Geografia umożliwia w sposób szczególny kształcenie samodzielności i poznawczej inicjatywy uczniów. Jest to możliwe dzięki środkom dydaktycznym i metodom nauczania przedmiotu, w których dominuje obserwacja bezpośrednia, posługiwanie się mapami o różnej tematyce oraz korzystanie z różnorodnego materiału poglądowego i rzeczowego.
Jestem nauczycielem z 22- letnim stażem i nauczam geografii w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 2 – Gimnazjum nr 2 w Grudziądzu.
Najlepszym środkiem kształcenia wyobraźni przestrzennej człowieka jest mapa. Na nauczyciela spada odpowiedzialność za osiągnięcie głównych celów nauczania geografii, takich jak:
- zaszczepienie nawyku sięgania po mapę przy czytaniu książek podróżniczych, czytaniu prasy, słuchaniu radia i oglądaniu telewizji,
- wyrobienie w uczniach zaufania do mapy jako źródła wiadomości geograficznych,
- nauczenie czytania mapy,
- opanowanie umiejętności pracy na mapie przy rozwiązywaniu zadań praktycznych.
Geografia umożliwia w sposób szczególny kształcenie samodzielności i poznawczej inicjatywy uczniów. Jest to możliwe dzięki środkom dydaktycznym i metodom nauczania przedmiotu, w których dominuje obserwacja bezpośrednia, posługiwanie się mapami o różnej tematyce oraz korzystanie z różnorodnego materiału poglądowego i rzeczowego.
Jedynym powszechnie i bezpośrednio dostępnym źródłem wiedzy dla większości przedmiotów kształcenia jest podręcznik. Pod tym względem geografia jest w uprzywilejowanej sytuacji, gdyż oprócz podręczników mamy powszechnie dostępne atlasy. Zawarte w nich mapy o różnej tematyce stanowią podstawę bardzo ciekawych lekcji. Zajęcia oparte na wykorzystywaniu map, poprzez ich obserwację, porównywanie, interpretację są o wiele bardziej interesujące od czytania lub słuchania nawet bardzo ciekawych tekstów.
Mapy w sposób szczególny umożliwiają kształcenie samodzielności i poznawczej inicjatywy uczniów. W podręcznikach już do nauczania początkowego możemy znaleźć różne informacje wprowadzające dziecko w tajniki mapy. Nie ulega wątpliwości, że mapa jest źródłem jak i narzędziem do zdobywania wiedzy. Ile ciekawych miejsc znajduje się na mapach, ile zagadek ukrywa się w umieszczonych na nich symbolach, ile egzotyki zawierają zapisane na nich nazwy. Stosując metody, w których dominuje posługiwanie się mapami o różnej tematyce, umożliwiamy uczniom czynne uczestniczenie w procesie nauczania poprzez osobiste działanie, spontaniczne odkrywanie tego, co zapisane jest w rysunku mapy .
Jako geografowie nie powinniśmy zapominać o mapie. Musimy uświadomić sobie, jak wielka jest pojemność informacyjna map. Jednak mapa nie jest tylko wyłącznie obrazem dla oka, ale przede wszystkim dla rozumu. Obserwacja i interpretacja przedstawionych na mapach zjawisk może doprowadzić do wniosków i uogólnień. Należy tylko uczniom umożliwić spontaniczną aktywność w czasie lekcji .
Poniżej prezentuję scenariusz lekcji z zastosowaniem „Gimnazjalnego Atlasu Geograficznego”
Scenariusz lekcji z wykorzystaniem „ Gimnazjalnego Atlasu Geograficznego”
Temat: Opady atmosferyczne i ich rozmieszczenie na Ziemi.
Cel główny: kształtowanie umiejętności wyjaśniania przyczyn zróżnicowania opadów na Ziemi .
Cele szczegółowe:
Uczeń zna:
- terminy: średnie opady roczne, lipca i stycznia, deszcze zenitalne, cień opadowy, deszcze orograficzne.
Uczeń rozumie:
- mechanizm powstawania opadów w obszarach obniżonego ciśnienia;
- przyczyny cyrkulacji atmosferycznej w poszczególnych strefach w powiązaniu ze zróżnicowaniem w rozkładzie ciśnień oraz bilansem cieplnym;
- przyczyny sezonowej zmienności w poszczególnych strefach klimatycznych;
- związek rozmieszczenia opadów z ukształtowaniem powierzchni.
Uczeń potrafi:
- określać przybliżoną sumę opadów i ich sezonową zmienność w poszczególnych strefach klimatycznych na podstawie map tematycznych;
- wykrywać na podstawie map zależności pomiędzy opadami a szerokością geograficzną, wysokością nad poziomem morza, odległością od mórz i oceanów, itp.
Środki dydaktyczne (pomoce): ścienna mapa fizyczna świata, mapy kontynentów z „ Gimnazjalnego Atlasu Geograficznego” przedstawiające sumy opadów i temperatury powietrza.
Przebieg lekcji:
- Faza wprowadzająca :
- nauczyciel wprowadza w tematykę ukazując obrazy z regionów cierpiących na deficyt wody i niszczonych przez powodzie ( należy także dać możliwość wypowiadania się przez uczniów);
- poprzez zadawane pytania nauczyciel upewnia się, czy uczniowie rozumieją z poprzednich lekcji mechanizm powstawania opadów;
- poprzez zadawane pytania nauczyciel upewnia się, czy uczniowie znają obfitość i częstotliwość opadów w poszczególnych strefach klimatycznych.
- Faza realizacyjna:
- nauczyciel przedstawia zadania :
- Sformułować zależności pomiędzy rocznymi sumami opadów atmosferycznych a szerokością geograficzną.
- Odszukać na mapach tematycznych rejony, na których wielkość rocznych sum opadów znacznie odbiegają od wskazanej prawidłowości.
- Znaleźć przyczyny największych odstępstw od wskazanej prawidłowości.
Propozycje wykonywania przydzielonych zadań:
- podział zespołu klasowego na grupy ( 6) badających poszczególne kontynenty na mapach tematycznych tzn. klimatycznych „ Gimnazjalnego Atlasu Geograficznego” ( str. 25,44,51,57, 63 oraz 65),
- należy narysować na tablicy a uczniowie w zeszytach układ współrzędnych geograficznych, oznaczając na osi pionowej roczną sumę opadów w mm, od 0 do 5000 mm, zaś na osi poziomej szerokość geograficzną,
- uczniowie obserwują mapy poszczególnych kontynentów szacując wielkość rocznych sum opadów na poszczególnych równoleżnikach co 10o, po czym każda grupa przedstawia swoje wnioski dotyczące rozkładu opadów na poszczególnych równoleżnikach; na wykres należy nanosić wielkości średnie; przy odczytywaniu wielkości opadów należy pominąć góry i obszarów położonych w ich bezpośrednim sąsiedztwie (ponieważ góry są czynnikiem bardzo silnie wpływającym na wielkość opadów),
- uczniowie interpretują powstały w wyniku zespołowej pracy wykres, uwzględniając wiedzę dotyczącą cyrkulacji atmosferycznej ( najobfitsze opady występują tam, gdzie masy powietrza wznoszą się do góry , podczas gdy najniższe pokrywają się z zstępującymi ruchami powietrza w troposferze),
- grupy porównują rozkład opadów wynikający z wykresu, z sytuacją na poszczególnych kontynentach, wykonując indywidualne zestawienie rejonów, na których roczna suma opadów wyraźnie różni się od wielkości średniej dla określonych szerokości geograficznej,
- przedstawiciele poszczególnych grup wskazują na mapie fizycznej świata obszary ujęte uprzednio w zestawieniu, tłumacząc przyczyny zbyt obfitych lub zbyt małych opadów atmosferycznych, np. wysokości nad poziomem morza, wpływ prądów morskich ciepłych i zimnych, wpływ monsunów, sąsiedztwo pasm górskich, itp.
- Faza podsumowująca:
- pod kierunkiem nauczyciela uczniowie opisują, w jaki sposób zmieniają się roczne sumy opadów wraz z szerokością geograficzną,
- uczniowie wymieniają czynniki powodujące odchylenia od przyjętej prawidłowości,
- nauczyciel wyjaśnia zróżnicowanie w wielkościach opadów odległością od mórz i oceanów, kierunkami wiatrów stałych, wpływem prądów morskich ,
- nauczyciel w szczególności akcentuje sezonowe przesuwanie się stref klimatycznych i związane z tym zmiany kierunków wiatrów, na co pozwalają właśnie zamieszczone w Gimnazjalnym Atlasie Geograficznym mapy, przedstawiające rozkład opadów i temperatur , oddzielnie dla stycznia i lipca.
Geografowie! Pamiętajcie: bez mapy nie ma nauczania geografii.
Opracowała:
Wioletta Niedzielska
Nauczyciel geografii z ZSO nr – Gimnazjum nr 2 w Grudziądzu
|
