Artykuł opisuje niejednolity okres muzyki renesansu w latach 1430- 1600, zawiera informacje dotyczące twórców polskich i światowych oraz opisuje
formy muzyczne epoki.
MUZYKA RENASANSU
Okres renesansu w muzyce obejmuje lata około 1430- 1600. Nastąpiły w tym czasie przeobrażenia struktury dzieł muzycznych. Okres ten jest niejednolity.
W epoce tej nastąpiło uludowienie kultury muzycznej. W sposób pośredni przyczyniła się do tego reformacja europejska –wielki ruch religijny, kulturalny i społeczny, który zapoczątkował w 1517 roku Marcin Luter, doprowadzając do rozłamu w kościele katolickim i tworzenia kościołów protestanckich.
W muzyce dominowała religijna, wokalna muzyka polifoniczna a` apella (chór bez towarzyszenia instrumentów). Istotą polifonii jest równoczesne prowadzenie kilku równorzędnych głosów wokalnych lub instrumentalnych. Wszystkie głosy są ważne. Zwiększenie ilości głosów do czterech i więcej sprawiło, że rozwinęły się takie formy muzyczne: motet, msza i madrygał (świecka pieśń polifoniczna). Obok form wokalnych zaczęły pojawiać się formy instrumentalne pisane na lutnie i organy.
W muzyce religijnej zaczęto odchodzić od sztywnych zasad chorału gregoriańskiego na rzecz form bardziej swobodnych, często opartych na melodiach świeckich. Pojawiły się pieśni z tekstami w języku narodowym, co ułatwiło wiernym udział we wspólnych śpiewach liturgicznych.
Duchowieństwo i dostojnicy kościoła krytykowali jednak wszelkie nowatorstwo w muzyce sakralnej. Zbyt skomplikowany i wybujały styl muzyki religijnej spotykał się z protestami kościoła. Sobór trydencki (1563r.) nakazał uprościć kościelne formy muzyczne, oczyścić je z naleciałości świeckich i wrócić do chorału gregoriańskiego ( jednogłosowy śpiew średniowiecznego kościoła). Kościół za wzór doskonałości muzyki religijnej uznał twórczość Giovanniego Pierluigi da Palestriny – kapelmistrza w Bazylice św. Piotra w Rzymie, który zajmował się niemal wyłącznie muzyką kościelną. Jego dzieła odznaczały się prostotą melodii, surowością i powagą brzmienia.
Wybitnym kompozytorem renesansu był Orlando di Lasso, żyjący i tworzący w Niemczech. W jego ogromnym dorobku kompozytorskim (ponad 2000 utworów) znalazły się różnorodne utwory: msze, psalmy, motety, lamentacje, madrygały, pieśni.
W renesansie poszerzył się krąg odbiorców muzyki świeckiej. Muzykowano w domach, na dworach i wśród bogatego mieszczaństwa, powstawały też pierwsze publiczne widowiska muzyczne. Renesansowi humaniści przywiązywali wielką wagą do znaczenia tekstu (prawie zawsze o tematyce miłosnej lub moralizującej) . Doprowadziło to z czasem do rozluźnienia konstrukcji utworów, aby mogła lepiej i łatwiej odpowiadać wyrażanym treściom. Powstawały formy muzyczne bardziej otwarte i swobodne, tworzono muzykę bardziej zrozumiałą dla ludzi pisaną do tekstów w językach narodowych.
Niemal wszyscy kompozytorzy tej epoki rozwijali takie formy muzyki świeckiej:
-frottolla- włoska pieśń oparta na różnych formach poetyckich
-villanella- pieśn ludowa
-canzonetta-pieśń taneczna lub krótki utwór instrumentalny
-chanson- pieśń o tematyce miłosnej
-madrygał-wielogłosowy utwór instrumentalny
Do najważniejszych zdobyczy muzyki renesansowej należało wypracowanie oryginalnego brzmienia instrumentalnego. Najpopularniejszym instrumentem była lutnia. Udoskonalono również wiele instrumentów, głównie smyczkowych (np. viola- pierwowzór wiolonczeli) oraz klawiszowych. Wśród nich prym wiódł klawesyn i jego odmiany: wirginał, spinet, klawikord.
W okresie renesansu pojawiła się również nowa sceniczna forma muzyczna- opera. Za pierwszy utwór sceniczny o charakterze wyraźnie operowym uznawana była sztuka „Rozmowy duszy z ciałem” skomponowana w 1600r. przez Cavalieriego.
Za jednego z największych geniuszów w dziejach muzyki- twórcy oper- uznawany jest również Claudio Monteverdi- kompozytor włoski.
W Polsce największy rozkwit renesansu przypada na czas rządów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta a wiek XVI nazywano „złotym wiekiem muzyki polskiej”. Muzyka polska stała na wysokim poziomie, nadążała za europejskimi trendami. Rozwijała się głównie na dworze królewskim, w klasztorach i kościołach. Na Wawelu wzmożoną działalność prowadzili europejscy muzycy, pełniąc role dyrygentów kapel i nadwornych kompozytorów. Na Uniwersytet Jagielloński po nauki muzyczne ściągali studenci ze wszystkich stron europy.Za panowania Zygmunta Starego powołano kapelę rorantystow (zespół kapłanów- śpiewaków). Zespół codziennie wykonywał msze roratne w kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Zgodnie z wolą króla fundatora do zespołu nie przyjmowano obcokrajowców.
Najwybitniejszymi kompozytorami muzyki renesansowej w Polsce byli:
Mikołaj Gomółka
Wacław z Szamotuł
Mikołaj z Krakowa
Marcin Lwowczyk Leopolita
Mikołaj Zieliński
Najważniejszym osiągnięciem polskiej kultury muzycznej jest Tabulatura organowa Jana z Lublina powstała w latach 1520-1543. Jest to najobszerniejszy zbiór muzycznej twórczości europejskiej zapisany notacją instrumentalną.
W muzyce polskiego renesansu ważne miejsce zajmowała twórczość pieśniarska. Pieśni miały różnorodną tematykę- historyczną, mitologiczną, społeczną, okolicznościową i rozwijały się we wszystkich istniejących odmianach. Równocześnie z nimi rozkwitała świecka muzyka instrumentalna, której przykładów zachowało się niestety niewiele.
Do podniesienia europejskiej kultury muzycznej okresu renesansu i większego jej upowszechnienia przyczyniło się wynalezienie ruchomej czcionki i udoskonalenie druku przez Jana Gutenberga.
opracowała Aldona Gałka
|
