Muzykoterapia dla dzieci upośledzonych umysłowo jest jedną z form arteterapii, czyli terapii poprzez sztukę. Terapeutyczne działania muzyki jest znane już od starożytności kiedy to stwierdzono, że obcowanie z nią wzbogaca osobowości uwrażliwia na problemy własne i innych ludzi. Termin „muzykoterapia” pojawił się w literaturze światowej stosunkowo późno – dopiero około 1950 roku.
Pochodzi od słowa „muzyka” – musica (łac.), mousiké (gr.) – oznaczającego „sztukę zwłaszcza śpiewu i gry na instrumentach" oraz od słowa „terapia” – therapuéin (gr.), które w szerszym kontekście oznacza leczenie.
Muzykoterapię ściśle się wiąże z medycyną, psychiatrią i psychologią.W Polsce wyraźny rozwój tej dyscypliny nastał w latach 70 XX wieku za sprawą otwarcia Instytutu Muzykoterapii we Wrocławiu.
Obecnie muzykoterapia definiowana jest jako „forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju człowieka.
Teoretycy stwierdzają również, że jest ona „działaniem ukierunkowanym na konkretne cele terapeutyczne, działanie systematyczne i metodyczne w ramach terapii kompleksowej, opartej na określonych założeniach teoretycznych.
W opinii E. Galińskiej traktowanie muzykoterapii jako techniki relaksacyjnej „może wydać się bardzo prostą i niemedyczną, a raczej relaksacyjną metodą niewymagającą specjalistycznego szkolenia”. Tak też jest traktowana przez większość pedagogów stosujących ten rodzaj terapii w kształtowaniu postaw prospołecznych.
Muzyka szczególnie inspiruje dziecko niepełnosprawne umysłowo do nieskrępowanego myślenia, spontanicznego działania, podejmowania śmiałych inicjatyw, swobodnego wyrażania uczuć i emocji. Działania te mogą przybierać różne formy i charakteryzować się różną intensywnością od nieznacznej, sporadycznej, aż do częstej ( i bardzo dużej ), przy czym najczęściej towarzyszy im ogromna radość dziecka. Dziecko niepełnosprawne w działaniu jest zawsze twórcze na miarę swoich możliwości (psychofizycznych, intelektualnych, wysiłkowych), potrzeb, oczekiwań i predyspozycji. Jego twórczość może być uwarunkowana określonymi celami, nabiera wówczas cech oraz znaczeń istotnych np.: dla jego rozwoju, rehabilitacji i terapii lub wychowania.
Muzykoterapia dla dzieci upośledzonych umysłowo jest jedną z form arteterapii, czyli terapii poprzez sztukę. W stosunku do niepełnosprawnego dziecka ma różne funkcje:
- adaptacyjną
- fizjoterapeutyczną
- psychoterapeutyczną
- rozwojową
- wychowawczą
- poznawczo-stymulacyjną
- ekspresyjną
- kreatywną
- integracyjną
- diagnostyczną itp.
Wymienione funkcje implikują cele jakie ma ona do spełnienie. Można do nich zaliczyć m.in.:
- stymulowanie do aktywności poznawczej i ruchowej
- doskonalenie lokomocji i manipulacji oraz samodzielnej orientacji w przestrzeni
- korygowanie wadliwej postawy ciała
- naukę samoobsługi
- aktywizowanie i doskonalenie słuchu, dotyku, wzroku
- redukowanie lęku i niepokoju
- zwiększenie akceptacji siebie
- podwyższanie samooceny, budzenia wiary we własne siły i możliwości
- wyrabianie samodzielności i zaradności
- uczenie właściwego przeżywania radości
- współdziałanie w grupie rówieśniczej
- rozwijanie zainteresowań i zdolności muzycznych”
Wymienione funkcje i cele muzykoterapii znajdują swoje odzwierciedlenie w prowadzonych przeze mnie zajęciach artystycznych z grupą dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym. Z uwagi na to, że na zajęcia te trafiają najczęściej dzieci o zróżnicowanych możliwościach psychicznych, fizycznych, psychomotorycznych, emocjonalnych, społecznych oraz specjalnych potrzebach rozwojowych, to dlatego muzykoterapia musi się posługiwać specyficznymi sposobami diagnozowania ich rozwoju i środkami oddziaływania. Wszystkie one są odpowiednio dostosowane do percepcji, funkcjonowania młodych artystów.
W ramach spotkań artystycznych stosuję różnorodne techniki muzykoterapeutyczne i psychoterapeutyczne oraz formy aktywności
zaczerpnięte ze współczesnych systemów wychowania muzycznego C. Orffa i E.Jaques-Dalacrozea. Między innymi proponuję dzieciom różnorodne techniki takie, jak: śpiewanie piosenek, słuchanie muzyki, muzykowanie elementami dziwękonaśladowczymi, grę instrumentalną, ćwiczenia mowy, słuchu, dotyku, improwizację muzyczno-ruchowe, wokalne, instrumentalne, ćwiczenia poczucia rytmu, zabawy muzyczno-ruchowe, plastyczne, interpretacje muzyki, relaks z podkładem muzycznym.
Różnorodność i przemienność stosowanych środków oddziaływania umożliwia lepsze osiąganie zamierzonych celów oraz urozmaica prowadzone spotkania.
Ponadto muzykoterapia nieustannie pobudza dziecko upośledzone umysłowo do spontanicznego działania. Czasami sugeruje mu sposób postępowania, wybór pomocy, a przede wszystkim tworzy klimat sprzyjający jego kreatywności. Nigdy nie wartościuje, nie ocenia jego postępowania i efektów działania, ale zawsze, tj. w każdym momencie i na każdym etapie procesu tworzenia, wyraża swoją akceptację.
Jolanta Cichocka
Galińska E., Kierunki rozwojowe w polskiej muzykoterapii „Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu”, 1988, nr 45 .
Juszczyńska K., Daniszewska B., Zajęcia muzyczno-ruchowe w świetle potrzeb dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych „Student niepełnosprawny. Szkice i rozprawy”, 2000, nr 4 .
Galińska E., Podstawy teoretyczne muzykoterapii „Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu” , 1978, nr 17.
Galińska E., Muzykoterapia jako jedna z form terapii poprzez sztukę „Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu”
|
