Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Geneza zawodu nauczyciela oraz zmieniające się jego funkcje

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 25364 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Początki zawodu nauczycielskiego sięgają pradawnych dziejów społeczeństwa. „Czynności nauczycielskie – jak pisze W. Wojtyński – sięgają swymi początkami czasów pradawnych. Pierwszym widocznym ich przejawem zdaje się być, co stwierdzają liczni socjologowie i historycy kultury, inicjacją czyli wtajemniczanie dorastającej młodzieży przez starszych plemion pierwotnych w misteria i zwyczaje grup.”

   Znany historyk wychowania, Ł. Kurdybacha pisał przed przeszło półwieczem: „Zawód nauczycielski należy do najstarszych zawodów na świecie. Nauczanie bowiem młodzieży było zaliczane zawsze do najbardziej tradycyjnych obowiązków każdego społeczeństwa. Stąd też z zawodem nauczycielskim spotykamy się w dziejach każdego narodu od chwili, gdy przechodzi on z okresu dzikości do bardziej cywilizowanego rozwoju.”
     Wraz z rozwojem społeczeństwa zmieniały się i doskonaliły funkcje społeczne i zawodowe nauczyciela „Początkowa funkcja nauczycielska – czytamy – w cytowanej wyżej książce W. Wojtyńskiego – to funkcja bardzo ogólna, uniwersalna. Polegała ona na przygotowywaniu uczniów do spełniania w przyszłości roli jaką wykonywali ich wychowawcy. (...) Zasób umiejętności – stanowiący właściwą treść, jaką nauczyciel przekazywał swemu uczniowi – traktowany był jako zdobyta sztuka osobista, jako dorobek, na który składał się niekiedy trud i mistrzostwo reprezentantów kilku pokoleń (...).” „Od owego stadium początkowego do zawodu nauczycielskiego w jego postaci dwudziestowiecznej wiedzie długa, ale interesująca ewolucja historyczna.
     Proces ten dokonał się wtedy dopiero, gdy charakterystyczne dla zawodu nauczycielskiego czynności wydzieliły się w osobne zajęcie; kiedy ukształtowała się osobna instytucja nauczyciela, związanego z podstawową formą organizacyjną oświaty, jaką jest szkoła; kiedy nauczyciela zobowiązano do zdobycia minimum wiedzy ogólnej i pedagogicznej, czyli określonych kwalifikacji zawodowych, stanowiących zarazem główne źródło jego utrzymania i roli w społeczeństwie; kiedy osoby wykonujące czynności nauczyciela zorganizowały się w odrębną grupę społeczno-zawodową.” Początkowo nauczanie wiązano z innymi zajęciami pomocniczymi w kościele czy też ubocznymi (najczęściej pracą duchownego).
     Przechodziło ono jednakże ewolucje, a wraz z nim zmieniały się funkcje nauczycielskie. „Ewolucja funkcji nauczycielskiej polega, a więc na tym, – cytuję w dalszym ciągu W. Wojtyńskiego – iż w podrzędnej, pomocniczej roli nauczyciel awansował z czasem – jak pisze Chałasiński – do roli „kapłana” i propagatora wartości ogólno-społecznych, z roli nauczyciela rzemieślnika do roli nauczyciela w służbie publicznej.” Wyodrębnienie się zawodu nauczycielskiego było przejawem dokonującego się ogólniejszego procesu zróżnicowania, specjalizowania, a także profesjonalizowania się czynności, które pierwotnie skupiały się głównie w obrębie rodziny lub małej społeczności lokalnej. „
     Początki zawodu nauczycielskiego – pisze J. Woskowski – wiążą się przede wszystkim z rozpowszechnianiem się pisma. Czytanie i pisanie stanowiły umiejętność techniczną, która mogła być przekazywana innym (nauczanie). Stanowiło to podstawę rozwoju zawodu nauczycielskiego.” Zarysowała się w ten sposób nowa rola społeczna nauczyciela. Instytucjonalną podstawę nauczania, a co za tym idzie i rozwoju zawodu nauczycielskiego stanowiła szkoła. Początki jej sięgają starożytności.
     Podstawowe jednak jej cechy, charakterystyczne dla szkoły nowoczesnej, ukształtowały się w czasach nowożytnych, a mówiąc konkretnie w okresie zainteresowania się burżuazji rozwojem i demokratyzacją oświaty. Wówczas to wzrastało postępujące zainteresowanie szkolnictwem najpierw głównie początkowym, a następnie szkolnictwem zawodowym.
     Można więc stwierdzić za J. Woskowskim, iż rozwój oświaty i szkolnictwa „stanowi naturalną podstawę rozwoju zawodu nauczycielskiego.” Należy w związku z tym podkreślić, iż pełnione przez nauczycieli funkcje społeczno-zawodowe mają zawsze ścisły związek z potrzebami społeczeństwa. „Znaczenie społecznej roli nauczyciela – jak słusznie podkreśla J. Woskowski – wzrastało wraz z obiektywnym wzrostem znaczenia oświaty i rozwoju szkolnictwa. Mimo, że początki zawodu nauczycielskiego sięgają czasów bardzo odległych, nowoczesny zawód nauczycielski w znanej nam formie ukształtował się stosunkowo późno. Powstanie jego wiąże się z rozwojem kapitalizmu (...).
     Rozwój oświaty i szkolnictwa stanowi naturalną podstawę rozwoju nauczycielskiego i jego społecznego znaczenia.” O ukształtowaniu się nowoczesnego zawodu nauczycielskiego – pisze w innym opracowaniu J. Woskowski – możemy mówić, gdy zostały spełnione następujące warunki: • czynności zasadnicze dla tego zawodu wydzieliły się w osobne zajęcie; ukształtowała się osobna instytucja nauczyciela, działająca w oparciu o pewne społecznie akcentowane i utrzymane formy organizacyjne oświaty – przede wszystkim szkoły;
     osoby wykonywujące zawód nauczycielski zobowiązano do pewnego minimum kwalifikacji z zakresu wykształcenia ogólnego i zawodowego; zawodowa praca pedagogiczna stanowiła główne źródło utrzymania tych osób; była podstawą ich znaczenia w społeczeństwie; wykonujący zawód nauczycielski zorganizowali się w odrębną kategorię społeczno-zawodową.”
     Ukształtowanie się zatem nowoczesnego zawodu nauczycielskiego nastąpiło w wyniku szerokiego procesu społecznego i powstających w ramach istniejących zawodów wyspecjalizowanych funkcji. Rozwój oświaty i szkolnictwa w czasach najnowszych wpłynął znacząco na przemiany funkcji nauczycielskich. „Ewolucja zawodu nauczycielskiego – dowodzi S. Wołoszyn – w świecie współczesnym poszła w tym kierunku, że nauczyciel coraz bardziej, „przestaje być tym czym ma urobić swego ucznia”, a w coraz większej mierze staje się nauczycielem – zawodowcem (...). W czasach najnowszych w coraz wyższym stopniu zmniejsza się styczność społeczna między nauczycielem a uczniem”, staje się coraz bardziej stycznością „bezosobistą rzeczowo wyspecjalizowaną i krótkotrwałą.
     Następuje podział funkcji nauczania pomiędzy nauczycieli specjalistów i do pełnienia określonej funkcji społecznej przygotowuje dzisiaj ucznia wielu nauczycieli, lecz i to przygotowanie nie obejmuje całokształtu życia dziecka. Na dorastającego oddziaływuje wiele czynników społecznych poza szkołą.” Ewolucji uległa również rola pozaszkolna nauczyciela. „Nauczyciel zawsze nawiązywał (...) – jak podkreśla S. Wołoszyn – łączność ze środowiskiem lokalnym, a jego autorytet odgrywał poważną rolę w społeczności, wśród której działała szkoła: wywierał wpływ nie tylko na uczącą młodzież, lecz i na kształt środowiska pozaszkolnego. W końcowych dekadach XX wieku rola pozaszkolna nauczyciela uległa poważnemu jej ograniczeniu. Nauczyciel współczesny skoncentrowany jest głównie na pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkole.
     Do roli takiej przygotowują przyszłych nauczycieli wyższe uczelnie. Żywotna też była przez wieki dyskusja na temat oczekiwanego przez społeczeństwo wzoru dobrego nauczyciela i wychowawcy. Pisze na ten temat następująco S. Wołoszyn: „Przez całe wieki literatura pedagogiczna kreśliła „ideał nauczyciela” zastanawiając się nad pytaniem, jak powinien być przygotowany i co powinno charakteryzować wzorowego nauczyciela – wychowawcę, a różnorodne mniej czy więcej oficjalne regulatywy szkolne i wychowawcze określały, kto może być nauczycielem i jakim zadaniom oraz obowiązkom powinien nauczyciel umieć sprostać.
      W ten sposób wraz z kształtowaniem się zawodu nauczycielskiego narastała równoległa wiedza o tym, co powinien umieć i kim powinien być nauczyciel.” Na temat wizerunku idealnego nauczyciela wypowiadało się wielu pedagogów. Warto w tym miejscu przytoczyć wypowiedź sprzed przeszło półwiecza znanego pedagoga i działacza oświatowego, Henryka Rowida.
     W jednej ze swoich prac pisał: „Klasycy pedagogiczni skonstruowali w swych dziełach wzór doskonałego nauczyciela realizując go często sami w swej działalności wychowawczej i całym życiu. (...) Wysnuwając wzór wychowawczy z uznawanego w danej epoce kulturalnej celu wychowania oraz z powinności i zadań nauczyciela zakładają klasycy pedagogiczni, a priori pewne cechy i zalety, jakimi odznaczać się powinien dobry wychowawca i jakie w rzeczywistości stwierdzić można u wielu nauczycieli.
     Jest to metoda dedukcyjna, którą we współczesnych badaniach struktury duchowej nauczyciela stosował u nas J. W. Dawid, w Niemczech G. Kerschensteiner i E. Spranger”. W polskiej myśli pedagogicznej utrzymywał się etosowy wizerunek nauczyciela. Był on szczególnie eksponowany w trudnych dla narodu polskiego latach zaborów, a następnie także w latach niepodległości II Rzeczypospolitej.
      Etosowy wizerunek nauczyciela, od greckiego słowa etos, obyczaj, sposób życia według uznawanych społecznie wartości moralnych, wyróżniał się takimi cechami, jak misja, powołanie, powinność w służbie państwa i narodu.
     „Przecież na tej podstawie – pisze S. Wołoszyn – rodziła się legenda o „siłaczkach” i „siłaczach nauczycielskich, niejeden nauczyciel spalał się bez reszty w ofiarnej bezinteresownej pracy społecznej na rzecz środowiska lokalnego” Ważny przyczynek do poznania wizerunku idealnego nauczyciela stanowi zbiór rozpraw wybitnych przedstawicieli polskiej myśli pedagogicznej, głównie z pierwszej połowy XX w., opracowanych i opatrzonych wstępem przez Wincentego Okonia w książce pt. „Osobowość nauczyciela” wydanej przez PZWS w 1959 roku. Jak podkreśla we wstępie do wspomnianej książki W. Okoń, największe zainteresowanie wśród pedagogów stanowiły zainteresowania osobowością nauczyciela. Początkowo zajmowali się nią głównie psychologowie, w mniejszym zaś stopniu pedagogowie.
     Z tych względów autor swój szkic do „projektu” cech osobowości nauczyciela szkoły polskiej postanowił oprzeć „na potrójnych podstawach: psychologicznych, pedagogicznych i socjologicznych”. „Podstawy psychologiczne dotyczyć będą wartości osobistej nauczyciela oraz jego stosunku do własnej osoby, pedagogiczne – stosunku nauczyciela do uczniów, socjologiczne – stosunku nauczyciela do społeczeństwa.” Pierwszą ze zbioru rozpraw na temat osobowości nauczyciela jest rozprawa „O duszy nauczycielstwa” z roku 1912, której autorem jest Jan Władysław Dawid.
     „Książeczka Dawida „O duszy nauczycielstwa” – pisze S. Wołoszyn – w znanej mierze kształtowała postawę ideowego nauczyciela polskiego u progu naszej niepodległości podczas pierwszej wojny światowej oraz w okresie międzywojennym, każąc mu wierzyć w „świętość swojego posłannictwa”(...). „Cechy prawdziwego nauczyciela – wychowawcy „z urodzenia i powołania” sprowadzał Dawid – jak pamiętamy – do „miłości dusz”, której podmiotem jest „wewnętrzna duchowa treść człowieka” jego dobro moralne, jego oświecenie i udoskonalenie jako istoty duchowej” Innym pojęciem właściwości cech dobrego nauczyciela, wymienianego przez pedeutologów, było pojęcie talent. „Pojęcie talentu” – stwierdza W. Okoń – w przeciwieństwie do pojęć duszy, instynktu lub typu antropologicznego” – zapewniło sobie trwalszy żywot w pedeutologii. Spotyka się je również w czasach dzisiejszych. Aczkolwiek bywa stosowane w różnych znaczeniach, jednak wyraźnie, podobnie jak pojęcie duszy, odnosi się do wewnętrznych walorów nauczyciela.”
     Walorów tych na ogół się nie określa, pojmując „talent” jako „coś” nieoznaczonego, co jednakże wpływa na osiąganie dużych efektów wychowawczych. W ten sposób pisał Jan Żabiński o talencie wybitnego nauczyciela. Uważał, że w postaci dobrego nauczyciela tkwi jakiś pierwiastek, którego w słowach wyrazić nie można. Pierwiastek ten określał terminem „talent”. „W innym, bardziej relatywnym znaczeniu posługiwali się terminem talent dwaj uczeni: Zygmunt Mysłakowski i Stefan Szuman.” Pierwszy z nich w rozprawie „Co to jest talent pedagogiczny? (1958) za talent uważał nie potencjalną stronę wszelkiej twórczości, a więc tkwiące w człowieku możliwości twórcze, lecz stronę realizacyjną, tj. samourzeczywistnienie zamiarów twórczych, oparte zarówno na refleksji, jak i na doświadczeniu filogenetycznym (instynkt) lub osobniczym.”
      Za cechę dominującą tak rozumianego „talentu pedagogicznego” przyjmował kontaktowość, której tło stanowią takie cechy, „jak żywość wyobraźni, pozwalająca rozumienie cudzych stanów psychicznych – za pośrednictwem umiejętnego ich obserwowania, instynkt rodzicielski, zdolność do wyrażania uczuć, jak również nastawienie psychiki na zewnątrz.” Stefan Szuman w rozprawie „Talent pedagogiczny” (1947) scharakteryzował talent jako zespół pewnych zdolności „Za zdolność zaś uważa” – podkreśla W. Okoń – posiadanie pewnej wrodzonej cechy psychicznej o natężeniu silnym i to wówczas, gdy cecha ta staje się przydatna do sprawnego wykonywania danych czynności”.
      „Jeżeli chodzi o tzw. talent pedagogiczny – pisał – to z całą pewnością nie istnieje jakaś odrębna, wrodzona cecha, która by była swoistym i zasadniczym dyspozycyjnym podłożem tego talentu.
      Mylny jest pogląd naiwny, że człowiek nosi w sobie jakieś oddzielne wrodzone, potencjalne, talenty jak np. talent malarski, talent muzyczny, talent do pisania wierszy, talent (…) pedagoga.” Inny ze znanych polskich pedeutologów z pierwszej połowy XX wieku, prof. Mieczysław Kreutz w rozprawie „Osobowość nauczyciela – wychowawcy” (1938) nawiązując do J. W. Dawida uwypukla, a jednocześnie modyfikuje doniosłość miłości ludzi, jako istotnej cechy osobowości nauczyciela, jak również jego społecznego oddziaływania (skłonności agitacyjnej) oraz skłonności sugestywnej. Wymienia również takie cechy osobowości nauczyciela, jak: „pewność siebie, spokój i odwaga działania, wiara w siebie, bezkompromisowość i prostolinijność w dążeniu do realizacji własnych celów.”
     Z kolei prof. Stefan Baley operując terminem „osobowość” do najistotniejszych cech osobowości nauczyciela zalicza „zdatność wychowawczą”, na którą składają się: „przychylność dla wychowanków, rozumienie ich psychiki, nastawienie na systematyczne zajmowanie się nimi, potrzeba obcowania z ludźmi (typ społeczny), powinowactwo duchowe z dziećmi, cierpliwość, takt pedagogiczny, postawa pełna entuzjazmu, swoista zdolność artystyczna i inne.” Wychowawcę posiadającego wszystkie właściwości „w stopniu ponadprzeciętnym nazywa prof. S. Baley wychowawcą „integralnym”. Pełną charakterystykę osobowości nauczyciela zawdzięczamy również Marii Grzegorzewskiej.
     Nawiązując do innych autorów, głównie do Dawida i Szumana, szczególny nacisk położyła ona „na bogactwo osobowości nauczyciela, na jego płynącą z miłości dobroć, która polega na stałym niesieniu pomocy innym, na wierności własnym przekonaniom, jak również na poczuciu „odpowiedzialności przed sobą, przed społeczeństwem, przed narodem.”
     W Polsce międzywojennej podjęto również badania empiryczne nad psychiką nauczycieli. Zainicjowały je w 1920 r. Maria Lipska – Librachowa, a także Wanda Dzierzbicka w 1926 r. „Celem tych badań było, jak pisze S. Wołoszyn – określenie swoistych psychicznych właściwości dobrych nauczycieli – wychowawców.”
     W kręgu tychże zainteresowań badawczych pozostawała Maria Grzegorzewska, wybitny przedstawiciel pedagogiki specjalnej. W wyniku wieloletnich badań nad wychowawczym zadaniem osobowości nauczyciela wyróżniła, stwierdza S. Wołoszyn między innymi dwa typy nauczycieli: typ nauczyciela „wyzwalającego” i typ nauczyciela „hamującego”. „Nauczyciel wyzwalający” działa przez miłość, sympatię, chęć pomocy; „nauczyciel hamujący” – przez rozkaz, przymus, sankcje karne. Nauczyciel „wyzwalający” stwarza atmosferę pogody, ładu, życzliwości, nauczyciel „hamujący” – nastrój obcości, chłód, styl zachowania się zmechanizowanego.” Podstawy prospołeczne nauczycieli zaangażowanych w przebudowę społeczno-kulturalną środowiska pozaszkolnego propagował w swoich programach ideowo-programowych także Związek Nauczycielstwa Polskiego.
     Miał on na tym polu znaczące osiągnięcia. Wybuch II wojny światowej we wrześniu 1939 przerwał tę działalność.

Dorota Szymańska
Szkoła Podstawowa w Skroninie

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie