Trzeba zastanowić się, czy kształtowanie osobowości dziecka w rodzinie jest procesem świadomym czy też nie. Oddziaływania wychowawcze rodziców najczęściej uważa się za „amatorskie”, tzn. przyjmuje się, że nie są oparte na wiedzy pedagogicznej, a tylko
w pewnym stopniu na wiedzy ogólnej. Toteż oddziaływania wychowawcze rodziców mają
w przeważającym stopniu charakter uboczny, dokonują się niejako na marginesie czynności opiekuńczych, gospodarczych i kulturalnych rodziny.
Wychowanie w domu rodzinnym toczy się głównie w sposób bezrefleksyjny, naśladowczy lub jedynie na progu świadomego i celowego oddziaływania. Jednak pewien zasób wiadomości o wychowaniu rodzice posiadają i zawsze posiadali. Wiadomo jednak, że wiedza o wychowaniu, jaką otrzymują współcześni rodzice jest nadal wiedzą tradycyjną, nabytą przez nich w procesie spontanicznej socjalizacji, a nie planowo.
To wszystko, co zostało napisane o wychowaniu odnosi się do kształtowania osobowości, ponieważ przez wychowanie właśnie się ją kształtuje. Można przypuszczać, że dzisiejsi rodzice są bardziej świadomi niż dawniej. Jest to spowodowane tym, że szerzej jest propagowana wiedza pedagogiczna.
Pojawia się również konieczność zwrócenia uwagi na to, że wielu z nich myśli o dziecku w określony sposób, odczuwa je i zachowuje się wobec niego, ale wcale to nie wynika ze świadomego wyboru takiego właśnie stosunku do dziecka i przekonania, że jest on najbardziej prawidłowym, jeśli chodzi o dobro dziecka. Relacja do dziecka wynika natomiast z temperamentu rodziców, ich osobowości, aktualnej sytuacji, wzorów przejętych z domu rodzinnego.
Ale taki stosunek rodziców do wychowania i kształtowania osobowości dziecka nie jest zawsze regułą i nie w każdej sytuacji. Niektórzy ojcowie i matki świadomie przejawiają pewne zachowania wobec dziecka, określone postawy. Ich celem jest ukształtowanie, czy pomoc w rozwoju określonej cechy osobowości dziecka. Są rodzice, którzy mimo tego, że niepokoją się o bezpieczeństwo swojego dziecka pozwalają mu na pewną swobodę działania. Są bowiem świadomi tego, że chcąc ukształtować osobowość samodzielną trzeba dawać jej coraz więcej swobody. Chociaż nieraz dawanie swobody wiąże się z ryzykiem.
Z drugiej strony są i tacy rodzice, którzy wraz z wiekiem dziecka dają mu coraz więcej swobody, ale wcale takie ich postępowanie nie wynika z podjętej decyzji, że tak właśnie chcą, ale raczej wynika z cech ich osobowości i wzorów przejętych od swoich rodziców.
Niezależnie od tego, czy zachowanie rodziców wobec dziecka i stosowane przez nich metody wychowawcze mają charakter świadomy czy też nie wpływają na osobowość dziecka. Nie ważne, więc czy postawa nadmiernie wymagająca jest uświadomiona jako taka przez rodziców czy też nie kształtuje określone cechy osobowości dziecka. Takie wychowanie sprzyja powstawaniu takich cech, jak: agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, bezradność, trudności w przystosowaniu się na skutek zahamowania. U większości rodziców wiedza o prawach rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka pozostawia dużo do życzenia.
Żeby dobrze wychować trzeba przede wszystkim wiedzieć, jak wychowywać.
Mamy już znakomitych fachowców w różnych dziedzinach, a mimo tego nikogo nie dziwi potrzeba ciągłego poszerzania i unowocześniania posiadanej przez nich wiedzy. Odnośnie wychowania dzieci przywykło się natomiast uważać, że każdy jest wysokiej klasy specjalistą i na palcach można policzyć rodziców, którzy mają za sobą lekturę choćby jednej książki pedagogicznej.
Stosunek rodziców wobec dzieci jest pełen dynamiki, zamiarów, usiłowań, zabiegów. Ale wszystkie te usiłowania stoją raczej na progu świadomego, celowego wychowania. Toteż oddziaływanie wychowawcze rodziców, które mimo wszystko jest zawsze bardzo duże, miewa w przeważającym stopniu charakter uboczny, dokonując się na marginesie czynności opiekuńczych i ciągłego życzliwego obcowania z dzieckiem.
Środowisko rodzinne trzeba uznać za niezwykle ważną komórkę kształtowania osobowości dziecka nawet wtedy, gdy mało w tym wszystkim udziału momentów wychowania świadomego i planowego. Miłość wzajemna rodziców i dzieci stanowi podstawę stałego, życzliwego obcowania, które daje ciągle okazję do ubocznego, niezamierzonego przyswajania sobie wzorów spotykanych w środowisku rodzinnym. Dziecko im bardziej kocha swoich rodziców, tym bardziej jest skłonne naśladować ich formy zachowania a domniemane intencje ich słów i postępowania uważać za dobre i słuszne.
Należy podkreślić fakt, że kształtowaniem osobowości dziecka jest całe życie w rodzinie bez względu na to, czy jest ono w postaci wpływu zamierzonego, czy niezamierzonego, spontaniczne czy przemyślane, impulsywne czy starannie kontrolowane, czy towarzyszy mu poczucie odpowiedzialności, czy jest zupełnie tego poczucia pozbawione. Tylko z jednym zastrzeżeniem, jeżeli jest ono w ogóle życiem rodzinnym. A życie rodzinne istnieje wtedy, gdy istnieje poczucie przynależności, żeby nie nadużywać słowa miłość.
Wielu autorów zwraca uwagę na rolę rodziny w kształtowaniu osobowości dziecka. Tę rolę rodziny podkreśla m.in. M. Ziemska, Z. Liskowicz, Z. Skorny.
Trzeba się zastanowić, w czym tkwi tak wielka siła rodziny dla kształtowania osobowości.
Rodzina jako środowisko wychowawcze kształtuje osobowość poprzez całość następujących faktów i postaw ludzkich, również wtedy, gdy te postawy nie są świadome swej wychowawczej roli.
Kształtowanie osobowości w rodzinie jest możliwe dzięki uczestnictwu w życiu rodziny.
Duża siła rodziny tkwi w tym, że jej oddziaływania rozpoczynają się najwcześniej i trwają stale. Poza tym kształtowanie osobowości odbywa się poprzez dostarczanie wzorów osobowych i wartości, które reprezentują członkowie rodziny, poprzez atmosferę panującą w domu.
Osobowość dziecka jest kształtowana dzięki powtarzającym się sytuacjom, które pozwalają na nabywanie określonych umiejętności, sprawności i nawyków.
Wielka wartość rodziny tkwi w tym, że więzi łączące członków rodziny są bardzo silne
a wiadomo, że siła wszelkich oddziaływań jest większa im one są silniejsze. Można sformułować wniosek: im dziecko bardziej kocha rodziców, tym większe jest prawdopodobieństwo, że będzie przejmowało od nich ich postawy, wartości. Tacy autorzy, jak E.B. Hurlock, M. Ziemska, S. Sławiński, Z. Putkiewicz wskazują na rolę więzi emocjonalnej między rodzicami i dziećmi w kształtowaniu osobowości.
Rodzina jest bardzo ważnym środowiskiem wychowawczym również dlatego, że wszyscy wszystkim są potrzebni. Rodzice zaspakajają potrzeby dzieci a one potrzeby rodziców i dzięki temu staje się możliwe kształtowanie osobowości sobie nawzajem.
Środowisko rodzinne kształtuje osobowość dziecka poprzez uczestnictwo w jego życiu. Dziecko z jednej strony pełni określone role w rodzinie i to kształtuje jego osobowość a z drugiej życie w rodzinie przygotowuje je do pełnienia innych ról w przyszłości np. roli rodzicielskiej.
Oddziaływanie rodziny jest bardzo ważne, ponieważ rozpoczyna się najwcześniej i dzięki temu jest najsilniejsze i najtrwalsze. Jest to zgodne z prawem psychologii, które mówi o pierwszeństwie pierwszych doświadczeń.
Podkreśla się znaczenie wspólnego przeżywania dla kształtowania osobowości. Rodzina daje wiele możliwości takich wspólnych przeżyć wszystkich członków rodziny- wspólne przeżywanie pewnych wartości, wspólne cieszenie się z sukcesów każdego z członków rodziny, wspólny smutek, gdy rodzina przeżywa trudne chwile. I to prowadzi do identyfikowania się wszystkich członków rodziny. Jeżeli dziecko mocno będzie się identyfikować ze swoją rodziną, to nawet, gdy dorośnie będzie zawsze wracało do tego, czego nauczyło się w domu, do tych wartości, które wyniosło ze środowiska rodzinnego.
Rodzinę można nazwać schronieniem dla wszystkich jej członków. Tutaj każdy może być tym, kim jest, niczego nie musi udawać. I dzięki temu wszyscy członkowie rodziny dobrze znają się nawzajem. A znajomość dziecka przez rodziców pozwala na kształtowanie osobowości poprzez odpowiedni stosunek do dziecka, odpowiednie metody wychowawcze, zachowania.
Wszystko to, co dzieje się w rodzinie wpływa na osobowość dziecka. Odbywa się to poprzez świadome i nieświadome naśladownictwo zachowań, postaw, uczuciowości członków rodziny, a także poprzez nabywanie w rodzinie pewnych umiejętności, nawyków, systemu wartości i wspólne przeżywanie.
Bibliografia:
1. H. Filipczuk „Jak rozumnie kochać dziecko”, Warszawa 1976, IW CRZZ.
2. M. Ziemska „Rodzina a osobowość”, Warszawa 1975, WP.
3. E.B. Hurlock „Rozwój dziecka”, Warszawa1961, PWN.
4. S. Kawula „Świadomość wychowawcza rodziców”, Toruń 1975, UMK.
S. Sławiński „Rozważania o wychowaniu”, Warszawa 1983, IW PAX.
Opracowała: Agata Flak nauczyciel- wychowawca Domu Dziecka Nr 2 w Rzeszowie.
|
