Zaburzenia emocjonalne u dzieci stają się coraz powszechniejszym zjawiskiem. Wzrasta liczba niepokojących nas różnymi nieprawidłowymi formami zachowań, u których podłoża leżą zakłócenia rozwoju emocjonalnego. Rodzice i nauczyciele wskazują na trudności wychowawcze, jakie im te dzieci sprawiają, często towarzyszy temu poczucie bezradności i niepewności. Rodzice i wychowawcy często nie wiedzą, czy zachowanie ich dziecka mieści się jeszcze w granicach normy, czy też jest już sygnałem o początkach rozwoju zaburzenia. Nie znają często przyczyn powstawania i objawów zakłóceń rozwoju psychoruchowego Bardzo często spotykamy się w pracy z dziećmi nadpobudliwymi.
Wiek dziecka, w ktorym zachodzi intensywny rozwój procesów społecznych, poznawczych i emocjonalnych to wiek przedszkolny. Obserwując dzieci w tym wieku zauważymy dominującą potrzebę aktywności ruchowej, zabawy, zdobywania wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości oraz potrzebę różnorodnej twórczości. Charakterystyczna dla tego okresu rozwojowego jest duża pobudliwość, ekspresja uczuć i labilność. Jednak zachowanie dziecka nadpobudliwego wyraźnie odbiega od przeciętnego wzoru zachowania, właściwego dla tego okresu. Termin „nadpobudliwość psychoruchowa" można odnosić jedynie do skrajnych przypadków. Niesłuszne jest wyrażanie się o dzieciach, u których objawy są słabo nasilone lub świadczą jedynie o istnieniu indywidualnych różnic w rozwoju. W piśmiennictwie światowym używane są następujące nazwy:
- wg Klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (ADHD) - Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi,
- wg Światowej Organizacji Zdrowia międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD - 10) Zespół Hiperkinetyczny czyli zaburzenia nadpobudliwości psychoruchowej. Jest to najbardziej popularna nazwa w Polsce.
Objawy nadpobudliwosci w sferze ruchowej
Z pierwszymi objawami wzmożonej aktywności ruchowej możemy spotkać się już w okresie niemowlęcym. Dzieci te są w ciągłym ruchu, kręcą się i wiercą, nie chodzą lecz biegają. Noszone na rękach wykonują obroty wokół własnej osi, w wózku nie siedzą lecz podskakują i usiłują z niego wyjść. W okresie przedszkolnym preferują zabawy ruchowe z elementem gonitwy i siłowania. Często z powodu podejmowania niebezpiecznych działań ulegają złamaniom i skaleczeniom. Podczas oglądania filmów podskakują, klaszczą, wybiegają z pokoju i często zmieniają kanały w telewizorze. Określane są mianem wiercipięty i niezdary. Na skutek zaburzonej koordynacji ich ruchy są niezgrabne i nieekonomiczne. Występują trudności w kopaniu i łapaniu piki, jak również w nauce jazdy na rowerze. W sferze motoryki małej dzieci mają problemy w wiązaniu sznurowadeł, zapinaniu guzików, często brzydko rysują, ich prace są wymięte i poplamione. Nie potrafią opanować umiejętności ładnego pisania. Dodatkowo mogą pojawić się ruchy związane z wyładowaniem tej potrzeby, takie jak ssanie palca, obgryzanie paznokci, zabawa włosami, czy też tiki nerwowe, czyli nagłe i mimowolne, wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych, nie podlegające kontroli, na przykład: zaciskanie powiek, unoszenie brwi, chrząkanie, grymasy twarzy lub podrzucanie ramion. Jeżeli występują u dzieci w wieku przedszkolnym świadczą o poważnych zaburzeniach emocjonalnych. Do objawów sfery ruchowej należy również złe kierowanie własnej aktywności i nieustanne przechodzenie od jednej czynności do drugiej.
Objawy w sferze poznawczej
W sferze poznawczej występuje deficyt uwagi. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo mają trudności w skupieniu się nad wykonywaniem jednej czynności, interesują się kilkoma rzeczami na raz. W kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi nie przestrzegają umów, w rozmowie są chaotyczne i często zmieniają jej temat. Charakterystyczny dla wszystkich dzieci nadpobudliwych jest wzmożony odruch orientacyjny objawiający się reagowaniem na wszelkie zewnętrzne bodźce. Dzieci nadpobudliwe z dochodzących do nich bodźców nie potrafią wybrać najważniejszego. Każdy bodziec jest dla nich tak samo istotny. W wieku przedszkolnym utrudnia to udział w grach, zabawach i zajęciach a także sprawia trudność w oczekiwaniu na swoją kolejkę w różnych sytuacjach. Gadatliwość, pochopność i pobieżność myślenia dziecka prowadzi do pojawienia się nieprzemyślanych odpowiedzi, często jeszcze przed wysłuchaniem pytania i nieprawidłowym rozwiązaniem zadań. Dzieci nadpobudliwe mają trudności w myśleniu systematycznym, planowaniem i organizowaniem zajęć, a także w wypełnianiu codziennych obowiązków. Impulsywność i rozkojarzenie sprawia, że gubią swoje rzeczy i nie mogą przystąpić do zaplanowanych działań (np. odrabiania lekcji). Deficyt uwagi, wzmożony odruch orientacyjny utrudniają prawidłowe funkcjonowanie dziecka. Psychologowie podkreślają jednak, że możliwości intelektualne, poziom myślenia i rozumowania dziecka nadpobudliwego nie odbiega zazwyczaj od normy dla danego wieku. W wielu badaniach pokazano, że osiągnięcia szkolne dzieci nadpobudliwych są poniżej ich potencjalnych możliwości.
Objawy w sferze emocjonalnej
Zaburzenia rozwoju ruchowego i poznawczego wpływają na prawidłowe funkcjonowanie sfery emocjonalnej i społecznej . Do objawów nadpobudliwości psychoruchowej zaliczamy nadmierną reaktywność emocjonalną widoczną w nieopanowaniu, wzmożonej ekspresji uczuć oraz zwiększonej wrażliwości emocjonalnej na bodźce płynące z otoczenia. U małych dzieci widoczna jest drażliwość, trudność w zasypianiu, mniejsze zapotrzebowanie na sen i często zaburzenie łaknienia. W zespole nadpobudliwości psychoruchowej zaobserwować możemy reakcje nieadekwatne do bodźca, a także pobudliwość emocjonalną powodującą wybuchy złości, zachowania impulsywnego i agresywności lub też postawę lękowa, płaczliwość i nadwrażliwość. Niedojrzałość emocjonalna sprawia, że dzieci te są uparte, niecierpliwe i nietolerancyjne. Łatwo ulegają sugestii i wpływom innych. Nie potrafią wyciągać wniosków z własnych doświadczeń, co prowadzi do niskiego poczucia pewności siebie a w konsekwencji do zaniżonej samooceny. Ich odporność na sytuacje trudne jest bardzo niska, dlatego po nieudanych próbach rezygnują z podejmowania dalszych etapów działań, tracą zapał lub wykonują zadanie chaotycznie. Nie potrafią czekać, chcą być chwalone natychmiast.
Przedszkole jest dla dzieci nadpobudliwych miejscem, w którym niekiedy po raz pierwszy muszą przestrzegać reguł panujących w grupie ale na skutek dużej ruchliwości, niemożności skupienia się i niewytrwałości w zabawie mają problemy w dostosowywaniu się do zajęć grupowych i w przestrzeganiu norm, chociaż są one im znane. Dzieci nadpobudliwe często wchodzą w konflikty z rówieśnikami co powoduje złe funkcjonowanie w sferze społecznej. Mają również większe szanse od swoich rówieśników bycia odrzucanym lub stania się kozłem ofiarnym. Ogólnie można stwierdzić, że w sferze emocjonalnej dzieci nadpobudliwe psychoruchowo charakteryzują się niedojrzałością emocjonalną, reakcje emocjonalne powstają u nich szybciej i odznaczają się dużą siłą i intensywnością oraz żywą ekspresją.
Pomoc dziecku nadpobudliwemu
Na podstawie analizy zaburzeń sfery ruchowej, poznawczej i emocjonalnej możemy stwierdzić, że objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej utrudniają prawidłowe funkcjonowanie dziecka w grupie przedszkolnej, klasie i rodzinie. Wpływają na wykonywanie zadań, na relacje z rówieśnikami i dorosłymi. Dysharmonia rozwoju umysłowego powoduje często specyficzne trudności w nauce takie jak dysleksja, dysgrafia i dyskalkulia, które są dodatkowo źródłem zaburzonego funkcjonowania. Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej mają zwiększoną potrzebę stałego oparcia oraz poczucia, że są kochane. Pozbawienie pomocy ze strony rodziców i pedagogów może w konsekwencji prowadzić do :
o obniżonej samooceny, o zaburzeń sfery uczuciowej i rozwoju nerwicy, o rozwoju depresji, o osobowości aspołecznej, o zaburzeń w zachowaniu objawiającymi się postawą lękową lub agresją, o uzależnień, o słabszych osiągnięć w szkole co wiąże się z wykształceniem dziecka.
Przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom nadpobudliwości poprzez wzmacnianie dobrych nawyków i eliminowanie złych pozwala na prawidłowy rozwój dziecka. W zależności od indywidualnych cech dziecka należy podjąć odpowiednie działania, mając na uwadze, iż zachowanie dziecka nie wynika z jego złych intencji i nie jest wymierzone przeciw nam. Odpowiednie wychowanie i postępowanie zapobiega niekorzystnym objawom. Podjęcie decyzji o metodach pracy z dzieckiem musi być poprzedzone pełną diagnozą, której ważnym elementem jest poznanie, jak dziecko odbiera swoje otoczenie, jakie są relacje uczuciowe pomiędzy nim a rodzicami i rodzeństwem. Co go interesuje, w co najbardziej lubi się bawić, jakie są jego pragnienia. Do stosowanych technik mających rolę diagnostyczną i terapeutyczną w pracy z dzieckiem nadpobudliwym należą np.:
- ćwiczenia i zabawy ruchowe,
- terapia poprzez muzykę,
- relaksacja.
Dobrze zorganizowany dzień, a przede wszystkim spokój i cierpliwość rodziców, opiekunów, nauczycieli, tonowanie konfliktów, bezwarunkowa akceptacja, tworzenie atmosfery swobody, obdarzanie dziecka szacunkiem, konsekwencja w postępowaniu z dzieckiem stanowią nieodzowne warunki hamujące dalszy rozwój zaburzeń.
Literatura:
T.Wolańczyk, A.Kołakowski, M.Skotnicka – Nadpobudliwośc psychoruchowa u dzieci;
H.Nartowska – Wychowanie dziecka nadpobudliwego;
A.Kozłowska – Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym.
Beata Prygiel
Nysa
|
