Każde dziecko jest kimś szczególnym. Niektóre dzieci mają określony talent w jednym kierunku, inne wykazują zdolności w wielu dziedzinach. Niektóre ze zdolności mogą drzemać w zakamarkach umysłu niewykorzystane przez całe życie, gdyż nie zostały zauważone i odpowiednio ukształtowane.
Alfred Binet, autor testu na inteligencję, zauważył podczas swoich badań, że niektóre z testowanych dzieci odpowiadają na pytania w sposób niezwykły i nieoczekiwany, ale ogólnie zdobywały one małą liczbę punktów i były klasyfikowane jako mniej inteligentne. Choć Binet dokonał tego odkrycia, to dopiero w latach pięćdziesiątych oddzielono zdolności twórcze od inteligencji i zaczęto je uważniej badać.
Twórczość dotyczy różnych dziedzin aktywności człowieka. Może być ona związana z nauką, pracą a także zabawą. Można być wszechstronnie uzdolnionym twórczo, ale można być także uzdolnionym tylko w jednej, wąskiej dziedzinie. Działania zmierzające do rozwijania zdolności twórczych powinny zmierzać ku stymulowaniu działań nowatorskich i niestereotypowych, co nie zawsze jest uwzględniane w procesie nauczania.
Najbardziej efektywnym sposobem rozwijania twórczej aktywności dziecka jest stosowanie strategii „ nauczania problemowego”, w którym dominują metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy. Dziecko poprzez własną aktywność poznawczą i badawczą samodzielnie rozwiązuje problemy. Sposób problemowego uczenia się określany jako „uczenie się przez badanie” jest niewątpliwie najbardziej wartościową formą dla ucznia. Według S. Palki, najwięcej możliwości rozwijania aktywności twórczej stwarza praca indywidualna – zróżnicowana, dostosowana do możliwości poznawczych uczniów, ich uzdolnień i zainteresowań.
Aktywność uczniów może być rozwijana poprzez czynności kontrolne i oceniające zarówno ze strony nauczyciela, jak i innych uczniów, a także poprzez wdrażanie dzieci do samokontroli i samooceny. Rola nauczyciela sprowadza się do stwarzania takiej atmosfery na zajęciach, która sprzyjałaby ekspresji, pobudzała inwencję i twórczą pomysłowość. Dziecko powinno mieć dużo swobody natomiast nauczyciel ma zachęcać, inspirować, podsuwać pomysły, pozwalać na samodzielne poszukiwania, pobudzać ciekawość.
Aby nauczyciel mógł wyzwalać i rozwijać aktywność twórczą dziecka, musi również sam wykazywać inicjatywę twórczą, przyjmować postawę otwartości, przychylności i aprobaty dla uczniów wykazujących twórcze zachowania i postawy.
Rola nauczyciela w rozwijaniu twórczej aktywności uczniów polega między innymi na:
- Rozpoznawaniu potrzeb dzieci i ich najbliższego środowiska
- Rozpoznawaniu możliwości emocjonalno – motywacyjnych, poznawczych i działaniowych
- Stymulowaniu i intensyfikowaniu tych możliwości poprzez odpowiednie planowanie i organizowanie sytuacji psychopedagogicznych przyspieszających rozwój twórczej aktywności dziecka
- Kierowaniu uczeniem się uczniów polegającym na wykonywaniu otwartych problemów, które powinny:
- Nawiązywać do dziecięcych potrzeb, zainteresowań, doświadczeń oraz uwzględniać indywidualne możliwości twórcze uczniów
- Budzić i rozwijać nowe potrzeby niezbędne w dalszej twórczej pracy i życiu
- Zachęcać do samodzielnego i twórczego pokonywania zawartych w nich trudności
- Mobilizować do tworzenia i odkrywania pożytecznych nowości mających związek z potrzebami uczniów i wymaganiami programowymi
- Pobudzać procesy i operacje umysłowe, zwłaszcza myślenie dywergencyjne
Działania pedagogiczne nauczyciele powinny koncentrować się na potrzebach i właściwościach uczniów. Dziecko pozostawione samo sobie nie będzie umiało wybrać prawidłowej drogi rozwoju, dlatego należy służyć mu pomocą w twórczej pracy. ( Z. Pietrasiński, 1966) Powodzenie nauczyciela w pracy nad rozwijaniem myślenia twórczego uwarunkowane jest dobrą znajomością każdego dziecka, jego potrzeb, poziomu umysłowego, zainteresowań oraz temperamentu.
Dzieci energiczne potrzebują przede wszystkim ukierunkowania, wskazania drogi rozwoju, podczas gdy dzieci bierne i zahamowane – zachęty, porady, tworzenia sytuacji do rozwoju myślenia twórczego. Chcąc rozwijać u dzieci aktywność twórczą nauczyciele powinni w swej pracy wykorzystywać techniki i formy działalności zaczerpnięte np. z technik Celestyna Freineta, z pedagogiki Marii Montessori, kinezjologii edukacyjnej Dennisona, Bati Strauss itp. Andrzej Sękowski podkreśla, że aktywność twórcza ma największe efekty, gdy stymulowana jest motywacją wewnętrzną, a nie zewnętrzną. „Działania twórcze muszą mieć inspirację i źródło w osobistych zainteresowaniach. Nie powinny być związane z systemem oceniania w taki sam sposób jak aktywność niewymagająca działalności twórczej” ( Sękowski, 2004).
Nie ma prostych i gotowych recept na twórczość. Gdyby były – twórczość nie byłaby tym, czym jest. Istnieją jednak metody rozwijania zdolności myślenia twórczego. Polegają one m.in. na stymulowaniu ciekawości poznawczej. Wprowadzanie technik rozwijających myślenie twórcze spowoduje niewątpliwie wzrost kreatywności. Warto pamiętać, że ciekawość jest pierwszym stopniem do twórczości, zwłaszcza wtedy, gdy mamy do czynienia z ciekawością poznawczą stanowiącą przesłankę poszukiwań, badań i innych czynności, polegających na nabywaniu oraz przetwarzaniu wiedzy i umiejętności.
Aktywność jest podstawowym atrybutem i fundamentem ludzkiego istnienia. Jest zjawiskiem ogromnym, niosącym ze sobą treści ciągle nowe, ciekawe, intrygujące pedagogów i psychologów.
Ucząc dzieci samodzielności w rozwiązywaniu zadań dydaktycznych wykorzystuję zabawy twórcze związane z doskonaleniem myślenia, a w szczególności takich jego cech jak: oryginalność, płynność, giętkość itp. Atrakcyjność zabaw tematycznych, badawczych czy poznawczych nie tylko rozwija zainteresowania dzieci, ale również podwyższa ich motywację, zdolności skojarzeniowe, rozwija koncentrację uwagi i pamięć. Rozwój tych procesów myślowych gwarantuje w przyszłości doskonały start do podjęcia nauki w szkole i powodzenia w nauce.
Wprowadzając metody wyzwalające twórczą aktywność dziecka, stosując aktywne metody pracy, stymulując jego indywidualny rozwój i promując działania twórcze dziecko będzie:
- Otwarte na świat
- Wrażliwe na piękno
- Twórcze i kreatywne
- Zainteresowane tworzeniem
- Samodzielne
- Tolerancyjne i otwarte wobec innych
- Akceptowało siebie
- Posiadało określony poziom sprawności umysłowych
- Znało swoje prawa
- Dbało o swoje zdrowie i bezpieczeństwo
- Ciekawe świata
- Asertywne
- Miało świadomość własnej tożsamości
- Potrafiło słuchać i szanować pomysły innych
Dzieci w wieku przedszkolnym potrzebują wprowadzenia w skomplikowany dla nich świat, poczucia bezpieczeństwa, zaufania i regularności w podejmowanych działaniach. To utrwala w nich nabyte zdolności i umożliwia odważne stawanie przed nowymi wyzwaniami. Wspaniałym i interesującym sposobem realizującym te wymagania jest zapewnienie dziecku osoby, która będzie mu fachowym i kompetentnym przewodnikiem po krainie własnych możliwości. Indywidualne zajęcia dziecka z kimś, kto umie otworzyć przed nim skarbnicę wiedzy, mogą w stosunkowo krótkim czasie spowodować trwałe i owocne rozwinięcie zdolności.
Jestem nauczycielem z kilkunastoletnim stażem. Pracuję w placówce promującej działania twórcze, której głównym celem jest rozwijanie kreatywności małego dziecka. Praca w tym zakresie opiera się na programie własnym, który zgodny z podstawą MEN powstał po to, aby nauczyciel tworząc odpowiedni klimat, atmosferę pogody, spokoju i zaufania- wzmacniał i stymulował dziecko.
Podstawowym założeniem realizowanego programu jest skupienie się na uaktywnieniu twórczej postawy u dzieci podczas różnego rodzaju zabaw i ćwiczeń. Duże znaczenie ma to, aby w interesujący sposób zachęcić najmłodszych do poszukiwania, tworzenia a także kreatywnego myślenia podczas rozwiązywania problemów.
Celem programu jest rozwijanie twórczego myślenia poprzez wykorzystanie każdej okazji do rozwijania naturalnej ciekawości świata u dzieci poprzez wspólne dociekania, nie ograniczając swobody ich myślenia ani form działania. Przewidziałam kontakt dziecka z przyrodą, literaturą, teatrem, muzyką i plastyką. Zaplanowałam spotkania w galerii, udział dzieci w lekcjach muzealnych, spotkania z artystami – muzykami i plastykami. Wprowadzam dzieci w tajniki poszczególnych warsztatów stwarzając im warunki do eksperymentowania nietypowymi - jak na wiek przedszkolny - technikami i narzędziami. Mam nadzieję, że program oraz wysiłki wkładane w jego realizację przyczyniają się do rozwijania potencjału tkwiącego w każdym dziecku, a także do wyposażenia go w umiejętność odbioru piękna zawartego w sztuce, kulturze i drugim człowieku.
Zapewniając dziecku możliwość rozwijania się w pełni dajemy mu najwspanialszy prezent na całe życie – umożliwiamy mu najlepszy start. Dzieci, którym zapewnia się harmonijny rozwój osiągają wiele. W szkole dążą do celu, są pozytywnie nastawione, dumne z siebie i swoich sukcesów. Warto więc zadać sobie trud i wykorzystać szansę na sukces daną dziecku przez naturę, która stworzyła jego niepowtarzalny mózg.
Praca z dzieckiem nie jest łatwa, daje jednak wiele radości i satysfakcji. Brak treningu w samodzielnym myśleniu, stosowanie przestarzałych metod wychowawczych i dydaktycznych, nastawienie na reprodukcję wiedzy – to czynniki, które prowadzą do stereotypów w myśleniu i zachowaniu. Trzeba zatem zadbać, by stawiane dzieciom zadania prowadziły do różnorodnych rozwiązań i były motorem do twórczych pomysłów.
„Od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole należy włożyć wiele wysiłku, aby podtrzymać naturalną ciekawość dziecka, przejawiającą się głównie w zadawaniu pytań, oraz stwarzać sytuacje dydaktyczno – wychowawcze stymulujące rozwój aktywności. Dziecko rozpoczynające edukację szkolną jest ciekawe wszystkiego, zadaje wiele pytań dotyczących otaczającej rzeczywistości. To przejawianie zainteresowania poznawczego należy pogłębiać, kształtować, rozszerzać, umiejętnie podsycać, nie pozwolić na wygaśnięcie”(Wielgosz, 2001)
Małe dziecko potrzebuje od dorosłych korzeni, natomiast starsze potrzebuje skrzydeł i sztuką jest właściwe rozpoznanie tego zapotrzebowania, dlatego też „sita naszego systemu oświaty wciąż gubią diamenty” (M.Tyszkowa, 1990).
Bibliografia
- Góralski, A. (1995). Reguły treningu twórczości. Warszawa: Scholar.
- Glotton, R., Cero, C (1985). Twórcza aktywność dziecka. Warszawa: WSiP.
- Lewis, D. (1998).Jak wychować zdolne dziecko. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
- Limonit, W. (1994). Synektyka a zdolności twórcze. Toruń
- Palka S. (1988). Aktywność twórcza dzieci i młodzieży.
- Partyka, M. (2000). Zdolni, utalentowani, twórczy. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej MEN.
- Pietrasiński Z. (1966). Psychologia sprawnego myślenia.Warszawa:PWN
- Sękowski A. (2004). Psychologia zdolności. Warszawa:PWN
- Tyszkowa, M. (1990). Zdolności, osobowość i działalność uczniów. Warszawa: PWN
- Wielgosz E. (2001). Jak rozwijać aktywność twórczą uczniów klas I-III. Życie szkoły nr7/2001
MARIOLA PAJĄK
