Teraz właśnie powinniśmy zwracać szczególną uwagę na zapobieganie wadom postawy i chorobom kręgosłupa. Najważniejszymi tego przyczynami są:
2.fizjologicznymi wygięciami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej oraz prostym kręgosłupem w płaszczyźnie czołowej,
3. dobrze wysklepioną klatką piersiowa; przednia ściana klatki piersiowej jest częścią ciała najdalej wysuniętą ku przodowi,
4. dobrze podpartą miednicą na głowach kości udowych,
5. prostymi kończynami dolnymi i prawidłowo wysklepionymi stopami,
Już na podstawie własnych obserwacji możemy powiedzieć, że postawa jest cechą charakterystyczną każdego człowieka, po której -nawet z daleka- możemy go poznać. Na to ogólne wrażenie składa się sylwetka – uzależniona w znacznym stopniu od budowy ciała, a także sposób,, trzymania” się oraz poruszania się człowieka. W utrzymaniu charakterystycznej postawy ciała istotną rolę odgrywa przyzwyczajenie, a więc – nawyk ruchowy. Może to być nawyk prawidłowej bądź nieprawidłowej postawy ciała. Dla przykładu pozycja stojąca z ugiętą jedną, stale ta samą nogą stwarza warunki niekorzystne dla kręgosłupa, powodując jego wygięcie w bok. Utrzymywanie się takiego przyzwyczajenia może przyczynić się do powstania wady postawy. Dlatego tak jest ważne, aby już u małego dziecka kształtować nawyk prawidłowej postawy ciała, którą należy pielęgnować w życiu dorosłym.
Stworzenie dziecku warunków do spontanicznej, różnorodnej aktywności ruchowej ( odpowiednia przestrzeń , zabawki, rówieśnicy), a także jego udział we wspólnych z rodziną formach aktywności ruchowej, stanowi na ogół dla zdrowego, ruchliwego dziecka wystarczający zespół bodźców do prawidłowego rozwoju fizycznego. Wszelkie natomiast skłonności do odchyleń od normy należy naturalnie wyrównywać, a zaistniałe już zmiany w stanie zdrowia i rozwoju – korygować bądź leczyć.
Centralną jednostką funkcjonalną ciała jest kręgosłup. Jego stan ma decydujący wpływ na ogólną sprawność ruchową i funkcjonowanie wszystkich narządów wewnętrznych. Specyfika budowy kręgosłupa decyduje o zakresach ruchomości w poszczególnych płaszczyznach. Połączenia kręgosłupa należy traktować jako sumę stawów. Wyjątkowość anatomiczna chrząstek stawowych i dysków międzykręgowych sprawia, że nie są one odżywiane bezpośrednio przez naczynia krwionośne, lecz substancję śródstawową, w której się znajdują.
O ich odżywianiu decyduje ruch powodujący naprzemienny nacisk i odciążenie. Pod wpływem obciążenia elementy te są wyciskane jak gąbka, a w fazie odciążenia wsysają znowu płyny odżywcze, co zostało udowodnione w doświadczeniach ze zwierzętami. Przy skróconych mięśniach nie następuje optymalne odciążenie, co prowadzi do zaburzeń w odżywianiu stawów. W życiu codziennym, w szkole, w pracy obciążenie stawów międzykręgowych i biodrowych jest w zasadzie bezustanne. Brak ustawicznych ćwiczeń odciążających sprzyja deformacjom stawów, zwyrodnieniu dysków, zablokowaniu segmentów kręgosłupa i bolesnym ograniczeniom ruchu.
Kręgosłup składając się z wielu kręgów, byłby mało stabilny, gdyby nie liczne więzadła oraz mięśnie. Zwłaszcza układ prawidłowo napiętych mięśni, zależnych w dużej mierze od naszej woli, więc czynnie oddziałujący na postawę, chroni kręgosłup przed przeciążeniem, uszkodzeniami i zmianami zwyrodnieniowymi. Dlatego nasza stała dbałość o układ mięśniowy jest niezbędnym warunkiem dla utrzymania prawidłowej postawy. Należy pamiętać, iż siedzący i mało ruchliwy tryb życia, nie tylko nie sprzyja wzmocnieniu mięśni, lecz powoduje ich osłabienie. W związku z tym musimy sami, w sposób świadomy i przemyślany wyrabiać siłę i wytrzymałoś zespołów mięśniowych
Postawa ciała zmienia się w czasie całego życia człowieka. Nie ma więc dla niej jednego wzorca, tzn. postawy idealnej, na podobieństwo którego pragnęlibyśmy ukształtować siebie i swoje dzieci. Wynika to z faktu, że postawa jest wielu różnych i zmiennych czynników, takich jak: okres rozwoju, różne typy budowy ( smukły, krępy ), stan zdrowia, płeć, tryb życia.
W okresie przedszkolnym ( 4 - 6 lat ) postawa dziecka wykazuje tendencję do zwiększania przodopochylenia miednicy, a więc zwiększenia lordozy lędźwiowej i spłaszczenia brzucha. Dlatego nadmiernie uwypuklony brzuch, ze współistniejącą silnie zaakcentowaną lordozą lędźwiową i kifozą piersiową, uznaje się w tym wieku za wadę.
W wieku szkolnym należy zwrócić uwagę na dwa okresy krytyczne, występujące u 7 – latków oraz w czasie dojrzewania płciowego. U 7 – latków niekorzystne zmiany w postawie ciała związane są ze zmianą trybu życia dzieci. Istota tej zmiany tkwi w przejściu ze swobodnego, w dużej mierze indywidualnie przez dziecko regulowanego wysiłku i odpoczynku, w narzucony kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzącej, często w niewłaściwych warunkach. Dlatego w tym okresie szczególnie ważna jest dbałość o zapewnienie dziecku właściwych warunków życia, pracy i wypoczynku. Zajęcia wychowania fizycznego, powinny stać się czynnikiem wyrównującym niedomagania tego okresu.
Drugi okres krytyczny w kształtowaniu postawy ciała dziecka związany jest z tzw. Skokiem pokwitaniowym ( dziewczęta: 11 – 13 lat, chłopcy: 13 – 14 lat). W okresie tym występuje intensywny przyrost długości kończyn dolnych, nieco mniejszy tułowia, zmiany proporcji ciała oraz dotychczasowego układu środków ciężkości poszczególnych części ciała. Jednocześnie wydłużone mięśnie są osłabione i nie są w stanie w pełni ustabilizować wyrośniętego – chwiejnego kręgosłupa. Stan osłabienia siły mięśniowej trwa około dwóch lat. Sytuację tę pogarsza fakt niedostosowania dotychczasowego nawyku postawy do zmienionych warunków morfologicznych. U dziewcząt ponadto występuje często chęć ukrycia rozwijających się piersi przez wysuwanie barków do przodu i zaokrąglenie pleców. Poza tym dzieci w tym wieku obciążone są w znacznym stopniu programem szkolnym.
U człowieka dorosłego na zmiany postawy ciała mają wpływ:
- charakter pracy zawodowej,
- tryb życia, a szczególnie aktywność ruchowa z uwzględnieniem sposobu wypoczywania,
- występujące już od 25 – 30 roku życia zmiany w narządzie ruchu,
- u kobiet liczba ciąż i ich przebieg,
- powiększenie wagi ciała,
Im bardziej człowiek prowadzi mało ruchliwy, zwłaszcza siedzący tryb życia ( praca, wypoczynek), w tym szybszym tempie jego układ mięśniowy staje się niewydolny, zatracający zdolność stabilizacji czynnej kręgosłupa. Jest to jeden z rodzajów znanego
w medycynie zaniku z niedoczynności. W miarę upływu lat postępuje proces zużycia ( inwolucja ). Kręgosłup ulega skróceniu, zesztywnieniu, tyłozgięciu.
Wpływa to niekorzystnie na pracę narządów wewnętrznych, ogranicza sprawność ruchową, sprawia dolegliwości. Tych zmian można w pewnym stopniu uniknąć, a w każdym razie je opóźnić.
Stąd wniosek, że chcąc mieć zdrowy i sprany kręgosłup, należy o niego dbać przez całe życie, a jednym z głównych sposobów zapobiegających wadom postawy jest ruch. Dobór ruchu musi być taki, by z jednej strony równoważył swym oddziaływaniem ogólnym nasz siedzący tryb życia, a z drugiej wyrównywał indywidualne niedobory ruchowe, zależne od potrzeb danego człowieka. U każdego zachodzi bowiem potrzeba tworzenia własnego modelu aktywności ruchowej o indywidualnej specyfice potrzeb i możliwości ich zaspokojenia. Szczególnie cenne są te formy aktywności ruchowej, które człowiek może kultywować przez całe życie. Należą do nich: pływanie, narciarstwo, łyżwiarstwo, turystyka ( piesza, rowerowa), tenis i inne gry sportowe. W każdym wieku dostępną, formą aktywności ruchowej, jest gimnastyka.
Poza wzmacnianiem odpowiednich zespołów mięśniowych, niezbędne jest wyrabianie nawyku zachowywania prawidłowej postawy we wszystkich czynnościach dnia. Takie codzienne czynności, jak: sprzątanie, słanie łóżka, prasowanie, pranie, podnoszenie i przesuwanie ciężkich przedmiotów, wymagają odpowiedniej techniki, która oszczędza kręgosłup. Przyswojone w dzieciństwie nawyki prawidłowych pozycji w codziennym działaniu zaowocują w wieku dojrzałym sprawnością i bezbolesnością kręgosłupa. Należy jednak pamiętać, że dziecko czerpie wzory z otoczenia. Chcąc więc uczyć je wskazanych zasad, sami musimy ich przestrzegać, co zresztą wszystkim wyjdzie na dobre.
Opracowała: Dorota Prostak
Literatura:
1.T. Kasperczyk; ,, Wady postawy ciała”; Kraków 1994,
2. M. Kutzner – Kozińska; ,, Dbaj o prawidłową postawę ciała”; Warszawa 1986,
3. LIDER 3/94; A. Gablankowski; ,, Dbałość o kręgosłup w życiu codziennym”,
