We współczesnym "społeczeństwie informacyjnym XXI w". trudno uciec od nadmiaru informacji, często chaotycznych, fragmentarycznych, niesprawdzonych. Na co dzień towarzyszy mam duzy stres, pośpiech, ciągle rosnące wymagania w pracy zawodowej i brak czasu dla własnej rodziny. Stąd - wydaje się, pochodzi ciągle wzrastajace zapotrzebowanie na wszelkiego rodzaju terapie - psychoterapię, kulturoterapię, w tym biblioterapię. Właśnie bibliterapia moze okazać się chociaz częściowym lekiem na "trudne czasy" w jakich przyszło nam egzystować. Przedstawiam konspekt warsztatów dla nauczycieli-bibliotekarzy na temat: "Biblioterapia w pracy bibliotekarza", które odbyły się 28 kwietnia 2006 r. w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej im. KEN w Lublinie w Filii w Puławach.
"Dobra ksiązka jest choremu bardziej potrzebna niz większość leków"
(B.Bruce-Poter)
"Biblioterapia w pracy bibliotekarza" (Wprowadzenie do biblioterapii)
Konspekt warsztatów
Uczestnicy: nauczyciele-bibliotekarze szkół w Puławach i w Kurowie
Cel zajęć: poznanie: definicji biblioterapii, historii biblioterapii, jej celów, funkcji, rodzajów, metodyki, etapów procesu biblioterapeutycznego, adresatów biblioterapii
i ich problemów, typów środków biblioterapeutycznych, metod wykorzystania tekstów literackich do celów terapeutycznych
Metody pracy: wykład, pokaz, czytanie tekstów biblioterapeutycznych, praca indywidualna, praca w grupach, dyskusja
Środki dydaktyczne: kasety i płyty CD z nagraniami muzyki klasycznej, kredki, papier, teksty biblioterapeutyczne relaksacyjne, druki zwarte dotyczące biblioterapii dostępne w bibliotece, materialy warsztatowe dla uczestników, wydruki tabeli "Ksiązek, które leczą", wydruki zestawienia bibliograficznego "Biblioterapia w zbiorach PBW w Lublinie, Filii w Puławach"
Czas zajęć: 3 godziny. Prowadząca: Beata Baka-Rotkiewicz
Przebieg zajęć:
I Powitanie uczestników. Sprecyzowanie tematu i celu zajęć
II Zajęcia integrujące grupę:
- rysowanie przez uczestników zajęć swojego ulubionego bohatera literackiego, podczas słuchania muzyki relaksującej: "Czterech pór roku" Vivaldiego
- krótkie wypowiedzi uczestników o sobie i o swoim wybranym bohaterze: "Dlaczego go wybrałam(em)...,co mi się w nim podoba..."
III Część właściwa
= uświadomienie wielkiej potrzeby, we współczesnym społeczeństwie informacyjnym - (powszechny chaos i nadmiar informacji, stres i pośpiech) - wszelkich postaci terapii: psychoterapii, kulturoterapii: arteterapii, muzykoterapii, biblioterapii, filmoterapii, choreoterapii, silvoterapii, talasoterapii itp.
= poznanie pochodzenia terminu i kilku definicji na podstawie wybranych źródeł
wg R.J. Rubin: "Biblioterapia - program aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedrukowanych, wyobrazeniowych i informacyjnych materiałów ułatwiających za pomocą bibliotekarza lub oinnego profesjonalisty osiąganie wglądu w normalny rozwój lub dokonywanie zmian w emocjonalnie zaburzonym zachowaniu"
= krótka historia biblioterapii
= cechy wspólne biblioterapii z psychoterapią, pedagogiką specjalną, terapią pedagogiczną
= cele biblioterapii: rewalidacyjne, resocjalizacyjne, profilaktyczne, ogólnorozwojowe
= funkcje biblioterapii wg E. Tomasik: kompensacyjne (przywracanie sensu zycia),
profilaktyczne (wartościowe zagospodarowanie czasu)
wg J. Andrzejewskiej: - wychowawcze (inspiracja do pewnego typu poządanych zachowań), - utylitarne (pomaga rozwiązywać niektóre zadania zyciowe), - informacyjne (dostarcza informacji o zdrowiu pacjenta). - kształcące (rozwija umiejętności werbalne i estetyczne), - uwrazliwiające (ukazuje wewnętrzne i zewnętrzne doznania), - ideologiczne (tworzy systemy wartości i cele zyciowe), - emocjonalnen (pozwala na przezycie często niedostępnych uczuć), - ludyczne, rozrywkowe, relaksacyjne, - katarktyczne (oczyszczenie i nowa jakość zycia), - samowychowywanie (stymulacja postawy twórczej)
= podział biblioterapii na : indywidualną i zbiorową
wg Fr. Czajkowskiego na:
- biblioterapię tradycyjną - typowa obsługa biblioteczna chorych
- biblioterapię własciwą - czytelnictwo chorych sterowane i systematycznie prowadzone przez fachowców
- terapia zajęciowa z ksiązką - chorzy mogą wypozyczać, czytać, okładać, opisywać ksiązki
wg R.J. Rubin:
- biblioterapię instytucjonalną - zastosowanie literatury dydaktycznej do potrzeb indywidualnego pacjenta; celem jest informowanie chorego i zapewnienie mu rekreacji
- kliniczną - stosowanie literatury (głównie wyobrazeniowej) w grupie pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi, celem jest uzyskanie przez pacjenta wglądu w siebie, zmiana w jego sytuacji psychologicznej
- wychowawczą (rozwojową) - stosowanie materiałów wyobrazeniowych i dydaktycznych dla osob zdrowych fizycznie i psychicznie, ale mających jakieś problemy zycioew (rozwód,bezrobocie, problemy w pracy, w szkole); stosują ją w szkołach jako jedną z technik nauczyciele-wychowawcy, nauczyciele-bibliotekarze
= uczestnicy procesu biblioterapeutycznego: dzieci, dorośli, osoby starsze; chorzy i ich rodziny, osoby niepelnosprawne i ich rodziny, nieprzystosowani społecznie, uzaleznieni, osoby współuzaleznione, więzniowie, nauczyciele, lekarze, pielęgniarki, lotnicy, uczniowie z trudnościami i ich rodzice
= miejsce zajęć biblioterapeutycznych: biblioteka szpitalna, sanatoryjna, więzienna, szkoła, świetlica, klasa, dom pacjenta
= efektywność biblioterapii Eb, wzór wg I.Boreckiej:
Eb f(D, B, P, S, A, I)
D - diagnoza
B - osobowość i fachowość biblioterapeuty
P - pacjent (uczestnik biblioterapii)
S - sytuacja terapeutyczna
A - ogólna atmosfera terapeutyczna
I - intensywność terapii
= metodyka biblioterapii
- czytanie głośne lub ciche ze zrozumieniem
- praca z tekstem literackim (knkursy,quizy, inscenizacje, drama)
- psychoanaliza - krytyka archetypów C.G. Younga
- pedagogika zabawy (gry integracyjne)
- metody pracy zuchowej
- metoda pracy w grupach wspólnotowych
= biblioterapeuta - kto moze min zostać?
wg R.J. Rubin - "Kazda wrazliwa osoba, majaca pewną eksperymentalną wiedzę i znajomośc procesów grupowych"
cechy dobrego biblioterapeuty:
- zdolność syntonii i empatii
- dobry animator zajęć terapeutycznych
- umie dobrze zdiagnozować problemy i potrzeby wychowanków/pacjentów
- zna bardzo dobrze literaturę i mozliwości jej oddziaływania leczniczego
- posługuje się eklektycznym warsztatem: techniki wizualizacyjne, drama, techniki plastyczne, muzyczne
- potrafi przeprowadzić dobrą komunikację w grupie
- podchodzi z pokorą do wychowanków/pacjentów, nie ocenia grupy
- wyrozumiały, zaangazowany, nie robi nic na siłę, serdeczny, autentyczny, chce pomoc
= zasady programów i spotkań biblioterapeutycznych
= podział środków biblioterapeutycznych: tradycyjne (ksiązki, czasopisma), przejściowe (filmy, kasety,płyty), alternatywne (ksiązki "łatwe w czytaniu", ksiązki-zabawki, mówione, gry dydaktyczne, edukacyjne i terapeutyczne programy komputerowe)
= pozycje biblioterapeutyczne (druki zwarte) - podział wg D. Gostyńskiej
i W. Kozakiewicz ze względu na treść:
- uspokajające (sedativa) - przygodowe, baśnie fantazy
- pobudzajace (stimulativa) - wojenne, przygodowo-awanturnicze
- refleksyjne (problematica) - obyczajowe, biograficzne, romanse
- sacrum - powodują silne wzruszenia natury religijnej
= etapy procesu bibiloterapeutycznego
- diagnoza pacjenta/wychowanka
- czytanie, słuchanie, oglądanie dobranych środków terapeutycznych
- identyfikacja z bohaterem literackim lub sytuacją fikcyjną
- przezycia doznawane podczas biblioterapii (pozytywne lub negatywne)
- katharsis - stan psychiczny u pacjenta/wychowanka - odczucie ulgi, odreagowanie mnapięć, blokad, oczyszczenie
- wgląd w samego siebie, przepracowanie problemów samodzielnie lub przy pomocy biblioterapeuty
- zmiany w postawach lub zachowaniu uczestnika procesu
- ewaluacja procesu biblioterapeutycznego - co zmieniło się dla pacjenta/wychowanka podczas terapii ?
IV Ćwiczenia - czytanie tekstów biblioterapeutycznych
= włączenie muzyki (Dima Chaaback - Fletnia Pana), odczytanie tekstu relaksująco-wizualizacyjnego
= czytanie tekstu biblioterapeuytycznego pt."Niebezpieczna znajomość"
= odpowiedzi na pytania po kazdej części tekstu - dyskusja
= praca indywidualna - dopisanie zakończenia opowiadania
= dyskusja
V Wnioski końcowe. Podsumowanie zajęć
= znaczenie biblioterapii jako ściezki przedmiotowej w szkołach (godziny wychowawcze, język polski. sztuka, edukacja czytelniczo-medialna)
= znaczenie biblioterapii w szkołach masowych:
- uczy empatii, wrazliwości
- rozwija zainteresopwania, zamiłowania
- zwiększa gotowość do pomocy innym
- rozwija nawyk czytania
- zwiększa wiare w siebie, zdolności radzenia sobie w sytuacji stresu
= Biblioterapia jest konieczna w szkole od najmłodszych klas, wszyscy w szkole (uczeń/nauczyciel) potrzebują psychicznego wsparcia - edukacji biblioterapeutycznej.
Bibliografia
Biblioterapia w praktyce. Poradnik dla nauczycieli, wychowawców i terapeutów / red. E.J. Konieczna. Kraków 2005
Borecka I. Biblioterapia. Teoria i praktyka. Poradnik. warszawa 2001
Borecka I. Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum. Materiały dydaktyczne dla nauczycieli i bibliotekarzy. Wałbrzych 2002
Konieczna E.J. Arteterapia w teorii i praktyce. Kraków 2003
Molicka M. Bajki terapeutyczne dla dzieci. poznań 1999
Molicka M. Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań 2002
Wójcik E. Metody aktywizujące w pedagogice grup. Kraków 2000
Beata Baka-Rotkiewicz
nauczyciel-bibliotekarz
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN w Lublinie, Filia w Puławach |
