Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Autonomia ucznia potrzebą polskiej szkoły

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 2104 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Nowe wymagania edukacyjne zawarte w podstawie programowej kształcenia ogólnego nakładają na nauczyciela obowiązek stworzenia uczniom warunków do nabywania umiejętności „planowania, organizowania i oceniania własnej nauki oraz przejmowania za nią odpowiedzialności”. W literaturze metodycznej języków obcych popularny stał się termin autonomia ucznia, która to wydaje się być kluczem do sukcesu w nauce języków. Jednakże jej główne aspekty mogą zostać zaadaptowane w procesie kształcenia ogólnego. W przeciwieństwie do tradycyjnego polskiego sposobu pojmowania szkoły i roli nauczyciela autonomia ucznia zaczyna być zarówno wymogiem jak i potrzebą wynikającą z obecnej sytuacji polskiej szkoły.

„Jeśli dasz biedakowi rybę nakarmisz go raz,
Jeśli nauczysz go jak łowić ryby, nakarmisz go na całe życie”
(Konfucjusz)

Wprowadzenie reform edukacyjnych w polskich szkołach rozpoczęło proces zmian dotyczących celów nauczania i ról zarówno nauczycieli jak i uczniów. Obecnie system edukacyjny skupia się raczej na rozwoju umiejętności zamiast na zapamiętywaniu i przyswajaniu wiedzy. Te nowe wymagania zawarte są w podstawie programowej kształcenia ogólnego, która nakłada na nauczyciela obowiązek stworzenia uczniom warunków do nabywania umiejętności „planowania, organizowania i oceniania własnej nauki oraz przejmowania za nią odpowiedzialności”. W literaturze metodycznej języków obcych popularny stał się termin autonomia ucznia, która to wydaje się być kluczem do sukcesu w nauce języków. Jednakże jej główne aspekty mogą zostać zaadaptowane w procesie kształcenia ogólnego. W przeciwieństwie do tradycyjnego polskiego sposobu pojmowania szkoły i roli nauczyciela autonomia ucznia zaczyna być zarówno wymogiem jak i potrzebą wynikającą z obecnej sytuacji polskiej szkoły.

Podejście do nauczania uznające centralną pozycję uczącego się może być uznawane jako wynik rozczarowania z powodu tradycyjnego uczenia się opartego na nauczycielu. Pragnienie aby nauka języka była bardziej przyjazna uczniowi, zainspirowało liczne badania już od roku 1960. Illis zauważył, że „Szkoły są zbudowane na założeniu , że wszędzie w życiu jest jakiś sekret i że jakość życia zależy od poznania tego sekretu; sekrety te mogą być poznawane tylko w uporządkowanej kolejności i tylko nauczyciele mogą we właściwy sposób odkrywać powyższe tajemnice”.

Dydaktycy i metodycy podkreślali konieczność reorientacji poglądów na pozycję ucznia, aby uczynić proces uczenia się bardziej efektywnym. Zauważono, że ludzie którzy przejmują inicjatywę w procesie swojej nauki uczą się więcej i lepiej niż bierni uczniowie.

Zainteresowanie indywidualizacją nauczania w latach 60-tych i 70-tych można uważać za uznanie istoty indywidualnych różnic oraz subiektywnych potrzeb ucznia. Jednakże wyniki w tej dziedzinie nie potwierdziły oczekiwań badaczy. Okazało się, że indywidualizacja bierze pod uwagę poziom i potrzeby ucznia, metody nauczania, lecz pozostawia ucznia w tradycyjnej pozycji zależności i nie pozwala mu na kontrolowanie procesu własnej nauki. Decyzja jak różni uczniowie powinni być uczeni nadal należy do nauczyciela.

Termin autonomia ucznia nie jest jednoznacznie interpretowany. Jedni uważają, że jest to sposób nauki, w którym wymagana jest bardzo ograniczona pomoc nauczyciela, inni, że jest to wyjątkowe zaangażowanie uczniów w procesie uczenia się. Pogląd ten zakłada również świadomość celów nauczania oraz uczestnictwo w podejmowaniu decyzji w procesie uczenia się. We współczesnej literaturze najbardziej popularna jest definicja autonomii, która określa ją jako „gotowość do przejęcia odpowiedzialności za własna naukę, aby sprostać własnym potrzebom i celom, wynikiem czego jest chęć i zdolność do działania niezależnie lub we współpracy z innymi jako jednostka społecznie dostosowana.”

Obecnie wyróżnia się 13 zasad charakteryzujących autonomię:

  1. autonomia jest zbudowana z chęci i zdolności do podejmowania świadomych decyzji
  2. autonomia wymaga chęci ze strony uczącego się do przejęcia odpowiedzialności za własną naukę; chęć uczącego się aby przejąć więcej odpowiedzialności za własną naukę może być osiągnięta poprzez rozwijanie pozytywnego podejścia do nauki
  3. zdolność i chęć do przejęcia powyższej odpowiedzialności nie jest wrodzona. Umiejętność ta musi być zdobyta albo w sposób naturalny albo poprzez nauczenie się jej. Ten pogląd rozpoczął rozwój badań w dziedzinie strategii uczenia się. Little sugeruje, ze bardzo młodzi uczniowie posiadają duży stopień nieświadomej społecznej i psychologicznej autonomii, która jest później hamowana w szkole
  4. Pełna autonomia jest celem idealistycznym. Rozwój indywidualnej autonomii jest zawsze ograniczony poprzez reguły i konwenanse danej społeczności. To co jest istotą to droga w kierunku autonomii a nie osiągnięcie celu.
  5. w odniesieniu do autonomii można mówić o poszczególnych jej poziomach, które ściśle związane są z umiejętnością realizacji przez jednostkę określonych zadań charakterystycznych dla danego poziomu
  6. granice pomiędzy tymi poziomami są płynne i wyznaczane są m.in. przez czynniki emocjonalne, psychologiczne, motywacje czy wpływ środowiska
  7. Autonomia nie jest jedynie aktem pozostawienia uczącego się w sytuacji gdzie musi być niezależny. Samodzielność bowiem jest tylko etapem wstępnym dla autonomii i musi być poparta przez psychologiczne i metodologiczne przygotowanie ucznia, które to zadanie winno być realizowane przez nauczyciela.
  8. Rozwój autonomii wymaga stałej świadomości procesu uczenia się tzn. świadomej refleksji i podejmowania decyzji.
  9. Promowanie autonomii nie jest tylko sprawa strategii nauczania. Trening uczenia się odgrywa ważną rolę w rozwoju autonomii nie tylko ze względu na strategię uczenia się, ale również ze względu na wzrost świadomości ucznia na temat procesu uczenia się. Uczniowie również wzbogacają się wewnętrznie poprzez refleksje nad różnymi czynnikami wpływającymi na ich naukę: motywacja, czynniki emocjonalne, ich środowisko społeczne, polityczne i kulturowe
  10. Autonomia ma miejsce zarówno w klasie jak i poza klasą
  11. Autonomia ma wymiar społeczny i indywidualny. Wyróżniamy autonomie indywidualna i społeczną. Pierwszy termin podkreśla wagę indywidualnego stylu uczenia się, zaś drugi wzrost świadomości ucznia, który następuje poprzez współpracę w grupie
  12. Kształtowanie autonomii ucznia ma wymiar polityczny i psychologiczny
  13. Autonomia może być różnie interpretowana przez poszczególne kultury

Littlewood określa autonomie jako umiejętność dokonywania wyborów, które w konsekwencji wpływają na nasze zachowanie tzn. potencjalnie determinują nasze działanie. Wymienia on dwa główne czynniki które muszą być obecne w procesie autonomii ucznia:

    • Umiejętności i możliwości do podjęcia działań (ważna jest w nich wiedza i strategie)
    • Pozytywne nastawienie na które składa się motywacja i wiara we własne możliwości



Każdy uczeń jest jednostką z indywidualnymi potrzebami i aby im sprostać każdy z nich musi znaleźć swój własny sposób uczenia się. Celem treningu ucznia jest jego autonomizacja. Według E. Dickinson trening powinien kształtować pięć cech autonomicznego ucznia. Uczniowie:

  1. rozumieją co to jest nauczanie tzn. maja wystarczające zrozumienie procesu uczenia się i celów pedagogicznych
  2. umieją sformułować swoje własne cele uczenie się
  3. umieją we właściwy sposób korzystać ze strategii uczenia się
  4. umieją monitorować używanie tych strategii
  5. posiadają umiejętność samooceny i monitorowania własnej nauki

Holec zauważa, że charakterystyczna cechą ucznia autonomicznego jest jego brak pasywności i zależności od nauczyciela a kluczowym tego elementem jest z pewnością poczucie i chęć przejęcia odpowiedzialności za własną naukę. Uważa się, że najlepszym sposobem aby nauczyć uczniów aktywności i odpowiedzialności za proces uczenia się jest pojęcie refleksyjne. Kiedy uczniowie zaczynają analizować własne strategie nauczania zaczynają podejmować decyzje czy należy je poprawić czy tez nie i w jaki sposób. Wówczas to odpowiedzialność stopniowo przechodzi z nauczyciela na ucznia, który przejmuje kontrole nad swoja nauką co w konsekwencji prowadzi do jego niezależności. Jednakże większość uczniów nie jest w stanie przejąć odpowiedzialności za własną naukę i muszą zostać nauczeni w jaki sposób stać się bardziej autonomicznymi. Zdobywanie autonomii odbywa się poprzez dwa równoległe procesy: stopniowe usuwanie zakodowanych zachować edukacyjnych oraz zdobywanie wiedzy na temat nowych zachowań. Tak więc uczeń musi „dorosnąć” do autonomii poprzez proces rozwoju świadomości i przygotowania, które jest znane jako trening ucznia.

Rola nauczyciela w kształtowaniu autonomii ucznia została trafnie określona przez Underhill, która stwierdziła, że „to samo działanie wykonywane z różną świadomością jest bardziej efektywne niż podejmowanie różnorodnych działań z ta samą świadomością”.

Tak więc wszystkie cechy dobrego nauczyciela są również cechami nauczyciela zmierzającego ku autonomii ucznia. Różnica polega tylko na tym, że pewne cechy dotyczące umiejętności intrapersonalnych oraz elastyczności są kluczowe w kształtowaniu autonomii ucznia, gdzie proces nauczania jest podporządkowany otwartości na potrzeby ucznia i wymaga zmiany spojrzenia na proces nauczania. Następuje więc pewne przesunięcie w rolach nauczyciela gdyż musi on skoncentrować głównie na wspieraniu uczniów i działać jako doradca. Holec wymienia pięć obszarów, w których nauczyciel będzie musiał pomóc uczniowi w procesie zdobywania autonomii:

  1. określenie celów uczenia się, które powinny być oparte o analizę potrzeb uczniów
  2. określenie postępów jakie powinny być zrobione
  3. wybór metod i technik
  4. monitorowanie procesu uczenia się
  5. ewaluowanie przyswojonego materiału i procesu uczenia się

Jednakże w podążaniu ku autonomii ucznia nauczyciel nie jest pozbawiony roli „źródła wiedzy”,. Gdyż jego znajomość przedmiotu jest wykorzystywana tak samo jak w tradycyjnych metodach nauczania, a dodatkowo musi on posiadać szeroki zakres umiejętności pedagogicznych i metodycznych aby sprostać różnorodnym oczekiwaniom w odpowiedni sposób. Nauczanie ku autonomii wymaga następujących umiejętności ze strony nauczycieli:

  1. umiejętność analizy potrzeb – odnosi się to do umiejętności identyfikacji potrzeb i różnorodnych procedur ich analizowania. Tak więc to nauczyciel powinien wiedzieć jak zbadać stosunek ucznia do nauki języka oraz jego poziom umiejętności korzystania ze strategii uczenia się
  2. znajomość szerokiego zakresu technik nauczania i materiałów szkoleniowych. Te umiejętności pozwalają nauczycielowi w sposób profesjonalny sprostać indywidualnym potrzebom uczniów i w konsekwencji umożliwiają ich działanie jako doradców językowych
  3. umiejętność planowania kursu – umożliwia ona połączenie w sprawnie działającą całość wymagań programowych, potrzeb uczniów oraz wymogów instytucji i systemu edukacyjnego
  4. umiejętności edukacyjne nauczyciela pozwalają mu wykorzystać dotychczasowe doświadczenie i wiedze ucznia i odnieść je do procesu nauki języka
  5. elastyczność i zdolności adaptacyjne są niezbędne ze względu na często zmieniające się wymagania i potrzeby uczniów. W każdym sposobie nauczania, lecz szczególnie w nauczaniu ku autonomii indywidualne różnice pomiędzy uczniami kształtują lekcje języka i wymagają odpowiedniej reakcji ze strony nauczyciela

W związku z powyższymi wymaganiami zaadaptowanie skoncentrowanego na uczniu stylu nauczania może stanowić znaczne wyzwanie dla nauczyciela. Problemy mogą również wynikać z faktu, iż nauczyciele pragnący nauczać w kierunku autonomii mogą napotykać bariery typu administracyjnego lub ze strony organów decyzyjnych instytucji, dla których pracują. Jednakże nie tylko szkoła, lecz również społeczność nauczycieli, rodzice i również sami uczniowie mogą mieć pewne oczekiwania na temat roli jaką powinien pełnić nauczyciel, która może znacznie różnić się od zasad autonomicznej nauki języka.

Autonomiczne uczenie się nie jest łatwym i bezpośrednim procesem i aby on zachodził muszą być spełnione pewne warunki. Najważniejszymi są używanie strategii kognitywnych i metakognitywnych, motywacja, stosunek do nauki języka i wiedza na temat nauki języka. Podkreśla się również wagę emocjonalnego podejścia ucznia twierdząc, że umożliwia ono pokonywanie problemów w procesie nauki języka i jest również podstawowym elementem w procesie rozwijania autonomii.

Jednym z metakognitywnych elementów jest stosunek ucznia do autonomii. Według Wenden istotne są dwie postawy:

· postawa jaką zajmują uczniowie wobec swojej roli w procesie uczenia się (zadają sobie pytania: Czy powinienem uczyć się niezależnie? Czy powinienem przejąć inicjatywę? Czy powinienem przejąć odpowiedzialność?)

· Postawa wobec ich możliwości jako ucznia (zadają sobie pytania: Czy jestem w stanie się uczyć? Czy jestem w stanie uczyć się autonomicznie?)


Poglądy uczniów jakie maja na swój temat jako uczących się mogą być wynikiem ich poprzedniego doświadczenia, cech osobowościowych oraz akceptacji powszechnych przekonań dotyczących nauki. Jeśli uczniowie wierzą, że osoby pewnego typu nie mogą się nauczyć języka i jeśli wierzą, że są właśnie tym typem osoby, są przekonani, że są skazania na porażkę. Podobnie jeśli uczniowie są przekonani, że uczenie się może odbywać się tylko w tradycyjny sposób, gdzie nauczyciel zarządza czynnością uczenia się, a uczniowie wykonują polecenia, będą oni prawdopodobnie sprzeciwiać się strategiom skierowanym ku autonomii i ich sukces jako autonomicznych uczniów jest wątpliwy. Kształtowanie się pozytywnych i negatywnych postaw wobec autonomii jest złożonym procesem i zależy od licznych czynników, do których m.in. zaliczyć można: proces socjalizacji i wyuczoną bezradność, która bardziej kształtuje zależność ucznia niż jego niezależność. Tę postawę dzieci często zdobywają w szkole, gdzie stopniowo uczą się, że odpowiedzialność za ich naukę spoczywa na instytucji i nauczycielu. Tak więc dzieci zaczynają wierzyć, że bycie uczniem to stan zależności i uważają się za konsumentów procesu nauczania podczas gdy nauczyciele są postrzegani jako źródło wiedzy. Innym powodem niechęci uczniów do bardziej aktywnej postawy w procesie uczenia się jest konflikt pomiędzy wymaganiami poszczególnych ról społecznych. Nauka języka może przeszkadzać w pełnieniu innych ról i w rezultacie jest postrzegana jako „zło konieczne” z czym wiąże się również przekonanie, iż powinna ona zajmować jak najmniej czasu. Innym powodem negatywnego stosunku uczniów do autonomii jest brak wiedzy metakognitywnej. Większość z nich jest całkowicie nieświadoma, że mogą obserwować, oceniać i zmieniać własne zachowania i w konsekwencji nie wierzą w swój potencjał intelektualny. Innym faktem wzmacniającym pozytywne podejście do autonomii jest motywacja będąca kluczowym elementem odniesienia sukcesu w procesie uczenia się. W tradycyjnym modelu nauczania najczęściej mamy do czynienia z motywacją zewnętrzną, natomiast w nauczaniu ku autonomii kształtowana jest motywacja wewnętrzna ucznia, która jest czynnikiem bardziej stabilnym i długotrwałym.


Czy wdrażanie procesu autonomizacji ucznia w polskich szkołach wpłynęłoby na wyniki nauczania oraz sytuację wychowawczą? Jestem pewna, że tak. Jednakże wymagałoby to zmiany podejścia do procesu nauczania zarówno nauczycieli jak i rodziców.



BIBLIOGRAFIA
Dickinson, L. (1993) “Aspects of autonomous learning”. ELT Journal 47, 330-36.
Hedge, T. (2000) Teaching and Learning in the Language Classroom. Oxford: OUP.
Holec, H. (1981) Autonomy and Foreign Language Learning. Oxford: Pergamon Press.
Little, D. (1991) Learner Autonomy. 1: Definitions, Issues and Problems. Dublin: Authentik.
Littlewood, D. (1996) “Autonomy: an anatomy and framework”. System, vol. 24, no 4. Elsevier Science Ltd.
Sinclair, B., McGrath, I. and Lamb, T. (eds.) (2000) Learner Autonomy, Teacher Autonomy: Future Directions. New York: Longman
Tudor, I. (1996) Learner-centredness as Language Education. Cambridge: CUP.
Wenden, A. L. (1986) “What do second language learners know about their language learning. A second look at retrospective accounts”. Applied Linguistics 7/2, 186-205
Wenden, A. L. (1991) Learner strategies for learner autonomy. New York/London: Prentice Hall.


Anna Wróbel

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie