Nauczanie w szkole podstawowej stwarza szczególnie dużo okazji do tego, aby rozwijać twórcze myślenie uczniów. Cele i treści programowe na tym etapie kształcenia umożliwiają stawianie przed dziećmi takich zadań, które uczą samodzielnego myślenia, rozwijają wyobraźnię i kształtują kreatywne postawy. Zamiast podawać gotowe informacje, nauczyciel powinien zachęcać uczniów do stawiania pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi, stwarzać warunki do bycia odkrywcą i eksperymentatorem. Wprowadzenie atrakcyjnych środków dydaktycznych działających na wzrok, powoduje wzrost zapamiętywania informacji do 20%. Stworzenie uczniom możliwości dyskusji i rozmowy zwiększa ilość zapamiętanej informacji do 40%. Natomiast umożliwienie uczniom uczenia się poprzez działanie, powoduje, że zapamiętują 90% tego, co robią, gdyż w czasie wykonywania czynności angażują całych siebie: umysł, wolę, emocje i zmysły. Tak więc należy organizować zajęcia, aby uczniowie mogli czegoś doświadczyć, coś zbadać i zdziałać.
W osiągnięciu tych celów pomocne mogą być aktywizujące metody nauczania. W metodach tych uczeń jest aktywnym podmiotem zdobywającym wiedzę i umiejętności, a nauczyciel wspomaga go stwarzając mu możliwość rozwiązywania problemu. W nauczaniu historii takie metody mają ogromne zastosowanie.
Dzięki ich stosowaniu wiedza i umiejętności zdobyte na lekcjach będą głębiej osadzone w psychice ucznia. Jedną z głównych zalet metod aktywizujących jest doskonalenie umiejętności przydatnych nie tylko podczas lekcji, ale również w codziennym życiu: umiejętności wyciągania wniosków, myślenia analitycznego, łączenia zdarzeń i faktów w związki przyczynowo – skutkowe, umiejętności właściwego zachowania się w nowej sytuacji, komunikatywności, itp.
Dzięki stosowaniu metod aktywizujących korzyści osiągają przede wszystkim uczniowie, ale także nauczyciele, którzy odnajdują w sobie inspirację i motywację do odkrywania nieznanych wcześniej możliwości pedagogicznych i metodycznych.
Wybierając daną metodę należy pamiętać o wieku uczniów, właściwościach przedmiotu, treściach nauczania i celach kształcenia.
Stosowanie metod aktywizujących ma na celu pomóc uczniom:
· planować , organizować i oceniać własną pracę,
· skutecznie porozumiewać się w różnych sytuacjach:
* prezentować własny punkt widzenia,
* umiejętnie argumentować własne sądy i opinie,
· samodzielnie i krytycznie myśleć,
· stosować zdobytą wiedzę w sytuacjach typowych i nowych sytuacjach poznawczych,
· poszukiwać, porządkować i wykorzystywać informacje pochodzące z różnych źródeł,
· wypowiadać się precyzyjnie w formie pisemnej i ustnej,
· współdziałać i pracować w grupie,
· podejmować własne i grupowe decyzje,
· rozwijać sprawność umysłową i własne zainteresowania,
· przygotować się do udziału w życiu publicznym,
· radzić sobie w sytuacjach konfliktowych.
Dzięki stosowaniu aktywizujących metod nauczania możemy osiągnąć wytyczone cele, a także zmienić relacje między uczniami i nauczycielami. Pomagają one przeobrazić uczniowską bierność w odbiorze działań dydaktycznych w aktywne uczestnictwo w planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej pracy.
Oto propozycja niektórych metod, które można zastosować w szkole podstawowej (nie tylko na lekcjach historii):
1. DRAMA
Termin drama wywodzi się z języka greckiego i oznacza „działanie, akcję”, a także „improwizację”. Według H. Machulskiej drama to „techniki teatralne wykorzystywane do celów edukacyjnych. (...)Dzięki stosowaniu improwizacji, która jest podstawową strategią, nauczyciel i uczniowie „w rolach’’ tworzą wymyślone „sytuacje wyjściowe”, zawierające problem, konflikt, i krok po kroku zbliżają się do rozwiązywania owego konfliktu – dylematu” Postawiony w dramie problem można przeanalizować z różnych stron, co pozwala dostrzec dobre i złe strony improwizowanej sytuacji. Podstawowym sposobem pracy w dramie jest „bycie w roli” przy wykorzystaniu różnych form – technik dramowych:
rozmowa – prowadzona na podany temat w zespołach dwuosobowych lub większych. Jest to najczęściej spór, wymiana argumentów uczniów będących w rolach;
wywiad – można prowadzić będąc w określonej roli (np. postaci historycznej) i poza rolami, pozostając sobą.
Wymienione konwencje (rola, rozmowa, wywiad) angażują emocjonalnie, rozwijają myślenie i wyobraźnię, są atrakcyjnymi ćwiczeniami w mówieniu;
pantomima – polega na przedstawieniu określonej sytuacji wykorzystując język ciała: mimikę, gest, ruch, często z wyimaginowanym przedmiotem. Rozwija plastykę ciała, uczy komunikatywności bez użycia słów, pomaga w koncentracji, ułatwia wchodzenie w role;
improwizacja – głównym założeniem jest to, że uczniowie znają początek improwizacji, natomiast jej przebieg i zakończenie są im nieznane. Tekst tworzony jest podczas rozwijającego się wydarzenia;
„rzeźba” – uczeń przyjmując rolę zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając uczucia, postawę czy sytuację. Wykonuje ją najczęściej dwóch uczniów, z których jeden jest „rzeźbiarzem”;
„stop – klatka” – żywy obraz skomponowany z uczniów, w którym zostaje uchwycone zdarzenie w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane jak na fotografii. Umożliwia zatrzymanie uwagi na interesującym nas momencie i przeanalizowanie sytuacji przez zadawanie pytań;
inscenizacja (spektakl) – jest to przedstawienie, w którym uczniowie są aktorami, scenarzystami, scenografami, reżyserami;
techniki manualno – plastyczne – wykonywanie rysunku, planu, mapy.
Na zakończenie nauczyciel omawia pracę uczniów, często przeprowadza dyskusję i wyciąga wspólnie z uczniami wnioski wypływające ze scenek.
Metodę dramy można stosować na wielu zajęciach, np.: inscenizację przedstawiającą chrzest Mieszka I, zjazd w Gnieźnie; pantomimę – złożenie hołdu lennego, przedstawienie społeczeństwa średniowiecznego, itp.
2. BURZA MÓZGÓW („FABRYKA POMYSŁÓW”)
Polega na zebraniu jak największej ilości pomysłów w celu rozwiązania jakiegoś problemu. Nauczyciel podaje problem do rozwiązania, następnie uczniowie zgłaszają pomysły jego rozwiązania, poczym następuje ich omówienie i wybór sposobu rozwiązania problemu. Przy tej metodzie należy pamiętać o ustaleniu z klasa zasad zachowania się podczas „burzy mózgów”, czyli: głosu udziela nauczyciel, pomysłów się nie krytykuje, pomysły zapisywane są na tablicy lub planszy (w zależności od warunków).
Tę metodę możemy zastosować np. na lekcjach dotyczących: „Wielkich odkryć geograficznych” czy „Polacy walczą o swój język i ziemię” (w jaki sposób Polacy mogli walczyć z germanizacją i rusyfikacją?)
3. DYSKUSJA „ZA I PRZECIW”
Jest to metoda pozwalająca na łatwiejsze podjęcie decyzji oraz spojrzenie na ten sam problem z różnych punktów widzenia. Uczniowie w dwóch przeciwstawnych grupach prezentują argumenty "za i przeciw", których celem jest przekonanie adwersarzy do swojego stanowiska. Czas na prezentację opinii obu grup powinien być jednakowy. Nauczyciel ocenia poprawność merytoryczną wypowiedzi, kulturę dyskusji, sposób reagowania na racje strony przeciwnej.
Przedmiotem dyskusji może być np. „Przyjęcie chrztu przez Polskę”, "Testament Bolesława Krzywoustego", "Unia polsko - litewska", „Polska w Unii Europejskiej”.
4. DRZEWO DECYZYJNE
Jest to metoda pozwalająca na graficzny zapis procesu podejmowania decyzji. Stosując tę metodę znajduje się różne rozwiązania danego problemu i zauważa się różne związki między tymi rozwiązaniami. Pozwala to także dostrzec skutki przyjętego rozwiązania. Bardzo istotne jest określenie wartości, które uznaje osoba podejmująca decyzję. Drzewo decyzyjne zmusza do logicznego myślenia, przewidywania pozytywnych i negatywnych skutków podejmowanych decyzji. Istotna jest kolejność wypełniania poszczególnych części schematu: zaczynamy od korzenia, w którym wpisujemy problem wymagający podjęcia decyzji, następnie na szczycie określamy cele i wartości, które chcemy osiągnąć. Następnie (w pniu drzewa) wpisujemy rozwiązania postawionego problemu i określamy pozytywne i negatywne skutki każdego rozwiązania.
Za pomocą tej metody możemy realizować tematy: „Bolesław Krzywousty – i jego testament” czy „Mieszko I – książę z rodu Piastów”.
5. „SZEŚĆ MYŚLĄCYCH KAPELUSZY”
To odmiana metody „Debata za i przeciw”. Metoda ta pozwala na twórcze rozwiązywanie problemów. Jest to spojrzenie na analizowane zagadnienie z różnych punktów. Różne kolory określają różny sposób myślenia: kolor niebieski – szef grupy, jest zdystansowany, kieruje dyskusją; kolor biały – nie poddaje się emocjom, opinie wydaje na podstawie faktów i liczb; kolor czerwony – kieruje się emocjami i intuicją; kolor żółty – optymista, nastawiony pozytywnie, myśli konstruktywnie; kolor zielony – podchodzi twórczo do problemu, podaje oryginalne rozwiązania; kolor czarny – pesymista, nastawiony negatywnie, zauważa tylko trudności, krytykuje wszystkie rozwiązania. Na wstępnym etapie przygotowujemy na kartkach opis kolorów, wykonujemy 6 kapeluszy w/w kolorach i przygotowujemy karteczki, w takich ilościach, które umożliwią podział klasy na różne zespoły (w kolorze niebieskim tylko dwie kartki). Następnie podajemy problem do rozwiązania, dzielimy klasę na zespoły (dobór następuje według karteczek). Osoby, które wylosowały kapelusze „reprezentują” kolory. Najpierw uczniowie dyskutują w zespołach, ustalając wspólne stanowisko, następnie przeprowadzamy dyskusję „reprezentantów” (kapeluszy) na forum. Uczniowie, którzy wylosowali niebieskie kartki, zapisują na tablicy argumenty „za i przeciw”. Na zakończenie następuje podsumowanie przez niebieski kapelusz. W czasie dyskusji uczniowie reprezentują emocje „przypisane” określonym kolorom.
Tę metodę możemy wykorzystać np. na lekcji „Ostatni Piastowie na tronie Polski”
6. GRY DYDAKTYCZNE
Metoda ta występuje w wielu postaciach: quizów, krzyżówek, rebusów, symulacji zdarzeń, gier planszowych, tzw. kart dydaktycznych (zabawa typu memo), symulacji zdarzeń, itp. Gra dydaktyczna rozwija wyobraźnię, komunikatywność, a także umiejętności adaptacyjne. Doskonale sprawdza się na zajęciach podsumowujących np. jakiś dział. Daje wówczas uczniom możliwość sprawdzenia swoich umiejętności, prawidłowego rozumienia pojęć, logicznego wyciągania wniosków, łączenia faktów i wydarzeń w związki przyczynowo – skutkowe.
Na swoich zajęciach sprawdziłam zabawę – karty dydaktyczne- do tematu „Wielkie religie średniowieczne” zaproponowane przez Poradnik dla nauczyciela do klasy V „Historia i społeczeństwo. Człowiek i jego cywilizacja. Poznaję cię historio!”.
LITERATURA
1. Arends R. I., Uczymy się nauczać, Warszawa 1994.
2. Brudnik E., Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie: przewodnik po metodach aktywizujących, Kielce 2000
3. Dziedzic A,. Kozłowska W.E., Drama na lekcjach historii, Warszawa 1999.
4. Gliniecki M., Maksymowicz L., Spotkania z dramą. Przykłady zabaw, ćwiczeń i gier dramowych dla każdego, Słupsk 1998.
5. Machulska H., Puszkowska A., Tatarowicz J., Drama w szkole podstawowej, Warszawa 1997.
6. Nalaskowski St., Metody nauczania, Toruń 1997.
7. Zielecki A. (red), Aktywizacja uczniów w nauczaniu historii, Rzeszów 1989.
Opracowała: Dorota Datta
|
