W nowoczesnej szkole nauczyciel musi stosowac roznorodne formy nauczania.Uwazam, ze godna polecenia jest forma debaty. Jest to forma bardzo ostatnio popularna w mediach. W swoim artykule pisze o zaletach tej metody i warukach skutecznego jej przeprowadzenia.
Beata Przybył
DEBATA JAKO FORMA NAUCZANIA
Debata (francuskie débat), to omawianie problemu, wygłaszanie poglądów i opinii dotyczących określonych zagadnień.
Debatę uznaje się za jeden z najważniejszych czynników konstytuujących społeczeństwo demokratyczne – umożliwia ona kontakt i dyskusję między osobami i ugrupowaniami reprezentującymi różne poglądy i pomysły rozwiązań. Powinna być środkiem do przedyskutowania różnych opcji i wybrania tej najlepszej, a także przekonania oponenta do swojego sposobu myślenia. Debatę warto uprawiać ze względu na możliwości treningu w przygotowywaniu i przedstawianiu linii argumentacji tak, aby przekonała przeciwników i publiczność. Pozwala wyćwiczyć umiejętność jasnego i przejrzystego formułowania myśli. Rozwija sztukę wystąpień publicznych.
Debata może być z powodzeniem stosowana w szkole, jako jedna z niekonwencjonalnych metod nauczania w procesie podejmowania decyzji, przy rozważaniu trudnych i złożonych problemów, ocenie kontrowersyjnych zjawisk, opinii czy postaci. Dzięki debatom uczniowie mogą ćwiczyć zarówno umiejętności retoryczne, jak i umiejętności wykorzystania konkretnych informacji. Debatujący mają również okazję spróbować swoich sił w tworzeniu i obronie własnych projektów. Wymaga to sporych umiejętności i kreatywnego myślenia.
Debaty kształtują umiejętności krytycznego myślenia. Uczniowie muszą oddzielić opinie od faktów i tak skonstruować argumenty, aby były one zgodne z regułami logiki. Ważną umiejętnością, jaką nabywają uczniowie w trakcie przygotowań do debaty, jest umiejętność jasnego formułowania sądów. Wypowiedzi muszą być klarowne, nie tylko dla przeciwników, ale i dla osób przysłuchujących się debacie. Konieczność ustosunkowania się do argumentów przeciwnika i uzupełnienia wypowiedzi członków swojego zespołu wymaga od uczestników aktywnego słuchania i koncentracji. Debatowanie kształtuje poprawność językową, wzbogaca słownictwo uczestników, eliminuje elementy języka potocznego, szlifuje kulturę wypowiedzi. Zarówno przygotowanie, jak i sprawne poprowadzenie debaty wymaga współpracy całego zespołu (drużyny). Debata pozwala uczniom poszerzyć swoją wiedzę z danej dziedziny, a nie rzadko jest sposobem na zweryfikowanie własnych poglądów. Uczy szacunku dla cudzych poglądów i przekonań.
Aby debata powiodła się i aby zrealizowano jej cel nauczyciel musi pilnować, by uczniowie nie odbiegali od tematu, a dyskusja nie stawała się chaotyczna, aby nie doszło do "zmonopolizowania" dyskusji przez kilku najbardziej aktywnych uczniów i niedopuszczenie do głosu pozostałych członków debaty. Niedopuszczalne jest także przedkładanie swoich sympatii lub antypatii do konkretnego dyskutanta oraz na tezę, którą prezentuje on podczas debaty, przyjmowanie przez uczniów postawy agresywnej lub ośmieszającej przeciwników (ataki osobiste, niedopuszczanie do głosu, ośmieszające lub złośliwe komentarze itp.).
Debata za i przeciw.
Debatę tego rodzaju stosujemy wówczas, gdy chcemy, aby uczniowie spojrzeli na identyczny problem z dwóch różnych punktów widzenia. Zadaniem uczniów jest przeanalizowanie różnych aspektów postawionego problemu. Jest to uporządkowany spór pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami jakiegoś poglądu lub tezy. Zadaniem uczniów jest zaprezentowanie argumentów "za" i "przeciw", w taki sposób, aby za ich pomocą przekonać wszystkich do swoich racji. Temat debaty powinien być starannie dobrany, tak, aby wywoływać emocje wśród uczestników i umożliwiał ścieranie się przynajmniej dwóch przeciwstawnych opcji. Czas dyskusji powinien być z góry określony. Czas na pojedynczą wypowiedź powinien zostać wcześniej ustalony. Ważne jest ustalenie zasad prowadzenia debaty i kodeksu dyskutanta.
Przebieg debaty:
- Nauczyciel dzieli uczestników na 2 debatujące grupy:
- zwolenników postawionej tezy;
- przeciwników tezy.
- Uczniowie mogą osobiście dokonać wyboru, czy zostaną zwolennikami lub przeciwnikami danej tezy. W przypadku braku zdecydowania takiego wyboru można dokonać za pomocą losowania.
- Uczniowie muszą zapoznać się z zasadami prowadzenia debaty oraz kodeksem dyskutanta.
- Przygotowywanie argumentów i dowodów można zorganizować na dwa sposoby.
Uczniowie mogą przygotowywać argumenty i dowody tylko dla swojej strony lub przygotować się do obrony obu stanowisk, a dopiero kilka dni przed debatą losować stanowisko, którego będą bronić. Ważne jest, aby podać uczniom podstawowe źródła, niezbędne do merytorycznego przygotowania się do zajęć. W miarę swoich możliwości uczniowie powinni samodzielnie wyszukać dodatkowe informacje i argumenty.
- Oprócz dyskutantów można wprowadzić grupę obserwatorów, którzy nie biorą bezpośredniego udziału w wymianie argumentów. Zadaniem obserwatorów jest przyglądanie się debacie, obserwowanie zachowania dyskutantów, notowanie uwag dotyczących prezentowanych argumentów, wskazywanie słabych i mocnych stron debatujących, wychwytywanie popełnionych błędów.
· Strona "za" ma za zadanie przedstawić zasadnicze tezy swojego stanowiska i jak najlepiej je uargumentować. Strona "przeciw" będzie je zbijać, podważać i kontrargumentować. Wypowiedzi obu stron powinny być krótkie, maksymalnie treściwe i formalnie uporządkowane. Argumenty muszą mieć charakter merytoryczny. Dyskusję rozpoczyna grupa „za”. Prowadzący debatę dba o to, aby głos zabierali na przemian przedstawiciele obu grup, Kontroluje czas wystąpień poszczególnych dyskutantów, upomina uczestników, gdy zapominają o regułach obowiązujących w debacie. W przypadku dalszego naruszania zasad odbiera im głos. Pierwsze wystąpienia, precyzujące stanowiska poszczególnych stron, mogą być nieco dłuższe (5- 7 minut), natomiast czas trwania kolejnych wypowiedzi nie powinien być dłuższy niż 3-4 minuty. W końcowej fazie debaty jest czas na wystąpienia podsumowujące obu stron i uwagi obserwatorów.
- Debata może zakończyć się głosowaniem, podczas którego zwycięży jedna ze stron, która najlepiej argumentowała swoje stanowisko. Jeżeli celem dyskusji było znalezienie płaszczyzny porozumienia, prowadzący powinien poprosić każdą z grup, aby spróbowała wyszukać wśród argumentów strony przeciwnej te, które mogłaby zaakceptować. Debata może podlegać ocenie. W takim przypadku może zostać powołany zespół sędziowski, którego zadaniem będzie ocena dyskutantów. Skład sędziowski może oceniać takie elementy jak:
- Bogactwo zastosowanych argumentów i dowodów;
- Trafność i prawidłowe uzasadnienie stanowiska;
- Płynność wypowiedzi i poprawność językową;
- Trafność doboru elementów komunikacji niewerbalnej;
- Postawa dyskutantów;
- Błędy takie jak:
- odchodzenie od tematu debaty,
- nie trzymanie się limitu czasu,
- brak rozwinięcia przedstawionego argumentu,
- atakowanie personalne przeciwnika,
- zakłócanie przemówienia przeciwnika.
Ocenie może również podlegać zdolność wypracowania kompromisowego rozwiązania przez dyskutantów, a także wrażliwość na argumenty strony przeciwnej.
Praktyczne wskazówki dla nauczyciela:
· Debata musi podlegać kontroli. Prowadzącym dyskusję może być nauczyciel lub wybrany uczeń.
· Do zadań prowadzącego należy czuwanie nad przebiegiem debaty, otwieranie dyskusji, przydzielanie i odbieranie głosu w razie przekroczenia limitu czasu, czuwanie nad kulturą dyskusji i gaszenie ewentualnych negatywnych emocji;
· Nie należy wyręczać uczniów w dyskusji – nie dopowiadamy, nie komentujemy, nie sprowadzamy dyskusji na tory uczniowie-nauczyciel. Jeżeli w argumentacji uczniów pojawiły się błędy merytoryczne, można o nich wspomnieć w podsumowaniu;
· Należy podsumować debatę po jej zakończeniu. Można zapytać uczniów, jakie ich zdaniem, momenty debaty były kluczowe dla zrozumienia postawionej tezy, jakie argumenty były ich zdaniem najbardziej przekonywujące, jakie argumenty usłyszeli po raz pierwszy. Być może w wyniku debaty ktoś został przekonany i zmienił swoje zdanie? Warto pogratulować uczniom i podkreślić, że zmiana zdania po analizie argumentów to oznaka otwartości na cudze poglądy i dojrzałość emocjonalna.
Dla zaistnienia prawdziwej dyskusji czy debaty niezbędne jest spełnienie pewnego warunku. Prowadzący dyskusję lub debatę ma za zadanie zapewnić wszystkim dyskutantom równe prawa. Jest to związane z przestrzeganiem kultury dyskusji, która musi opierać się na pewności, że wyrażany pogląd nie będzie wyszydzony, wyśmiany czy wykpiony przez żadnego uczestnika. Dokumentem regulującym zasady przeprowadzania debaty lub dyskusji może być kodeks dyskutanta.
Kodeks dyskutanta:
1. Biorąc udział w dyskusji podporządkowujesz się osobie prowadzącej dyskusję,
2. Osoba prowadząca dyskusję określa maksymalny czas wypowiedzi i dba, by nikt go nie przekraczał;
3. Pamiętaj, iż posiadasz ograniczony czas na wypowiedź, którego nie powinieneś przekraczać,
4. Osoba prowadząca dyskusję dba o porządek wypowiedzi uczestników dyskusji,
5. Prowadzący ma prawo odebrać Ci głos, jeśli przekroczyłeś czas wypowiedzi,
6. Prowadzący ma prawo odebrać Ci głos, jeśli zachowujesz się agresywnie lub niekulturalnie wobec innych uczestników,
7. Twoje wypowiedzi powinny dotyczyć tematu dyskusji, a nie innych dyskutantów,
8. Nie wolno Ci nikogo obrażać, ani ośmieszać,
9. Zabierając głos w dyskusji, powinieneś mówić jasno i zwięźle,
10. Nie zbaczaj z tematu - dyskusja powinna toczyć się wokół postawionej na początku tezy lub problemu.
11. Powiedz, jakie masz stanowisko w dyskutowanej sprawie, a potem je uzasadnij,
12. Nie przerywaj wypowiedzi innym dyskutantom,
13. Czekaj spokojnie na swoją kolej, aby odpowiedzieć na pytanie lub użyć kontrargumentów,
14. Słuchaj uważnie wypowiedzi swoich kolegów, gdyż możesz uzupełnić ich wypowiedzi,
15. Na początku wypowiedzi przywitaj obecnych,
16. Na zakończenie swojej wypowiedzi podziękuj wszystkim obecnym.
Bibliografia:
1) _Źurawicki J. „O dyskusji”, Uniwersytet Opolski, Opole 1994.
2) Lemmermann H. „ Szkoła dyskutowania: techniki argumentacji, dyskusje, dialogi,
Wyd. Astrum, Wrocław, 1997 r.
3) Marciszewski W. „Sztuka dyskutowania” Wyd. Aleph, Warszawa, 1996 r.
4) Półturzycki J. „Dydaktyka dla nauczycieli”, Toru_, 1997 r.
5) http://encyklopedia.pwn.pl/0_3.html;
6) http://pl.wikipedia.org/wiki/Debata;
7) http://www.klubdebat.uw.edu.pl/klubdebat/1_1.htm;
8) http://www.wsipnet.pl/oswiata/os_slownik.php;
9) http://www.ceo.org.pl/dokument.php?dzial=1694&id=22910; |
