przerwania nauki i opuszczenia szkoły przed jej ukończeniem" [Szewczuk (red.), 1985, s. 176].

      J. Konopnicki definiuje pojęcie niepowodzeń "jako stan, w którym znalazło się dziecko na skutek niespełnienia wymagań szkoły" [1966, s. 14]. Autor próbuje formułować także podstawy działania zapobiegawczego. "Jeśli chcemy skutecznie walczyć z niepowodzeniami dzieci nauce, musimy tak określić wymagania, czyli wyniki pracy szkolnej u dziecka, aby były one jednoznacznie rozumiane przez wszystkich." [tamże, s. 15]. W dalszej części swojej pracy J. Konopnicki pisze "mamy wystarczające powody do twierdzenia, że niepowodzenia to proces trwający dłużej lub krócej, proces zaczynający się w momencie dla nikogo nie znanym, ale na pewno przełomowym dla życia dziecka. Proces ten kończy się tym, co nazywa się drugorocznością lub odsiewem"[tamże, s.16].

      Niepowodzenia szkolne według Cz. Kupisiewicza to "sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły, a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania" [1996, s. 225].

      Typologię niepowodzeń szkolnych przedstawił m.in. Cz. Kupisiewicz. Wyróżnia on niepowodzenia jawne i ukryte. "Niepowodzenia ukryte są to dostrzeżone przez nauczyciela luki w wiadomościach i umiejętnościach uczniów. Prowadzą one zazwyczaj do niepowodzeń jawnych, które występują w tych sytuacjach, kiedy nauczyciel stwierdza tak duże braki w opanowanej przez uczniów wiedzy, że musi ocenić wyniki ich pracy jako niedostateczne.

      Długotrwałe niepowodzenia jawne, których następstwem jest ocena niedostateczna całorocznej pracy ucznia w zakresie chociażby jednego tylko przedmiotu nauczania, stanowią podstawową przyczynę formalną powtarzania klasy, to znaczy drugoroczności lub wieloroczności [Kupisiewicz, 1982, s. 97].

      Istnieje specyficzny rodzaj niepowodzenia szkolnego określanego w amerykańskiej pedagogice jako Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć. Zjawisko to dotyczy uczniów zdolnych, którzy pracują poniżej swoich potencjalnych możliwości i nie wykorzystują ich w pełni. Wielu nauczycieli ma w klasie "zdolnego lenia" czy "lawiranta" [Rimm, 1994, s. 20]. Dzieci z "Syndromem Nieadekwatnych Osiągnięć" po prostu nie osiągają wyników odpowiednich do swoich możliwości. Inaczej utrzymujące się przez dłuższy czas rozbieżności między możliwościami i osiągnięciami stwierdzonymi na podstawie porównania wyników inteligencji ze sprawdzianami, testami. Aby nie dopuścić do niepowodzeń bądź trudności szkolnych uczeni z wielu dziedzin nauki szukają przyczyn i czynników i proponują wiele rozwiązań. Jednym z czynników wpływających na proces uczenia się jest "motywacja".

2. CO TO JEST MOTYWACJA I SKĄD SIĘ BIERZE ?

      Motywacja. Skąd się bierze, na czym polega – co to właściwie jest? Istnieje wiele definicji motywacji. Motywacja wg W. Okonia (Nowego słownika pedagogicznego) to: "ogół motywów występujących aktualnie u danej jednostki. Motywacja może być wewnętrzna lub zewnętrzna. Motywacja wewnętrzna pobudza do działania, które ma wartość samo w sobie; jej przykładem jest zainteresowanie lub zamiłowanie do czegoś np. zaspakajania własnej ciekawości. Motywacja zewnętrzna stwarza zachętę do działania, które jest w jakiś sposób nagradzane lub które pozwala uniknąć kary; w szkole takiej motywacja sprzyja system nagród i kar (np. stopnie, stypendia) oraz cały zbiór przepisów regulujących tok nauki (studiów) [2001, s. 246].

      W procesie szkolnego uczenia się motywacja odgrywa niewątpliwie ważną rolę. Jest siłą pobudzającą do nauki, zdobywania wiedzy, rozszerzania zainteresowań. Dobry nauczyciel potrafi wpływać na ucznia tak, aby wykształcić w nim pozytywną motywację: warunek sukcesu. Spośród wszystkich osobowościowych cech ucznia (wrodzonych i nabytych) najdonioślejszy wpływ na przebieg i efekty procesu uczenia się wywiera motywacja. "Psychologowie studiujący ludzkie zachowanie zaproponowali wiele odmiennych teorii motywacji. Niegdyś Zygmunt Freud sugerował, że do określonego zachowania jednostkę motywują pewne podstawowe biologiczne popędy i instynkty. Zadanie wychowawcy traktowano jako pomoc uczniom w kontrolowaniu i ukierunkowaniu tych popędów"(...) "Później behawioryści, tacy jak B.F. Skinner, uważali, że człowiek rozpoczyna życie z mentalnością typu "biała karta", na której stopniowo zapisują się doświadczenia i zdarzenia zewnętrzne, wytwarzając - drogą warunkowania - tendencję do pewnego zachowania. Zgodnie z teorią behawiorystyczną motywacje i uczenie się można kontrolować poprzez wpływanie na zachowanie, stosując zewnętrzne nagrody i bodźce, takie jak punkty, wyróżnienia, a nawet stopnie" (...) "Przedstawiciele psychologii humanistycznej, tacy jak A. Maslow i C. Rogers, uważają, że człowiek, rozpoczynając życie, ma skłonność do rozwoju i samorealizacji, a uczenie się rozwój biologiczny, znaczące osoby lub wydarzenia stymulują ten proces. Motywacja jest najczęściej traktowana jako ujawnianie się i rozwijanie pewnych podstawowych potrzeb i tendencji wspierane lub hamowane przez środowisko" [McCombs, Pope, 1997, s. 14].

      Wysoka motywacja, której przejawem jest trwałe zainteresowanie ucznia nauką przedmiotu i wiara w osiągnięcie sukcesu, jest znacznie ważniejsza aniżeli stosowane metody i techniki nauczania. Uczeń silnie motywowany opanuje wymagane wiadomości i umiejętności przy pomocy każdej metody, a nawet wbrew niej, podczas gdy najlepsza metoda nauczania okaże się nieskuteczna, gdy nie spotka się z należytym odbiorem ze strony ucznia. W ostatnich czasach pojawiły się nowe teorie: "poznawcza, społeczno-poznawcza i społeczno-behawiorystyczna. Perspektywa poznawcza wg różnych zwolenników, koncentruje uwagę na badaniach procesów zachodzących w umyśle, podkreśla znaczenie percepcji, a także pamięci w uczeniu się. Dużą wagę przywiązuje do aktywnej roli ucznia".(...) Zgodnie z perspektywą poznawczą "motywacja opiera się na indywidualnych, wyuczonych przekonaniach jednostki dotyczących jej wartości, zdolności i kompetencji (obraz samego siebie pod względem osiągnięć w nauce), na przyjętych celach i oczekiwaniach co do sukcesu lub porażki oraz na pozytywnych lub negatywnych uczuciach (np. ciekawość, niepokój), które są rezultatem samooceny" [McCombs, Pope, 1997, s. 15].

      Badania wielu uczonych zajmujących się zagadnieniem motywacji wyodrębniło czynniki wpływające na zachowanie się człowieka. Wyodrębniają oni czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. "Zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne czynniki grają ważną rolę w określaniu istoty motywacji i w szukaniu odpowiedzi na pytanie o skutki wywierane przez motywację" (...) "Wymienia się tu społeczne i emocjonalne wsparcie ze strony osób ważnych i znaczących dla jednostki (np. okazywanie troski, szacunku, dodawanie odwagi) oraz zewnętrzne nagrody i bodźce płynące z otoczenia (np. okazywanie uznania za osiągnięcia)" [tamże,].

      Wzbudzanie w uczniu motywacji pozytywnej w stosunku do nauki danego przedmiotu i podtrzymanie jej na należytym poziomie w trakcie całego procesu kształcenia stanowi, więc jeden z centralnych problemów współczesnej dydaktyki. Stymulacja wewnętrzna może i powinna pociągać za sobą wewnętrzną motywację nauki. Motywacja wzbudza w uczącym się szereg pozytywnych emocji, wśród których centralne miejsce zajmują ciekawość i zainteresowanie. Ważność obu wymienionych czynników polega na tym, że jedynie one wzbudzają, podtrzymują i ukierunkowują intelektualną działalność ucznia w sposób naturalny. Wzrost zainteresowania powoduje należyte pobudzenie organizmu, które prowadzi do podwyższenia poziomu ogólnej aktywności ucznia, której wyrazem jest m.in. ogólna zdolność do działania, jego odpowiednie ukierunkowanie, koncentracja uwagi, zwiększenie możliwości percepcyjnych, łatwiejsze zapamiętywanie i większa sprawność procesów intelektualnych. Bezpośrednim efektem wzmożonej pracy umysłowej jest zaś przyspieszenie i usprawnienie procesu uczenia się. Podsumowując rozważania B. McCombs i J.E. Pope za motywację uznają oni "wrodzoną zdolność do uczenia się w aktywny sposób: powinna być raczej wywołana czy ujawniana niż ustanawiana" [1997, s. 17].

3. PRZEJAWY I PRZYCZYNY BRAKU MOTYWACJI.

      M.V.Covington, K.M.Teel, w swojej książce "Motywacja do nauki", w pojęciu motywacja wyróżniają trzy zagadnienia: preferencje, poziom energii i wytrwałość. Przykładem "preferencji" będzie gdy dlaczego uczeń chce pracować nad jednym zadaniem, a zupełnie ignoruje inne. "Poziom energii" to dlaczego ten sam uczeń pracuje dłużej i z większym zaangażowaniem nad wybranym zadaniem. Zaś "wytrwałość" to dlaczego jedni uczniowie rezygnują w pewnym momencie z pracy, a inni potrafią wytrwać dłużej. Okazuje się, że te trzy zagadnienia zależą od powodów (lub motywów) do nauki [2004, s. 12].

      Przyczyny trudności szkolnych uczniów jakim jest zaniżony poziom motywacji są niezwykle złożone i wielorakie. Złożony charakter przyczyn podkreślają wszyscy autorzy, którzy zajmowali się dotychczas ich analizą. W źródłach można doszukać się przyczyn powodzeń i niepowodzeń szkolnych o fundamentach wieloaspektowych. Wymienia się następujące aspekty: ekonomiczny, społeczny, psychologiczny, pedagogiczny. Połączenie dwóch pierwszych wymienionych aspektów, złoży się na termin "czynniki społeczno-ekonomiczne". Obejmują one całokształt względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturowych [Kupisiewicz, 1982, s. 14].

      Autorka książki "Dlaczego zdolne dzieci nie radzą sobie w szkole" pisze o "syndromie braku osiągnięć". "Dzieci cierpiące z powodu syndromu braku osiągnięć charakteryzują się przede wszystkim iż są: "niezorganizowane zapominają o zadaniach domowych, gubią zeszyty i prace pisemne, nie odkładają książek na właściwe miejsce, zamyślają się, wpatrują w okno lub są uciążliwie gadatliwe. Ich umiejętność uczenia się jest raczej znikoma" [Rimm, 2000, s. 21]. W dalszej części pisze "Czasami dzieci, które w szkole doznają niepowodzeń, są samotne i zamknięte w sobie. Wydaje się, że nie potrzebują przyjaciół. Zdarza się, że płaczą, narzekają lub są wyśmiewane przez kolegów, którzy często im dokuczają. Inne zaś są władcze i bardzo łatwo wyprowadzić je z równowagi" [tamże, s. 22]. Podaje ona również, że "dzieci posiadające syndrom braku osiągnięć tłumaczą swoje kłopoty w szkole iż "szkoła jest nudna", "szkoła uczy niepotrzebnych rzeczy". Uważają, że ważniejsze od nauki są zabawa, sport, muzyka, koledzy" [tamże,]. Czynniki zaś podaje różne, które "w okresie dzieciństwa mogą wpłynąć na kształtowanie u dziecka predyspozycji do syndromu braku osiągnięć, są to między innymi: niechciana ciąża, dziecko nazbyt wyczekiwane, częste choroby dziecka, relacje miedzy rodzeństwem, problemy małżeńskie rodziców, wybitne zdolności dziecka. (...) W wypadku dzieci niechcianych i odrzuconych istnieje prawdopodobieństwom wystąpienia problemów emocjonalnych oraz trudności z przystosowaniem społecznym" [tamże, s. 50]. Według uczniów, "lekcja to - fabryka nudy w kostkach/ w proszku, smęty, czterdzieści pięć minut p... rzezi, kujownia, męczarnia; lekcja wychowawcza to – trzy kwadranse na niuanse; odpytywanie na stopień to - maglowanie rzeź niewiniątek, płacz i zgrzytanie zębów, pranie z odwirowaniem, prasowanie mózgów" [Dudzikowa, 2001, s. 136]. Większość uczniów zwanych "trudnymi" ma problemy, których przyczyna nie tylko tkwi w szkole, ale i w rodzinie. Na przyczyny braku motywacji składa się wiele czynników. W literaturze u wielu autorów można wyróżnić ogólne przyczyny:
  • przyczyny społeczno-ekonomiczne (np. złe warunki materialne i mieszkaniowe, rozpad struktury rodziny);
  • przyczyny pedagogiczne tkwiące w samym procesie dydaktycznym (brak pomocy dydaktycznych, nadmierna liczba uczniów w klasie);
  • przyczyny biopsychiczne (zły stan zdrowia, niedorozwój umysłowy, wady fizyczne).
      U wielu autorów przyczyny te mogą objawiać się: lękiem, frustracją, apatiom, wstydem, izolacją, odrzuceniem, złością, zazdrością, kłamstwem, nieśmiałością, brakiem wiary w siebie, wyłącznością uczuć, agresją i naśladowaniem agresji i brutalności stosowanej w domu, przekornością, brakiem wyczucia innych występujący zwłaszcza u jedynaków, kradzieżami, donosicielstwem, oszukiwaniem w zabawie (bardzo waży sygnał), chęć dominacji, nadmierna opiekuńczość w stosunku do innych, prowokowanie do prześladowań (kozioł ofiarny), fałszowanie ocen aby odwlec chwilę konfrontacji z rodzicami, brak karności i dyscypliny, postrzeganie nauczyciela jako rodzica i obdarzanie go podobnymi uczuciami, co w końcu doprowadza do zachowań bardziej zuchwałych jak wagary, zniechęcenie szkołą, porzuceniem szkoły. Aby zapobiegać powyższym sytuacjom ważną rolę do spełnienia mają system oświaty, rodzice, szkoła i sam nauczyciel-wychowawca.

4. ŚRODKI ZARADCZE DO PRACY Z UCZNIEM O NISKIM POZIOMIE MOTYWACJI.

      Obecny system oświaty obejmuje nauczaniem i wychowaniem wszystkie dzieci, niezależnie od poziomu ich funkcjonowania w sferze intelektualnej, społecznej i emocjonalnej. Większość dzieci jest w stanie realizować obowiązek szkolny w warunkach szkolnych, w systemie klasowo - lekcyjnym, realizując podstawowy zakres programu nauczania. Dobre warunki rodzinne, środowiskowe i szkolne oraz zdrowie psychofizyczne gwarantują dziecku prawidłowy rozwój intelektualny i emocjonalny, a także dają szansę na sukces szkolny.

      Taka idealna sytuacja nie dotyczy jednak wszystkich dzieci. W każdej grupie wiekowej spotykamy dzieci, które nie są w stanie prawidłowo i efektywnie realizować obowiązku szkolnego w warunkach szkoły ogólnodostępnej. Dzieci te, aby osiągnąć założone przez system szkolny cele edukacji, tzn. przygotować się do pełnienia ról społecznych, osiągnąć socjalizację moralną, pewien poziom sprawności intelektualnej i samodzielności myślenia, a także rozwój osobisty i samorealizację - wymagają zapewnienia im specjalnych metod i form wychowania, terapii i nauczania. Autorzy książki "Uczeń trudny jak skłonić go do nauki" przedstawili podstawowe zasady rozpatrujące istotę motywacji, wynikające z badań, tj.:
  1. "Uczniowie są motywowani przez takie sytuacje i czynności, które:
    1. skłaniają do tego, by osobiście i aktywnie zaangażować się w naukę,
    2. pozwalają na własny wybór i podejmowanie decyzji zgodnie z możliwościami i z wymogami zadania.
  2. Motywacja ucznia zwiększa się, gdy postrzegają zadanie szkolne jako:
    1. bezpośrednio lub pośrednio związane z osobistymi potrzebami, zainteresowaniami i celami,
    2. mające właściwy poziom trudności, tak, że można liczyć na wykonanie.
  3. Naturalna uczniowska motywacja do uczenia się może być wzbudzona w bezpiecznym, pełnym zaufania i podtrzymującym otoczeniu, charakteryzującym się następującymi cechami:
    1. dobre stosunki z troskliwymi dorosłymi, którzy są w stanie zauważyć możliwości ucznia,
    2. takie wspieranie i wspomaganie nauki, które jest dostosowane do indywidualnych potrzeb uczniów,
    3. istnienie szans na podejmowanie przez uczniów ryzyka bez strachu przed niepowodzeniem" [McCombs, Pope, 1997, s. 27].
      Autorzy za praktyczne narzędzia walki z brakiem motywacji uważają jej wzmacnianie przy pomocy nauczyciela poprzez: "poznanie jak przebiegają procesy myślowe i kierowanie uczniów w docenianiu samych siebie i procesu uczenia się". Czynniki te mają za zadanie osłabić myśli będące wyrazem niepewności oraz wywołać naturalną uczniowską motywację do nauki i rozwijania się. "Nauczyciele powinni pokazać uczniom, jak ich myśli wiążą się z ich nastrojami i motywacją do nauki, oraz wykazać, że myśl można kontrolować. Ponieważ uczniowie są w naturalny sposób motywowani do nauki w sytuacji, gdy nie mają negatywnych uczuć i myśli o sobie oraz nauce, pomoc nauczyciela polega na przezwyciężaniu ich. Trzeba więc dać uczniom wiedzę na temat podstawowych zasad funkcjonowania psychiki. Ważne są zasada, iż:
  • uczucia stanowią "wewnętrznie wykonaną pracę i są rezultatem myśli" (innymi słowy, negatywne uczucia są rezultatem negatywnych myśli, a pozytywne uczucia są skutkiem myśli pozytywnych),
  • możność kontrolowania swoich uczuć (negatywne myśli wywołują negatywne uczucia, gdy czujemy się dobrze, to nasze myśli są pozytywne),
  • proces myślenia tworzy nasze osobiste doświadczenie, nasz własny obraz rzeczywistości (mogą dowiedzieć i nauczyć się, że ich interpretacja mija się z rzeczywistością),
  • poczucie braku bezpieczeństwa to wspólny mianownik niskiej samooceny i złego zachowania (udowodnienie, że niska samoocena leży u podstaw złego zachowania, zrozumienie skłoni do większej empatii) [McCombs, Pope, s. 34-35].
     Następną a u nich "drugą ważną strategią, za pomocą której nauczyciel może skłonić poszczególnych uczniów, by sami się motywowali do nauki i sami popierali własny rozwój, to ułatwić im dostrzegać wartość samych siebie, całego procesu uczenia i poszczególnych czynności związanych z uczeniem się, poprzez osiąganie celów. (...) Na liście sposobów realizacji celów znajdują się:
  • diagnozowanie potrzeb, zainteresowań i celów poszczególnych uczniów. W tym celu wykorzystywane są ankiety lub wywiady, a także teczki biograficzne z których można uzyskać informację na temat warunków rodzinnych ucznia;
  • pomoc uczniom w określeniu własnych celów i dopasowaniu ich do celów uczenia się;
  • dopasowywanie ogólnych celów nauczania do indywidualnych uczniowskich zainteresowań i celów;
  • uporządkowanie celów nauki i czynności tak, by ułatwić indywidualny sukces ucznia;
  • posługiwanie się wzorem osobowym dla wykazania uczniom wartości poszczególnych osiągnięć. Uczniowie uczą się, obserwując innych, a szczególnie swoich nauczycieli [tamże, s. 46-47].
     Strategie są skierowane w kierunku pytania: co można zrobić, by pomóc uczniom odkryć ich naturalną motywację oraz by zaczęli rozwijać się w pozytywnym kierunku - niezależnie od nabytych wcześniej negatywnych życiowych doświadczeń. Nauczyciel pomagając uczniom zrozumieć, jak ich myślenie wpływa na ich decyzję oraz ucznia, a także stwarzając możliwości indywidualizacji uczenia się, wyzwala w nich naturalną motywację. Pomoc uczniom w poznaniu samych siebie jest przywróceniem w nich sensu uczenia się. Autorzy ci wymieniają jeszcze wiele innych strategii wywołujących motywację:
  1. strategia tworzenia w klasie klimatu sprzyjającemu uczeniu się: stworzenie uczniom warunków do samostanowienia o sobie - poprzez wzmacnianie ich naturalnej tendencji do uczenia się, rozwoju i do podejmowania odpowiedzialności za własną naukę; zachęcanie uczniów do podejmowania ryzyka przy uczeniu się; stworzenie pozytywnego klimatu społecznego wsparcia, tak by uczeń był doceniany i szanowany.
  2. strategia zachęcania do podejmowania ryzyka w trakcie nauki (nauczyciel musi dodawać odwagi i zachęcać do podejmowania przez uczniów ryzyka w trakcie nauki)
  3. strategią wywoływania motywacji jest tworzenie klimatu wsparcia społeczno-emocjonalnego (w tym klimacie uczniowie są szanowani i doceniani jako jednostki ludzkie, nauczyciel tworzy lepsze warunki do nauki i motywacji, przez co uczniowie wykazują większą kompetencję, większe poczucie własnej wartości i mocne poczucie wpływania na własne losy. W efekcie wzrasta ich motywacja i ten rodzaj uczenia się, jaki można uznać za najbardziej wartościowy) [McCombs, Pope, 1997, s. 67-80].
      J. Konopnicki uważa, że aby osiągnąć sukces w motywowaniu do działania wręcz podkreśla, iż; "Ważną sprawą jest to, że jeżeli chcemy skutecznie przeciwdziałać niepowodzeniu w nauce szkolnej, musimy wiedzieć o potrzebach dziecka, tj.
  • "Potrzeba bezpieczeństwa. Dzieci odczuwają potrzebę trwałej rodziny, bezpieczeństwa, "swego własnego" miejsca, w którym żyją i pracują, bezpieczeństwa najbliższych sobie ludzi, których postawa i zachowanie się są konsekwentne (...);
  • Każde dziecko pragnie być kochane, ale chce także odwzajemniać tę miłość. (...) dwustronna miłość jest ogromnie ważna dla dalszych losów dziecka (...);
  • Potrzeba uznania przez inne dzieci (...);
  • Każde dziecko odczuwa potrzebę odnoszenia sukcesów i uznawania wyników jego pracy (...). brak sukcesów musi w efekcie przynieść niepowodzenie w nauce, a to z kolei umożliwi dalsze sukcesy (...);
  • Każdy człowiek, a więc i dziecko, stale i konsekwentnie zdąża do zdobywania niezależności i ponoszenia odpowiedzialności (...);
  • Potrzeba aktywności i nowych doświadczeń (...). Jeżeli dziecko nie spełnia wymagań szkoły, bo uniemożliwiają mu to braki intelektualne lub inne, musimy, niestety, zmienić materiał nauczania i metody, aby je pobudzać do wysiłku. W przeciwnym wypadku będziemy mięć do czynienia z "zabijaniem" zainteresowania i ambicji"[1996, s. 74].
     Przed każdym nauczyciele stoi wielkie wyzwanie i dużo pracy, nie dość że sam musi motywować uczniów, to sam powinien być odpowiednio zmotywowany. "Należy z dzieckiem porozmawiać i wyjaśnić mu ogromne znaczenie intensywnych starań, dobrej woli i wiary w siebie (...). Dziecko powinno również zdawać sobie sprawę z tego, że ucząc się, będzie odczuwało czasami stres, zniecierpliwienie i rozczarowanie, jednak wszystkie te uczucia są oznaką pojawiającej się motywacji i świadczą o tym, iż znajduje się na dobrej drodze. (...) Bardzo ważne jest uświadomienie dziecku, że głęboko wierzysz w jego możliwości. Istotne jest też stawianie rozsądnych wymagań (...). Dzieci powinny wiedzieć o naszych pozytywnych oczekiwaniach oraz uczuciach, gdyż jest to jeden z warunków dobrego nastawienia do pracy i uzyskiwania lepszych wyników w nauce" [Rimm, 2000, s. 217]. Poprawa relacji nauczyciel – uczeń wpłynie na podniesienie motywacji. Pamiętać trzeba, że "gdy rośnie motywacja dziecka i poprawi się jego umiejętność wyznaczania celów, czas skupienia uwagi wydłuża się. Również zaangażowanie emocjonalne w zajęcie, które daje satysfakcję, pomaga dziecku skupić się" [tamże, s. 298]. "Gdy dzieciom udaje się osiągnąć wyznaczony cel, nabierają pewności siebie i wyraźnie widać, jak rośnie ich motywacja do pracy. Mają poczucie wewnętrznej kontroli oraz są zadowolone z sukcesu" [Rimm, 2000, s. 300]. Należy informować uczniów, że nie powinny oczekiwać samych sukcesów, gdyż wiążą się one z trudnościami w postaci niepowodzeń szkolnych. W samej szkole istotną rzeczą na osiągnięcia uczniów ma środowisko szkolne i nauczyciele a poza nią rodzice ucznia.. "Nauczyciel w swojej pracy wychowawczej, wspierając w tym zakresie obowiązki rodziców, powinni zmierzać do tego, aby uczniowie w szczególności znajdowali w szkole środowisko wszechstronnego rozwoju osobowego" [Dudzikowa, 2000, s. 47]. Autorka powołuje się na M. Tyczkową, która mówi o doświadczeniach psychicznych młodzieży przebywającej w szkole. Według Marii Tyszkowej:
  1. doświadczenia jako psychiczne reprezentacje zdarzeń, wynoszonych przez jednostkę z kontaktów z otoczeniem, oraz zdarzeń w jej życiu stanowią tzw. "materiał rozwoju",
  2. rozwój jest zaś procesem konstruowania się jej struktur psychicznych w wyniku gromadzenia i odkładania się oraz strukturowania doświadczeń wynoszonych z własnej aktywności"[tamże, s. 131]. Doświadczeniu ucznia nadawana jest specyficzna ranga, "(...) każde nowe doświadczenie ucznia jest przez niego zdobywane i "rozpatrywane" w_kontekście już posiadanego doświadczenia o różnej etiologii ze względu na szeroko pojęty społeczno - kulturowy kontekst jego życia. Doświadczenia te wchodzą, mówiąc najprościej, w rozmaite "konfiguracje" z doświadczeniami zdobywanymi w szkole, uczeń przychodzi do szkoły nie jako tzw. "czysta karta", ale z całym bagażem doświadczeń uwarunkowanych przez wzrastanie w określonym środowisku wraz z właściwymi mu wartościami, normami, wzorami zachowań itd." [tamże, s. 132].
     Na przeciw nauczycielowi z pomocną metodą wychodzi D. Tripp. Nazywa ją "metodą zdarzeń krytycznych, która jest narzędziem przeznaczonym do samodoskonalenia się nauczycieli. (...) Metoda zdarzeń krytycznych służy między innymi odbieraniu złudzeń na temat własnej prac" [1996, s. 10]. Autor ten uważa, że w klasie zachodzą pewne zdarzenia, które wydają się nauczycielowi doniosłe i błahe. Proponuje aby je utrwalać pisemnie na specjalnych arkuszach i poddać krytyce czyli pewnemu osądowi. "Krytyczność zdarzenia polega bądź na tym, że stanowi jakiś moment zwrotny, o czym możemy się do przekonać tylko dzięki systematycznemu nad nim namysłowi, bądź na tym, że podchodząc do niego uzbrojeni w metodę krytyczną, ujmiemy tkwiące w nim problemy, ukryte za nim przekonania i ideologię nauczyciela-bohatera zdarzenia" [tamże, s. 11]. Autor wyjaśnia co to, jest "osąd" i wymienia ich rodzaje, które dzieli na kategorie. "Osąd to tyle, co objaśnienie na własny użytek danego zjawiska i wybór planu działania w sytuacji, gdy wiedza zawodowa, ta akademicka i zdobyta w toku pracy, nie zawiera jedynej stosownej odpowiedzi, ani prawidłowego programu postępowania [tamże, s. 11-12]. Wyróżnia cztery kategorie osądu: praktyczny, diagnostyczny, refleksyjny krytyczny. Uważa on, że "jeżeli na podstawie wyrobiony osądów zmienimy nasze postępowanie, a następnie to postępowanie potraktujemy jako kolejne zdarzenie krytyczne, to wejdziemy w cykl nauczania diagnostycznego. I o to chodzi! Nauczanie diagnostyczne jest lepszym rodzajem nauczania: sprawiedliwszym, sięgającym przyczyn, a nie objawów zmian zachodzących a uczeniu, przynoszącym lepsze wyniki" [tamże,]. Nauczyciel musi zrozumieć co robi się w klasie i dlaczego co powinno zaowocować w późniejszym czasie w jego pracy z uczniami o niskiej motywacji.

     W rozważaniach tych chciałabym wykazać jak ważna jest motywacja uczenia się, która to może zapobiec niepowodzeniom szkolnym. Chcąc właściwie kształtować motywację do nauki, należy chronić dzieci przed niepowodzeniami szkolnymi i możliwie wcześnie otoczyć je opieką terapeutyczną. Pozytywna motywacja do nauki należy także do wczesnego zainteresowania dziecka szkołą. Zainteresowania to można rozbudzić poprzez uświadomienie dziecku, że szkoła to awans życiowy w stosunku do okresu przedszkolnego. Troska o powodzenia szkolne dzieci ma ogromne znaczenie nie tylko dla ich pomyślnej przyszłości, lecz także dla szczęśliwej teraźniejszości. Niepowodzenia wywierają ujemny wpływ na samopoczucie co wiąże się z osłabieniem motywacji. Najważniejszym zadaniem nauczyciela jest uczyć dzieci, jak ponosić porażkę w sposób inteligentny. Dom powinien być schronieniem, gdzie można "leczyć rany" i gdzie jest się akceptowanym bez względu na to, jaki popełniłeś błąd. W przypadku braku motywacji rodzice nie powinni obwiniać wyłącznie nauczyciela. Motywacji jest problemem bardzo złożonym i nie należy go lekceważyć. Wielu uczonych stara się dostarczyć różnego rodzaju metod, techniki i narzędzi potrzebnych do walki z brakiem motywacji. Jednak problem motywacji jest dość złożony i wymaga głębszej analizy.

      Współczesne teorie motywacji opierają się w dużej mierze na aktywnej roli ucznia, który traktuje wiedzę jako wiedzę osobistą. Motywacja zaś opiera się na indywidualnych, wyuczonych przekonaniach jednostki, dotyczących jej wartości, zdolności i kompetencji (obraz samego siebie pod względem osiągnięć w nauce), na przyjętych celach i oczekiwaniach co do sukcesu lub porażki oraz na pozytywnych lub negatywnych uczuciach np. ciekawość, niepokój, które są rezultatem samooceny. Liczne badania naukowe dowiodły, że wyuczone przekonania na temat samego siebie, cele, oczekiwania i uczucia wpływają na motywację i na jakość działania. Tak więc zarówno czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne grają ważną rolę w określaniu istoty motywacji i w szukaniu odpowiedzi na pytanie o skutki wywierane przez motywację.

     W motywacji do nauki szczególne znaczenie mają czynniki zewnętrzne. Należy do nich społeczne i emocjonalne wsparcie ze strony osób ważnych i znaczących dla jednostki np. okazywanie troski, szacunku, dodawanie odwagi a także zewnętrzne nagrody i bodźce płynące z otoczenia np. okazywanie uznania za osiągnięcia. Nie bez znaczenia pozostają czynniki wewnętrzne jakimi są przekonania jednostki. Badania naukowe potwierdziły także, że jednostka ma naturalną skłonność do uruchamiania wewnętrznej motywacji, gdy koncentruje uwagę na celach nauki dla niego ważnych, oraz wtedy, gdy nie musi bać się niepowodzenia. Dodatkowym wsparciem staje się właściwa postawa nauczyciela, akceptująca uczniowską autonomię i samodzielność. Człowiek uczy się sprawnie przede wszystkim wtedy, gdy tego chce, a nie gdy musi. Dobry nauczyciel tak kieruje procesem dydaktycznym, tak wpływa na ucznia, aby wywołać u niego pozytywną motywację uczenia się. Najlepszym sposobem na jej wzbudzenie jest znalezienie satysfakcjonującej odpowiedzi na pytanie "dlaczego?". Im bardziej konkretna odpowiedź, tym silniejsza motywacja, a stąd już bardzo blisko do wspólnego sukcesu ucznia i jego nauczyciela.

BIBLIOGRAFIA
  1. COVINGTON M.V., MANHEIM TEEL K., "Motywacja do nauki", Gdańsk 2004 r.
  2. DUDZIKOWA M., "Mit o szkole jako miejsce wszechstronnego rozwoju ucznia", Kraków 2001 r.
  3. KONOPNICKI J., "Powodzenia i niepowodzenia szkolne", Warszawa 1966 r.
  4. KUPISIEWICZ CZ. "Niepowodzenia dydaktyczne", Waszawa 1982.
  5. ŁYSEK J., "Niepowodzenia szkolne", Kraków 1998 r.
  6. MCCOMBS B.L., POPE J.E., "Uczeń trudny, jak skłonić go do nauki", Warszawa 1997 r.
  7. OKOŃ W., "Nowy słownik pedagogiczny", Warszawa 2001 r.
  8. SELIGMAN M.E.P., "Optymistyczne dziecko", Poznań 1997 r.
  9. SZEWCZUK W., (red.) "Słownik Psychologiczny", Warszawa 1985 r.
  10. TRIPP D., "Zdarzenia krytyczne w nauczaniu", Warszawa 1996 r.
Opracował Waldemar Tomkowicz

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie