Metody aktywizujące – opis i przykłady
Chciałabym przedstawić kilka metod aktywizujących najczęściej stosowanych przeze mnie w nauczaniu zintegrowanym. Zaprezentowane metody zostały dostosowane do możliwości dziecka. Stosowanie ich sprzyja realizacji celów edukacyjnych.
BURZA MÓZGÓW – metoda Osborna , to tzw. fabryka pomysłów , giełda pomysłów ,
rozgrzewka umysłowa. Stosuje się ją po to, aby dziecko nie uległo sugestii innych, wszyscy pracują twórczo ,w szybki sposób gromadzi się wiele informacji , pomysłów. Metoda ta pozwala nauczycielowi ocenić jaką wiedzą uczniowie dysponują, co należy poszerzyć, co utrwalić, a co jest jeszcze zupełnie nieznane.
Wykorzystuję ją w edukacji polonistycznej, społeczno-przyrodniczej.
PRZYKŁAD;( na zajęciach podsumowujących)podajemy hasło „zima”, zadaniem dzieci jest wypisanie jak największej ilości skojarzeń z tym słowem. Następnie wybrane dzieci odczytują swoje zapiski .Pozostałe dzieci kontrolują, czy mają takie same, czy inne wyrazy. Dalej można poprosić dzieci, aby na osobnych kartkach zapisały tylko trzy ,ich zdaniem najważniejszych oznak zimy .
Następnie przyklejamy je na duży arkusz szarego papieru, można je pogrupować np. jako promyczki słońca, można utworzyć śnieżynkę lub ułożyć je na konturach bałwana. Inne tematy to np. las, zwierzęta leśne, środki transportu, tradycje, cechy dobrego kolegi itp.
MAPA MENTALNA – zwana też pojęciowa ,lub umysłowe. Twórcą map umysłowych jest Tony Buzan. Mapa pojęciowa to metoda wizualnego przedstawienia problemu , zjawiska z wykorzystaniem rysunków , schematów , symboli , zdjęć , haseł , zwrotów .Celem tej metody jest usystematyzowanie świeżo zdobytej wiedzy ,wiadomości, pojęć .Mapy konstruuje się wg schematu .1 Tytuł umieszczony jest na środku i w jakiś sposób jest wyróżniony, pogrubiony, zapisany innym kolorem, itp. 2.Od centralnego tematu rozchodzą się grube linie, na których zapisane są główne koncepty-klucze.3.Od tych linii rozchodzą się następne słowa-klucze, tworząc swoistą mapę z informacjami.4.W miarę dokładania informacji mapy rozrastają się wszerz.5. Aby mapy były bardziej przeźroczyste dodajemy : kolor, strzałki, symbole, rysunki, zdjęcia , itp.
Mapy pojęciowy można modyfikować i mogą przypominać kształtem plakat, bardziej docierający do dzieci młodszych. Najczęściej stosuję tę metodę w edukacji społeczno – przyrodniczej, ale też w edukacji polonistycznej i muzycznej.
PRZYKŁAD: Temat : Jak dbamy o swoje zdrowie? Rozpoczynamy od burzy mózgów. Klasyfikujemy pomysły wg ustalonego klucza np. ubiór, odżywianie, sport, higiena, szczepienia, itp. Następny etap to tworzenie mapy właściwej, najlepiej na dużych arkuszach papieru. Należy zawsze podać czas przeznaczony na wykonanie tego zadania i ściśle go przestrzegać . To w przyszłości zmobilizuje grupy do pełnego wykorzystania czasu . Uczniowie mogą zapisać hasła, wykonać rysunki , wykorzystać wycinki z gazet itp. Muszą rozplanować swoją pracę na płaszczyźnie, , zadbać o estetykę pracy, czytelność napisów itd. Na tym etapie przejawia się inwencja twórcza grup. Następny etap to prezentacja prac grup i ocena pracy własnej grupy. Tu mogą powiedzieć o trudnościach, jakie musieli pokonać. Dzięki prezentacji utrwalają wiadomości ,ćwiczą jasne i zwięzłe wypowiadanie się oraz słuchanie innych. Poznają temat z
różnych punktów widzenia .
PIRAMIDA PRIORYTETÓW - polega na wartościowaniu, hierarchizacji .Najczęściej w grupach 4-5 osobowych wybierają najlepsze propozycje, które powstały wcześniej na podstawie burzy mózgów, układają je na szczycie piramidy .Potem wybierają coraz mniej ważne, i na końcu najmniej istotne .Następnie grupy porównują swoje piramidy, każda grupa uzasadnia swoje wybory. Metoda ta stwarza okazję do dyskutowania i argumentowania własnych wyborów. Dla klas młodszych ta metoda jest też ćwiczeniem w pisaniu, czytaniu, i mówieniu.
PRZYKŁAD: Tradycje wielkanocne. Po burzy mózgów, zadaniem uczniów jest odczytanie skojarzeń, a następnie wybranie pięciu tradycji , które ich zdaniem są najważniejsze , najbardziej popularne.. Dalej uczniowie w grupach dyskutują i argumentują swoje wybory i ustalają wspólnie pięć tradycji. Na przygotowanej piramidzie wpisują najwyżej nazwy tych tradycji ,które uzyskały największą liczbę wyborów , niżej tych które uzyskały ich coraz mniej ,itd. Na koniec każda grupa prezentuje swoją piramidę przed klasą, dokonuje oceny i argumentuje swoje wybory.
ZA I PRZECIW – odmiana tej metody to „plusy i minusy” lub” wady i zalety”. Polega na analizowaniu jakiejś sprawy z różnych punktów widzenia. Służy do wyszukiwania pozytywów i negatywów problemu w celu podjęcia trafnej decyzji. Uczy analizowania faktów.
PRZYKŁAD : Temat: Co daje nam czytanie książek ? Rozpoczynamy od burzy mózgów. Dalej na arkuszu szarego papieru wykonujemy tabelkę w jednej rubryce piszemy” zalety” w drugiej ”wady”. Następnie dzieci podchodzą do tabeli i przyklejają swoje karteczki ze skojarzeniami. Jeśli mają problem, gdzie umieścić swoją karteczkę, zadajemy im pytania, które naprowadzą ucznia.
Inne tematy do wykorzystania to: Działalność człowieka w przyrodzie, wynalazki, ogrody zoologiczne, woda, wiatr, itp.
GRY PLANSZOWE - oprócz zabawy, satysfakcji , uczeń utrwala lub zdobywa wiedzę . Gry planszowe oprócz treści dydaktycznych, niosą ze sobą treści wychowawcze chociażby, przestrzeganie zasad, reguł gry, uczą wygrywać, ale uczą też radzić sobie z porażką. Pozwalają też na nawiązywanie kontaktów pomiędzy dziećmi które nie były dotąd związane ze sobą.
Chciałabym zachęcić do tworzenia przez dzieci własnych gier planszowych. Podczas tworzenia gier uczeń integruje różne dziedziny wiedzy i aktywności. Dziecko utrwala zdobytą wiedzę, i wykorzystuje ją w celach zabawowych, co daje mu wiele satysfakcji. Metoda ta doskonali umiejętność czytania, pisania, planowania, analizowania, redagowania poleceń, rysowania, twórczego myślenia. Można tworzyć gry ortograficzne, matematyczne, przyrodnicze, komunikacyjne.
PRZYKŁAD: Wakacyjna przygoda – dzieci w grupach układają krótkie opowiadanie o wakacjach. Wymyślają pola z pułapkami, ustalają o ile pól gracz musi się cofnąć , oraz pola z nagrodami ,o ile pól może przesunąć się do przodu.( założyłeś czapkę na plaży przesuwasz się o dwa pola do przodu , nie posmarowałeś się kremem z filtrem cofasz się o trzy pola, nie założyłeś okularów czekasz jedną kolejkę ). Następny etap to ustalenie ilości pól i rozrysowanie drogi od startu do mety wraz z numerami. Kolejny etap to ozdabianie planszy tak, aby była atrakcyjna dla graczy.
Do gier zaliczamy też KARTY DYDAKTYCZNE – zawierają one różne informacje istotne i mniej istotne , na podstawie których dziecko musi znaleźć rozwiązanie. Dla utrudnienia, informacje na kartach można podawać w sposób pośredni np : owoce zużyte do pieczenia ciasta ważą o połowę mniej niż masło , masło i jajka ważą tyle samo , itp.
PRZYKŁAD : Zadanie dla ucznia :”Narysuj wioskę Smurfów według następującego opisu znajdującego się na poszczególnych kartach „. Na przygotowanych kartach o dowolnym kształcie opisujemy kolejne informacje. Domek Łasucha znajduje się obok sąsiada ,który ma dom z ławeczka. Domek Papy Smurfa znajduje się po środku wioski . W wiosce jest jedno drzewo. Laluś ma dom z ogródkiem, w którym rośnie drzewo. Obok domku Smurfetki przepływa rzeka . W wiosce jest mostek. Osiłek obok domu ma ławeczkę. Maruda marudzi, że ma daleko do Smurfetki. Smurfetka lubi kolor niebieski .Każdy Smurf ma taką sama drogę do Papy Smurfa.
STACJE ZADANIOWE – polega ona na podejmowaniu przez uczniów zadań zaproponowanych przez nauczyciela. Zadania te dotyczą różnych dziedzin działalności i tematycznie podporządkowane realizowanemu blokowi .Zadania umieszczone są w wyznaczonych stacjach . Dziecko samo decyduje od której stacji rozpocznie swoją pracę , czyli od której aktywności rozpocznie .
Można przygotować dodatkowa stację dla dzieci szybko pracujących.
PRZYKŁAD: Temat : Wiosna .Przygotowujemy słowniki, atlasy, poradniki, przewodniki itp .Karty pracy ucznia muszą zawierać czytelną instrukcję zadania do wykonania np. Poszukaj w atlasie podane rośliny wiosenne i pokoloruj je zgodnie ze zdjęciem . Ułóż opis wybranej wiosennej rośliny. itp.
GRUPY ZADANIOWE –polega ona na pracy w grupach 3-4 osobowych . Każda grupa otrzymuje albo takie samo zadanie do rozwiązania albo inne, stanowiące element jakiejś całości .
Podczas tej metody uczestnicy grup uczą się od siebie nawzajem doskonalą umiejętność czytania ze zrozumieniem , wyciąganie wniosków ,współpracy
PRZYKŁAD: Temat: Korzyści jakie otrzymujemy ze zwierząt hodowlanych. Każda grupa losuje inne zwierzę hodowlane do opracowania .Grupa przeprowadza burzę mózgów. Informacje zapisują na kartkach , następnie porównują w grupie swoje zapiski. Grupa otrzymuje arkusz szarego papieru z naklejonym dużym konturem zwierzęcia . Następnie grupy zapisują wszelkie informacje o korzyściach, które zapamiętały z wcześniejszych lekcji lub poszukały w atlasach, podręcznikach, wokół rysunku.. Następnym zadaniem jest pokolorowanie zwierzęcia wg zdjęcia zamieszczonego w atlasie , które należy odszukać. W ten sposób grupy tworzą mapy pojęciowe. Na zakończenie zajęć każda grupa prezentuje swoją pracę . W ten sposób wszystkie grupy utrwalają wiadomości o pozostałych zwierzętach hodowlanych.
DRAMA - wejście w rolę , ( przeżyłem , więc wiem ) , jest to pewnego rodzaju improwizacja , z wykorzystaniem ruchu , gestów , słów, myśli i uczuć . Istotą dramy jest konflikt zaczerpnięty z życia, literatury lub wymyślony. Nie ma tu podziału na role, nie ma napisanych tekstów. Uczestnicy dramy sami improwizują rozmowę na podstawie własnych doświadczeń i wiedzy. Stają się reżyserami wydarzeń, wydarzeń w których sami uczestniczą. Drama uczy komunikatywności, doskonali umiejętności wypowiadania własnych poglądów, sądów, rozwija język ciała i gestów. Pozwala uczniom lepiej zrozumieć przeżycia własne i innych. W nauczaniu zintegrowanym można dokonywać improwizacji na kanwie poznanej czytanki, lektury, czy wydarzenia z życia szkoły lub klasy.
PRZYKŁAD: Jesteś z rodzicami w wesołym miasteczku, nagle zorientowałeś się ,że się zgubiłeś …przedstaw to co czujesz za pomocą mimiki, gestów. Pokłóciłaś się z koleżanka, ale chcesz się pogodzić, jak to zrobisz?
LINIA CZASU – metoda ta pozwala przybliżyć dzieciom pojęcie czasu. Polega na przedstawieniu wydarzeń w porządku chronologicznym , najczęściej w wymiarze linearnym. Można wykorzystać tę metodę do przedstawienia planowania np. jakiejś uroczystości klasowej, można przedstawić sposoby oświetlania dawniej i dziś, itp.
PRZYKŁAD: Pory roku – na linii prostej zaznaczamy cztery punkty, Następnie dzielimy klasę na cztery grupy, zadaniem których będzie wykonanie rysunku przedstawiającego dana porę roku. Grupy prezentują swoją pracę, argumentując zamieszczone na niej elementy ukazujące cechy danej pory roku. Dalej uczniowie w grupach ustalają w jakiej kolejności należy przykleić obrazki. Każda grupa daje propozycję. Po ustalaniu właściwej kolejności ,przyklejamy obrazki pod zaznaczonymi punktami na naszej osi i zapisujemy przy nich nazwy pory roku : wiosna , lato, jesień , zima.
PLANOWANIE Z PRZYSZŁOŚCI – podobnie jak linia czasu jest to wizualne przedstawienie problemu. Polega na planowaniu wstecz, czyli wydarzenia są również ułożone chronologicznie, ale od daty, która stanowi końcowy etap. Zadaniem uczniów jest zatem planowanie od końca. Uczy dobrej organizacji i planowania.
PRZYKŁAD: Przygotowanie uroczystości Dnia Matki .Pierwszym etapem będzie ustalenie kiedy ma odbyć się uroczystość, gdzie, co chcemy zaprezentować, ofiarować mamom. Tu można wykorzystać metodę „burza mózgów” .Wybór propozycji za pomocą „piramidy priorytetów”. Następny etap to zaznaczenie na linii czasu daty imprezy, można zaznaczać rysując serca. Następnie cofając się , zaznaczamy dzień wręczenia zaproszeń , dzień wykonanie ich, dni przeznaczone na próby, dzień gdy nastąpi wybór wierszy i piosenek, dzień wykonania upominków itd., aż do dnia dzisiejszego.
ANALIZA PRZYPADKU – polega na analizie i dyskusji nad zaprezentowanym zdarzeniem(sytuacja problemowa ). Uczniowie wykorzystują posiadaną wiedzę i doświadczenia, aby znaleźć lepsze rozwiązanie tego problemu .Uczeń ustala, jaką decyzję podjąłby na miejscu bohatera, analizując przyczyny i skutki tego zdarzenia. Metoda ta pozwala uczyć się na cudzych błędach. Możemy wykorzystać tu zdarzenie autentyczne, poznane na bazie czytanki, lektury, itp.
PRZYKŁAD: Czytanka pt.: Można było poczekać- Maria Terlikowa Pierwszym etapem jest zapoznanie z problemem, czyli przeczytanie tekstu. Następnie uczniowie odpowiadają na pytania kto? , co robił ? Potem uczniowie ustalają przyczyny zdarzenia i skutki. Następny etap to wypisanie czynników, które decydują o rozwiązaniu tego problemu- Co należałoby zrobić, aby nie doszło do takiej sytuacji?
Co zrobił byś na ich miejscu?
Wybór najlepszej propozycji możemy dokonać się na postawie „piramidy priorytetów”. Na koniec należy pamiętać o podsumowaniu zajęć i ocenie prac grup. Inne tematy: bójka, wypadek, kłamstwo, itp.
METODY EWALUACYJNE – wykorzystywane są do oceny pracy własnej, grupy lub zajęć. Uczeń uczy się w sposób wizualny dokonać oceny za pomocą umówionego znaku.
PRZYKŁADY:
RYBI SZKIELET – na narysowanym szkielecie umieszczamy napisy: atmosfera pracy, wiedza jaką wynoszę z zajęć, prowadzący, uczestnicy zajęć itp. Zadaniem uczniów jest postawienie + albo - ,lub przyklejenie buzi wesołej albo smutnej, obok ocenianej kategorii.
TARCZA STRZELECKA – Tu uczniowie zaznaczają na tarczy strzałę, im bliżej środka tym więcej punktów, czyli zajęcia się bardziej podobały.
KOSZ I WALIZKA - uczniowie otrzymują dwa rysunki, kosz i walizkę .Zadaniem uczniów jest zapisanie na walizce to, co im się na zajęciach podobało, co chciałyby ze sobą zabrać. Na koszu natomiast zapisują to, co sprawiło im przykrość, lub się nie podobało.
METODY INTEGRACYJNE-wprowadzają uczestników zajęć w dobry nastrój, relaksują , integrują grupę.
PRZYKŁADY:
KRASNOLUDEK-polega na przekazywaniu maskotki osobie siedzącej obok. Uczestnicy wypowiadają tekst: ja jestem Ala, otrzymałam maskotkę od Kasi itp. Zabawa ta pozwala zapamiętać imiona uczestników zajęć.
ŁAŃCUSZEK DOBRYCH CECH I ZALET- dzieci rzucają kłębuszek wełny do dowolnie wybranego dziecka, i dziękują mu za coś…np.: za pożyczenie pióra, za to że byłeś dla mnie miły itp…
IMIĘ ZALET- dziecko wypisuje na kartce papieru swoje imię pionowo, następnie do każdej litery swego imienia dopisuje przymiotnik określający jego pozytywne cechy:
Z- zaradna
O- odpowiedzialna
S- sympatyczna
I- inteligentna
A- ambitna
Można też zastosować tę metodę do opisania cech pór roku itp.
Z- zła
I – intrygująca
M- mroźna
A- atrakcyjna
Każda z opisanych metod może być dowolnie modyfikowana wg potrzeb, zdolności i innowacji twórczej nauczyciela. Metody te mają przyczynić się do efektywniejszej pracy nauczyciela i ucznia .
KORZYŚCI ZE STOSOWANIA METOD AKTYWIZUJĄCYCH DLA UCZNIÓW :
- uczeń zapamiętuje o wiele więcej, systematyzuje, utrwala wiedzę
- uczy się planowania , organizowania, oceniania własnej nauki
- rozwija twórcze myślenie
- rozwija logiczne myślenie
- rozwija wyobraźnię
- rozwija sprawność umysłową oraz osobiste zainteresowania
-doskonali umiejętność komunikowania się werbalnego i
niewerbalnego
- uczy się wyrażania własnych poglądów, opinii ,skutecznego
porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentowania własnego
punktu widzenia, uczy się uwzględniać poglądy innych
- doskonali poprawne posługiwanie się językiem ojczystym
- uczy się poszukiwać , porządkować , i wykorzystywać informację
z różnych źródeł
- uczy się niestereotypowego podejścia do problemu, rozwiązywania
problemów w sposób twórczy
- wykorzystuje własne pomysły , dzieli się nimi ,wykorzystuje wiedzę
w praktyce
- uczy się pełnienia ról
- uczy się efektywnie współpracować w grupie,
- uczy się przestrzegania zasad
- widzi efekty swojej pracy
- odczuwa zadowolenie z wykonanego zadania, osiąga sukces
- podwyższa swoja samoocenę
- buduje pozytywną, wewnętrzną motywację do nauki
Stosowanie metod aktywizujących stwarza, zatem warunki do wszechstronnego rozwoju dziecka. Daje szanse wykształcenia człowieka kreatywnego, otwartego na nowości i zmiany, umiejącego działać w grupie.
Opracowała : Małgorzata Kruszona
LITERATURA: Krystyna Rau Ewa Ziętkiewicz „ Jak aktywizować uczniów „ G&P Oficyna Wydawnicza Poznań 2000
Wanda Hemmerling „ Zabawy w nauczaniu początkowym” WSIP 1985
Katarzyna Gozdek-Michaelis ” Supermożliwości twojego umysłu „ Agencja Wydawnicza Comes Warszawa
|
