Znaczenie i rola rodziny w rozwoju dziecka jest kwestią bezsporną. W odniesieniu do dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych rola rodziny wyraźnie wzrasta. Dziecko upośledzone potrzebuje od rodziców specjalnej pomocy. Wymaga indywidualnego traktowania, akceptacji ; stworzenia optymalnych warunków rozwoju. W kontaktach z rodzicami dziecko tworzy sobie obraz własnego „ja”. Decydujące dla kształtowania się obrazu własnego „ja” dziecka są postawy rodziców.
Małgorzata Kajzer
SOSW Szczytno
Postawy rodzicielskie wobec dzieci upośledzonych umysłowo szeroko omawia M.D. Sheridan ( za K. Boczar, 1982 ). Wyróżnia on cztery typy takich postaw:
- Postawa nadmiernej opieki, która może wypływać z głębokiego współczucia dla nieszczęśliwego dziecka, albo też z ich (rodziców) własnego przekonania o swoim nieszczęściu.
Z postawy tej wynika tendencja do zaspokajania wszystkich potrzeb materialnych dziecka.
- Postawa nadmiernego obciążenia, która występuje wówczas, kiedy rodzice zachęcają swoje upośledzone dziecko do normalnego życia, do osiągania niezależności, minimalizując lub nawet odrzucając istnienie jego (dziecka) upośledzenia; skłaniają dziecko do fizycznego i umysłowego wysiłku przekraczającego jego możliwości.
- Postawa odtrącenia, która zdarza się najrzadziej, a która może przejawiać się w dwóch formach.Pierwsza występuje wówczas, gdy rodzice chłodno i bez skrupułów zaniedbują swoje dziecko, nie okazują mu żadnego uczucia; nie troszczą się o dziecko. Ciężar opieki nad dzieckiem przesuwają na inne osoby, które taki stan rzeczy zaakceptują.
Druga forma odtrącenia ma miejsce wówczas, kiedy rodzice okazują się niezdolni do opieki i wychowania dziecka.
- Postawa akceptacji występuje, gdy rodzice przyjmują swoje upośledzone dziecko z uczuciem i z pogodą od samego początku.
Wielu badaczy (m. in. T. Gałkowski, F. Wojciechowski, J. Rembowski) dowodzi, że obecność dziecka upośledzonego umysłowo w rodzinie wywołuje wiele sytuacji konfliktowych, powoduje różnorodne zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny; prowadzi do zachwiania równowagi psychicznej poszczególnych członków rodziny (Januszewska, 1976). T. Gałkowski podał typy pospolitych reakcji charakteryzujących rodziców dzieci upośledzonych umysłowo: · poczucie utraty własnej wartości, · poczucie wstydu, · przeżywanie ambiwalentnych uczuć w stosunku do dziecka (od gniewu do miłości), · depresja, · skłonności do poświęcania się, · tendencje obronne.
Źródłami konfliktów, według P. Rossa, są takie sytuacje jak: osamotnienie rodziców, ich wzmożona podatność na urazy psychiczne, utrata oczekiwań, jakie mieli wobec dziecka, bezsilność wobec losu i sytuacji w jakiej się znaleźli (Januszewska, 1976). W rodzinach, w których znajdują się dzieci upośledzone umysłowo, można zaobserwować występowanie zjawiska izolacji społecznej; zaburzenia integracji społecznej, niewłaściwą atmosferę wychowawczą. J. Sowa i F. Wojciechowski w artykule „Wychowawcza rola rodziny dziecka upośledzonego umysłowo” porównali badania dotyczące rodziny dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim i rodziny z dziećmi zdrowymi. Badania wykazały, że w rodzinach z dzieckiem upośledzonym częściej występuje niekorzystna atmosfera wychowawcza. Przeważają postawy niepożądane wychowawczo, szczególnie w zakresie górowania, dystansu i bezradności. Matki przejawiają na ogół serdeczny i opiekuńczy stosunek do dzieci połączony w dużym stopniu z bezradnością i nadmierną koncentracją. Ojcowie charakteryzują się umiarkowaną skłonnością do kierowania dzieckiem z pozycji podporządkowania, z równoczesną bezradnością oraz skłonnością do wycofywania się z bezpośredniej z nim styczności (Wojciechowski , 1990 ). Januszewska w artykule „Postawy rodziców wobec dzieci normalnych i upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim” przedstawiła wyniki badań, których celem było ukazanie postaw matek dzieci lekko upośledzonych umysłowo w zależności od sytuacji rodzinnej. Badania wykazały, że stosunek do dzieci jest prawidłowy w rodzinach pełnych o silnej więzi uczuciowej. Rodzice interesują się dziećmi, troszczą się o nie, zabierają często i regularnie do domu (z internatu). Inna sytuacja jest w rodzinach pełnych, ale zagrożonych społecznie. Stosunek do dzieci jest mało serdeczny, czasami wręcz obojętny. W rodzinach niepełnych, kontakty matek z dziećmi są sporadyczne, ale ich stosunek do dzieci jest najczęściej życzliwy.
Bibliografia
Boczar K.: Młodzież umysłowo upośledzona w rodzinie i środowisku pracy, IWZZ, Warszawa 1982
Gałkowski T. : Współczesna problematyka postaw rodziców dzieci upośledzonych umysłowo „Zagadnienia wychowawcze a zdrowie psychiczne” 1983, nr 5 – 6
Januszewska A. : Postawy rodziców wobec dzieci normalnych i upośledzonych w stopniu lekkim [ W: ] Kostrzewski J. Z zagadnień psychologii dziecka umysłowo upośledzonego, TJ , Warszawa 1976
Sowa J., Wojciechowski F.: Wpływ rodziny na proces rewalidacji dziecka upośledzonego umysłowo „Zeszyty naukowe WSPS” 1988
Wojciechowski F.: Dziecko umysłowo upośledzone w rodzinie, WSiP , Warszawa 1990
Ziemska M.: Rodzina a osobowość, WP, Warszawa 1977
|
