Omawiając psychologiczne podstawy stosowania mediów złożonych w kształceniu, oparłam się w głównej mierze, na schematycznym przebiegu procesów poznawczych niezależnie od wieku, a ściślej, etapu rozwoju jednostki. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na zmienność, przynajmniej niektórych, procesów psychicznych, jakiej podlegają w trakcie życia i dojrzewania człowieka. Szczególnie pragnę tu naświetlić procesy, dzięki którym dziecko w młodszym wieku szkolnym poznaje otaczającą je rzeczywistość.
Jak wykazują badania dzieci klas początkowych ( zwłaszcza klas I i II) mają jeszcze tendencje do tzw. synkretycznego (globalnego) postrzegania świata. W związku ze słabością procesów analizy i syntezy, dzieci mają trudności z wyodrębnianiem elementów spostrzeganego obrazu, z rozczłonkowaniem go na części, jak i powiązaniem części w całość. Zatem dziecku sprawia pewną trudność poznawanie zjawisk i procesów, które nie są wyraźnie wyodrębnione z całości i nie są ujmowane w związku z innymi elementami.
Bez większych problemów postrzegają natomiast całości, czyli konkretne epizody z życia otaczającego je środowiska. Podobnie całościowy charakter ma myślenie dziecka na etapie edukacji wczesnoszkolnej. Myśli ono całościami, a nie fragmentarycznymi ich wycinkami, będącymi dla dziecka jedynie abstrakcyjnymi częściami. Zatem dzieci w wieku wczesnoszkolnym najłatwiej zapoznają się z tymi faktami i zjawiskami, „które mają układ całościowy i tworzą proste, ale kompleksowe sytuacje, w których dziecko aktywnie, czynnościowo uczestniczy”. Niewątpliwie takiemu przedstawianiu świata sprzyja kształcenie multimedialne, które oddziałując na ucznia wielością bodźców, powoduje uruchomienie wielorakich aktywności. Zarówno „aktywności spostrzeżeniowej, manualnej, intelektualnej czy emocjonalnej”.
Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem warunkującym pracę z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym jest rozwój jego myślenia. Zgodnie z teorią J. Piaget’a, charakterystyczną cechą myślenia dziecka w tym wieku są operacje konkretne. W okresie inteligencji konkretno – obrazowej tworzą się proste operacje logiczne, lecz dziecko przeprowadza je na konkretach. Nie potrafi formułować ogólnych reguł czy praw. Ze względu na bardzo konkretny charakter procesów poznawczych zdolne jest do poznawania wyłącznie konkretnych przedmiotów, zjawisk istniejących w znanej mu rzeczywistości. Odzwierciedla w swym umyśle tylko te fragmenty, które oddziałują nań bezpośrednio lub pośrednio dzięki ich obrazowym zastępnikom ( np. ilustracje, modele, animacje). Natomiast zdolność do operacji formalnych, czyli oderwanych od działania na konkretnych przedmiotach lub ich zastępnikach czy wyobrażeniach, dopiero się kształtuje. Zdolność do abstrahowania, czyli ujmowania tylko najistotniejszych cech przedmiotów, zjawisk i na tej podstawie formułowania pewnych zasad, dostrzegania istniejących związków pomiędzy nimi charakterystyczne jest dla „wyższego” etapu rozwoju inteligencji, j. okresu operacji formalnych. Zatem jednym z podstawowych zadań nauczyciela nauczania wczesnoszkolnego winna być pomoc uczniowi w przejściu z globalnego do umiejętności analitycznego postrzegania świata i jednoczesnego syntezowania poszczególnych fragmentów, od myślenia konkretnego do operacji formalnych.
Doskonałą pomocą w realizowaniu tego zadania wydają się być media. Zwłaszcza media wzajemnie zintegrowane, zezwalające na kształcenie multimedialne, które umożliwiają całościowe naświetlenie problemu z jednoczesnym wskazaniem istotnych fragmentów. Warto w tym miejscu podkreślić, iż stosowanie różnorodnych mediów w trakcie zajęć może być jednym z przejawów, tak głośno postulowanego dziś – kształcenia zintegrowanego. Gdyż jak wyjaśnia L. Gawrecki : „kształcenie zintegrowane na szczeblu początkowym może obejmować scalanie różnorodnych składników procesu kształcenia a mianowicie:
- treści kształcenia (...),
- czynności uczenia się,
- środków dydaktycznych, zastosowanych w procesie kształcenia”
Zatem kształcenie multimedialne (rozumiane bardzo szeroko) polegające na równoległym wykorzystaniu mediów oddziałujących tylko na jeden zmysł, np. mediów wizualnych i audytywnych, poprzez dowolne ich łączenie z mediami audiowizualnymi, aż po komputer multimedialny jest koncepcją szeroko postulowaną w dzisiejszej rzeczywistości edukacji wczesnoszkolnej. Jest jedną z metod nauczania zintegrowanego.
Opracowała: Małgorzata Wolny
BIBLIOGRAFIA
- M. Kisiel: Wykorzystanie środków dydaktycznych w usprawnieniu lekcji muzyki w klasach I – II w: Teoretyczne odniesienia i praktyczne rozwiązania w pedagogice wczesnoszkolnej, red. S. Palka „Śląsk” Katowice 1992
- L. Gawrecki: Wideo w nauczaniu początkowym w: „Wideo w Szkole” red. B.Puszczewicz, W. Strykowski Warszawa 1990
- M. Przetacznik – Gierowska, G. Makiełło – Jarża: Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego WSiP 1992
