www.szkolnictwo.pl

Cichnie muzyka wszyscy aktorzy stają przed widzami, kłaniają się i schodzą ze sceny.

W pustyni i w puszczy – Henryk Sienkiewicz

Siedzieli przy ognisku – Staś, Mea i Nel.
- Gdzie jest Kali?
- Kali wziął miecz Gebhra i poszedł. Myślałam, że chce naciąć więcej chrustu, ale on wcale nie wrócił.
- Dawno poszedł?
- Dawno.
Staś zaczął chodzić niespokojnie – Pewnie uciekł – powiedział – Ach! Niewdzięcznik i głupiec!
Mea zaczęła czesać włosy Nel. Nel zapytała:
- A Saba? Zapytała?
- Nie ma go dotąd.
Nel zaczęła pochlipywać…
- Nie bój się! Nie płacz!
- Ja nie chcę płakać… tylko mi się … oczy pocą ! Oj!
- Może jeszcze wróci – rzekł Staś. – Pamiętasz, że na pustyni nie bywało go czasem po dwa dni, a potem zawsze nas doganiał.
- Mówiłeś, że pójdziesz go poszukać?...
- Nie mogę.
- Dlaczego Stasiu?
- Bo nie mogę zostawić cię tylko z Meą w wąwozie.
- A Kali?
- Kalego nie ma. Po namyśle ze smutkiem mówił dalej – Kali zabrał miecz Gebhra – rzekł – i w nocy poszedł nie wiadomo dokąd. Kto wie, czy nie uciekł. Murzyni często tak robią, nawet na własną zgubę. Żal mi go… Ale może jeszcze zrozumie, że głupstwo zrobił, i…
Dalsze słowa przerwało mu radosne szczekanie Saby. Nel rzuciła grzebień na ziemię. Wkrótce zjawił się Saba, a za nim Kali, który nie mógł złapać tchu ze zmęczenia. Nel zarzuciła mu rączki na szyję i uściskała go z całej siły. A on rzekł:
- Kali nie chce widzieć bibi płakać, więc Kali znaleźć psa.
- Dobry Kali! – Odpowiedział Staś klepiąc go po ramieniu. – A nie bałeś się spotkać w nocy lwa albo pantery?
- Kali bać się, ale Kali pójść – odpowiedział chłopak.
- Stasiu, proszę, dal Kalemu sznur szklanych paciorków, które dostałam od Greka Kaliopuli!
Staś na prośby Nel wydobył z torby szklane paciorki i przyozdobił nimi szyję Kalego, który uszczęśliwiony spojrzał na Meę i rzekł:
- Mea nie mieć paciorków, a Kali mieć, bo Kali jest „wielki świat”
Mea ze smutkiem spojrzała na Murzyna i na obrożę psa i odpowiedziała:
- Ty i Saba to „wielki świat”, a ja mam tylko mosiężną obrączkę na jednej nodze.
Krzyżacy – Henryk Sienkiewicz
W Tyńcu, w gospodzie „Pod Lutym Turem”
Księżna Danuta wraz ze swoim dworem weszła do gospody. Przywitała się głośno:
- Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus!
- Na wieki wieków, amen! – opowiedzieli obecni bijąc zarazem niskie pokłony.
- A gdzie gospodarz?
Niemiec usłyszawszy wezwanie wysunął się naprzód i przyklęknął obyczajem niemieckim.
- Zatrzymamy się tu dla wypoczynku i posiłku – rzekła pani. – Żywo się jeno zakrzątnij, bośmy głodni.
Byli tam Maćko z Bogdańca i młody Zbyszko, skłonili się powtórnie i zamierzali opuścić świetlicę nie chcąc dworowi przeszkadzać. Lecz księżna zatrzymała ich.
- Szlachtą jesteście: nie przeszkodzicie! Zróbcie znajomość z dworzan. Skądże Bóg prowadzi?
- Ja jestem Maćko z Bogdańca, a ten tu wyrostek, syn mego rodzonego, woła się Zbyszko. Herbu jesteśmy Tępa Podkowa, a zawołania Grady!
- Gdzieże jest wasz Bogdaniec?
- Ba! Już go nie ma! Hej, jeszcze za czasów wojny spalili nam do cna nasz Bogdaniec, tak że jeno stary dom ostał, a co było, pobrali, służebni zasię uciekli. Została goła ziemia. Odbudowaliśmy z bratem, ojcem tego oto wyrostka, ale następnego roku woda nam pobrała. Potem brat umarł, a jak umarł ostałem sam z sierotą. Myślałem tedy: nie usiedzę! A prawili pod on czas o wojnie i o tym, że król Władysław szuka skrzętnie w Polsce rycerzy. Kupiłem zbroiczkę, konie i hej, pojechaliśmy wojować!
- A cóż wy w Tyńcu robicie?- spytała księżna.
- My tu nawrócili, by pod opiekę zacnych zakonników oddać, co nam wojna przysporzyła i co książę podarował.
- My z tą kompanią, która więcej o śpiewaniu i pląsach niżeli o odpocznieniu myśli, jedziemy do Krakowa – rzekła wesoło księżna i zaczęła wołać:
- Hej, Danusia! Danusia! Wyleź no na ławkę i wesel nam serce tą samą pieśnią, którą w Zatorze śpiewałaś.
Dworzanie ustawili na środku izby ławkę. Rybałciki usidli po jej brzegach, między nimi stanęła dziewczyna.
- Dalej, Danusia! Dalej! – wołały panny dworskie.
Dziewczyna wzięła lutnię i zaczęła śpiewać:
Gdybym ci ja miała
Skrzydełeczka jak gąska,
Poleciałaby ja
Za Jaśkiem do Śląska.
Rybałciki zawtórowali jej, jeden na gęślikach, drugi na lutni. Księżna poczęła kiwać głową w obie strony.

Usiadłaby ci ja
Na śląskim płocie:
Przypatrz się, Jasiulku,
Ubogiej sierocie.
- Co to za jedna? – spytał Zbyszko
- To dzieweczka z mojego dworu – odpowiedziała księżna
- Myślałem, że zgoła anioł, i odpatrzyć się nie mogę. Jakże ją wołają?
- A to nie słyszeliście? – Danusia. A jej ojciec jest Jurand ze Spychowa, komes możny i mężny, który do przedchorągiewnych należy.
- Hej! Nie widziały takiej ludzkie oczy.
- Miłują ją też wszyscy i za śpiewanie, i za urodę.
- A któren jej rycerz?
- Dyć to jeszcze dziecko.
Nagle jeden z rybałtów podniósł się z ławki, ławka przechyliła się, Danusia zachwiała się, rozłożyła rączki i już miała upaść lub zeskoczyć, wtem Zbyszko porwał ją na ręce.
Księżna, która w pierwszej chwili krzyknęła ze strachu - Ojej! – roześmiała się zaraz wesoło i poczęła wołać:
- Oto rycerz Danusin! Bywajże, rycerzyku i oddaj nam naszą miłą śpiewaczkę!
- Danuśka, Danuśka! Chcesz-li mieć swego rycerza?
Danusia podskoczyła trzy razy do góry, chwyciwszy księżnę za szyję, poczęła wołać z radością:
- Chcę! Chcę! Chcę!
Księżna uwolniwszy się z rąk Danusinych, rzekła do Zbyszka:
- Aj! Ślubuj! Ślubuj! Cóż zasię jej poprzysiężesz?
- Ślubuję jej, iże stanowszy w Krakowie powieszę na gospodzie kartkę, którą mi uczony w piśmie kleryk foremnie napisze: jako panna Danuta Jurandówna najurodziwsza jest i najcnotliwsza między pannami.
- Dobrze! Widać rycerski obyczaj znasz. A co więcej?
- A potem ślubuję kilka pawich czubów ze łbów niemieckich zerwać i pod nogi mojej pani położyć.
Na to spoważniała księżna i spytała:
- Nie dla śmiech-li ślubujesz?
A Zbyszko odrzekł:
- Tak mi dopomóż Bóg i Święty Krzyż; któren ślub w kościele przed księdzem powtórzę.
- Daj mu rękawiczki – rzekła księżna.
Danusia wyciągnęła rękawiczki i podała je Zbyszkowi, który przyjął je ze czcią wielką i przycisnąwszy do ust rzekł:
- Przypnę je do hełmu, a kto po nie sięgnie – gorze mu!
Po czym ucałował ręce Danusi i wstał.
Potop – Henryk Sienkiewicz
Pan Wołodyjowski krzyknął:
- Wychodź ze mną, zdrajco, na szable! Położysz mnie, to odjedziesz wolno!
- Na szable? – spytał wreszcie Kmicic – Może to być!
- Jeśli tchórz cię nie oblatuje, to i będzie!
- Parol kawalerski, że odjadę wolno?
- Parol…
- Poczekajcie jeno! Zawołał Kmicic – wolno ze wszystkimi ludźmi odjadę i pannę ze sobą zabiorę.
- Panna tu zostanie – oparł pan Wołodyjowski – a ludzie w jasyr do szlachty pójdą.
- Nie może być!
- To się prochami wysadzaj! Już my jej odżałowali, a co do ludzi, to się ich spytaj, co wolą…
- Niechże tak będzie – rzekł pochwali Kmicic – Nie dziś ją porwę, to za miesiąc. Nie skryjecie jej ni pod ziemią! Przysięgajcie!
- Przysięgajcie! – powtórzył pan Wołodyjowski.
- Przysięgamy na Boga Najwyższego i święty Krzyż. Amen!
- No wychodź, wychodź waść! – rzekł pan Michał.
- Pilno waszmości na tamten świat?
- Dobrze, dobrze! Jeno prędzej.
- Zaufałem waszmościom… Bóg wie, czym dobrze uczynił, ale mniejsza z tym!... Który tu pan Wołodyjowski?
- Jam jest – rzekł.
- Ho! Nie na wielkoluda waszmość wyglądasz – rzekł Kmicic czyniąc wymówkę do wzrostu rycerza – Spodziewałem się zacniejszą figurę znaleźć, choć ci to muszę przyznać, żeś widać żołnierz doświadczony.
-Nie mogę tego waści przyznać, boś straży zaniedbał. Jeśliś taki do szabli jak do komendy, to i nie będę miał roboty.
-Gdzie staniemy? – spytał żywo Kmicic.
-Tu… podwórzec równy jak stół.
-Zgoda! Gotuj się na śmierć!
-Takiś waść pewien?
-Widać, żeś w Orszańskim nie bywał, skoro o tym wątpisz… Nie tylko pewien, ale i żal mi waćpana, bom o tobie jako o sławnym żołnierzu słyszał. Dlatego ostatni raz mówię: zaniechaj mnie! Nie znamy się… po co mamy sobie w drogę wchodzić? Czemu na mnie nastajesz…
-Nie wykręcaj się sianem. Wstawaj no teraz, wstawaj, bo wiem, że cię tchórz oblatuje.
-Dobrze się dzień zaczyna- rzekł pan Wołodyjowski. Może waść życzysz, żeby nam poświecili?
-Wszystko mi jedno!
- Mości panowie!- zawołał pan Wołodyjowski do szlachty- a skoczyć po łuczywo.
-Zaczynaj waść – rzekł Kmicic.
-Pogawędzimy- rzekł- nie będzie czas się dłużył. Uważaj waćpan na koniec szabli…Nie wyginaj tak dłoni, bo patrz, co się stanie… Podnieś…
-To się nazywa: wyłuskiwać szablę.
-Podnieś.
-Kończ…waść…wstydu…oszczędź!...
-Dobrze!- rzekł pan Wołodyjowski.
-Żyję- rzekł Wołodyjowski- nie upadł na wznak!
Zawrzała szlachta i zaczęła krzyczeć: - Dobić zdrajcę…dobić…rozsiekać!
Wara!...Wara!...Teraz on mój, nie wasz!... Precz!


Iwona Oleśków