Organizatorem życia i pracy w szkole jest nauczyciel. Obejmując klasę wychowawca bierze za nią odpowiedzialność. Od niego zależeć będzie, w jaki sposób i z jakim skutkiem zdobywać będą dzieci wiedzę w szkole, jak będą się układały stosunki w klasie, jaka będzie atmosfera, jakie przeżycia będą kształtowały wychowanków.
„Praca nauczyciela z uczniem trudnym i mającym trudności w nauce”
mgr Danuta Kozielczyk
Organizatorem życia i pracy w szkole jest nauczyciel. Obejmując klasę wychowawca bierze za nią odpowiedzialność. Od niego zależeć będzie, w jaki sposób i z jakim skutkiem zdobywać będą dzieci wiedzę w szkole, jak będą się układały stosunki w klasie, jaka będzie atmosfera, jakie przeżycia będą kształtowały wychowanków.
Nauczyciel planuje zajęcia opierając się na programie nauczania, ale o ich przebiegu sam decyduje, metody i formy sam dobiera. Główną formą pracy w szkole jest lekcja i na nią skierowana uwaga nauczyciela. Dodatni nastrój i dobre samopoczucie dziecka wywołują atrakcyjne, przeniknięte elementami zabawy zajęcia indywidualne, grupowe i zbiorowe.
Dziecko w szkole będzie się dobrze uczyć, jeśli znajdzie w niej swoje miejsce nie tylko w sensie fizycznym (miejsce w ławce, do którego też się przywiązuje) ile w sensie społecznym (życie w grupie) i psychicznym – życzliwość kolegów a przede wszystkim ciepłe spojrzenie nauczyciela. W pracy dydaktycznej i wychowawczej nauczyciel stara się o wytworzenie ciepłej, serdecznej atmosfery wychowawczej oraz o kształtowanie dobrych stosunków między uczniem a nauczycielem i odwrotnie pomiędzy uczniami wzajemnie. Wiadomą jest rzeczą, że gdy dziecko przyjdzie do szkoły, autorytetem dla niego staje się „jego pani”. Dotychczasowe autorytety – rodzice, rodzina i inne schodzą na dalsze miejsca. Życie dziecka w zespole klasowym, obowiązki uczniowskie, radości i kłopoty dzieci skupiają się wokół codziennej, zróżnicowanej coraz intensywniej prowadzonej nauki szkolnej. Wzór dobrego ucznia staje się osią, wokół której podejmuje się wysiłki, by podołać coraz to trudniejszym obowiązkom. Dzieci stają się wrażliwe na ocenę ich pracy i pragną być dobrymi uczniami.
Dobry wychowawca zaplanuje współpracę z domem ucznia w celu ustalenia postępowania zapewniającego dziecku warunki, w których wyrośnie ono na wartościowego człowieka.
Układ czynników kształtujących osobowość dziecka podlega ciągłym zmianom, a obowiązkiem nauczyciela jest nie tylko zmiany te na drodze obserwacji pedagogicznej rejestrować, lecz wnikając w przyczyny, stosować odpowiednie środki wychowawcze. Znajomość powyższych spraw pozwoli w konsekwencji na odpowiednią modyfikację poczynań nauczycielskich.
Dziecka ma znajdować w szkole zaspokojenie wszelkich swoich życiowo – cielesnych i duchowych potrzeb oraz indywidualnych uzdolnień. Powinno zaspokoić tu swe dążenia do rodzinnego życia społecznego.
Pierwszym etapem pracy z dziećmi mającymi trudności w nauce jest postawienie trafnej diagnozy dla każdego przypadku i zastosowanie odpowiedniej profilaktyki i terapii pedagogicznej odnoszącej się do uczniów i ich środowiska rodzinnego.
Do najczęściej stosowanych oddziaływań należy daleko posunięta indywidualizacja w procesie lekcyjnym, okresowe obniżenie wymagań dydaktycznych, systematyczne sprawdzanie wiadomości, praca w zespole dydaktyczno – wyrównawczym, unikanie sytuacji nerwicogennych.
Natomiast do oddziaływań pedagogicznych w stosunku do rodziców – indywidualne, częste kontakty oraz pedagogiczne kształcenie rodziców na terenie szkoły.
Duże znaczenie ma dobra i systematyczna współpraca poradni z pedagogami szkolnymi. I tak na przykład uczniowie z odchyleniami w stanie zdrowia napotykający trudności w nauce są, po rozpoznaniu i ustaleniu stopnia zaburzeń kierowani na badania specjalistyczne, kolonie zdrowotne lub do zakładów leczniczo – wychowawczych. Pragnę podkreślić, że niejednokrotnie występuje u dzieci jednocześnie kilka przyczyn mogących w sposób niekorzystny wpłynąć na osiągnięcia w nauce, np. zły stan zdrowia połączony z błędami wychowawczymi, opóźnienie w rozwoju umysłowym połączone zaburzeniami analizatora słuchowego lub wzrokowego.
Opieka nad uczniami mającymi trudności w nauce wchodzi w zakres zasadniczych funkcji dydaktyczno – wychowawczych szkoły i wiąże się ściśle z podnoszeniem poziomu nauczania i sprawności szkoły.
Szkoła jest tym samym zobowiązana do analizowania przyczyn i trudności uczniów, którzy wykazują opóźnienia w nauce. Istnieje potrzeba rozpatrywania przez rady pedagogiczne sytuacji rodzinnej i materialnej tych uczniów oraz ich stanu zdrowia.
Pierwszą zaś osobą, która dostrzega trudności dziecka jest nauczyciel. Efektywny nauczyciel powinien więc umieć rozpoznać i scharakteryzować zaburzenia, aby trafnie ustalić nie tylko przyczyny ale wynikające z nich konsekwencje.
Do podstawowych technik, którymi może się posługiwać nauczyciel należą:
· wywiad
· rozmowa z dzieckiem
· analiza dokumentów i wytworów dziecka
Właściwa ich ocena może w konsekwencji przyczynić się do twórczego współdziałania nauczyciela w ustaleniu diagnozy pedagogicznej, a przy współpracy z psychologiem – diagnozy psychologicznej, która stanowi punkt wyjścia do opracowania programu zabiegów pedagogicznych i terapeutycznych. Ustalenie przyczyn trudności w nauce jest jednym z naczelnych, naczelnych zarazem pierwszych etapów walki z niepowodzeniami szkolnymi dziecka.
Wszelkie działania należy rozpoczynać od dobrego poznania ucznia poprzez:
· Analizę dokumentacji szkolnej i pracy ucznia, tj.
: zapoznanie się z diagnozą i orzeczeniem poradni psychologiczno – pedagogicznej kwalifikującej ucznia na zajęcia
: zapoznanie się z listą uczniów zakwalifikowanych do zespołów
: przeanalizowanie arkuszy ocen uczniów zgłoszonych do zajęć, a także systematyczną kontrolę ocen w dzienniku lekcyjnym
: zwrócenie uwagi na wytwory pracy uczniów (zeszyty przedmiotowe, wytwory techniczne i plastyczne)
· Prowadzenie obserwacji:
* kierowanej, w czasie pierwszych zajęć na początku roku szkolnego
* systematycznej, ciągłej, przez cały czas pracy z dzieckiem
~Stałą współpracę z wychowawcą klasy, który dostarczy informacji o pracy dziecka w klasie, ujednolici metody postępowania z dzieckiem oraz ustali sposoby egzekwowania wiadomości i oceniania ucznia
~Systematyczne współdziałanie z pedagogiem szkolnym i szkolną służbą zdrowia (analiza karty zdrowia dziecka umożliwi poznanie ogólnego rozwoju fizycznego, przeprowadzonych badań specjalistycznych, dokonanie analizy stanu zdrowia dotyczącej np. opóźnień w rozwoju somatycznym, przewlekłych chorób układu nerwowego).
~Współpracę z rodzicami dziecka, która umożliwi uzyskanie informacji o pozycji dziecka w rodzinie, warunkach życia, rozwoju psychomotorycznym, przebytych chorobach itp.
Nauczyciel prowadzący zajęcia wyjaśnia rodzicom na czym polegają trudności w nauce, informuje o celowości uczęszczania na zajęcia, udziela potrzebnych porad i wskazówek dotyczących pomocy dziecku w domu, a także omawia ćwiczenia, jakie rodzice mogą stosować w domu w pracy z dzieckiem.
Do środków organizacyjnych o charakterze profilaktycznym można zaliczyć także wszelkie czynności nauczycieli o charakterze dydaktycznym, jak:
· sporządzanie w klasie tabelek umożliwiających uczniom śledzenie postępów w nauce
· indywidualne rozmowy z uczniami
· stałe (np. comiesięczne) konsultacje z rodzicami, połączone z analizą zgromadzonych prac dziecięcych (zeszytów, rysunków itp., które umożliwiają ukazanie trudności, jakie napotykają uczniowie, pozwolą prześledzić ich rozwój i porównać efekty ich pracy z pracą innych)
· odtwarzanie wybranych fragmentów lekcji (np. ilustrujących głośne jednostkowe czytanie, wskazanie rodzicom błędów najczęściej popełnianych przez dzieci)
· częste stosowanie ćwiczeń korekcyjnych, umożliwiających wdrożenie ucznia do systematyczności, kontroli oraz koncentracji uwagi, włączenie organizacji uczniowskich do współpracy, organizowanie zespołów samopomocy koleżeńskiej
Aby pomóc dziecku w przezwyciężaniu trudności w nauce, nauczyciele mogą też zwracać uwagę na następujące kwestie:
· nieumiejętność organizowania pracy własnej dziecka (nieznajomość metod uczenia się, odpowiedni stosunek do pracy oraz jego ujemne skutki, pierwsze trudności w nauce, narastanie zaległości, zniechęcenie do nauki). Konieczność pomocy dziecku w nauce
· zasady pomocy dziecku w domu: niewyręczalnie dziecka w pracy, wdrażanie do systematyczności i obowiązkowości, budzenie zainteresowań oraz zadowolenia z samodzielnego wykonania pracy
· systematyczna kontrola wykonania przez dziecko pisemnych i ustnych zadań
· organizowanie pomocy dziecku: układanie planu pracy, sprawdzanie i korygowanie błędów, kontrolowanie staranności wykonania zadań
· stopniowe ograniczanie kontroli aż do wyrobienia nawyku pracy całkowicie samodzielnej
Ważną funkcję w zakresie zapobiegania trudnościom w nauce spełniają poradnie psychologiczno – pedagogiczne umożliwiając wykrywanie przyczyn trudności. Wobec szkoły i nauczycieli poradnie spełniają funkcję doradczo – konsultacyjno – instruktażową, a w przypadkach szczególnych służą pomocą merytoryczną, włączając się bezpośrednio w proces reedukacji i terapii. Samo doradzanie odnosi się najczęściej do wywiadu, podczas którego pracownik poradni i nauczyciel wspólnie zastanawiają się nad przyczynami stanu obecnego i formami pomocy. Wspólny dialog powinien w konsekwencji doprowadzić do ustalenia przyczyn dotychczasowych trudności, jakie napotyka uczeń. Doradztwo dydaktyczno – wychowawcze dla nauczycieli dotyczy także pomocy w zakresie rozpoznawania właściwości intelektualnych uczniów, kierowania ich indywidualnym rozwojem oraz umiejętności wpływania na właściwą motywację uczenia się.
Poza tym pracownicy poradni w kontaktach z nauczycielami wskazują sposoby wykrywania u poszczególnych uczniów niekorzystnych zmian rozwojowych, potrzebę dokonywania analizy czynników negatywnych tkwiących w środowisku lokalnym, mogącą stanowić jedną z przyczyn trudności w nauce. Ukierunkowują nauczycieli w zakresie systematycznego gromadzenia informacji o uczniu, wnikliwej obserwacji i umiejętności odnotowania jej.
Uczniom pracownicy poradni pomagają usunąć trudności w opanowaniu wiedzy, kształtować umiejętności i aktywizować do działań zespołowych (np. w kołach zainteresowań). Ponadto analizują indywidualne potrzeby ucznia, stan emocjonalny, procesy pobudzania i hamowania. Poprzez terapię indywidualną dążą do tego, aby nauka dla każdego ucznia była źródłem satysfakcji.
W kontaktach z rodzicami pracownicy poradni ukazują potrzebę właściwych postaw wychowawczych, sposoby likwidowania zaburzonych wzajemnych relacji w rodzinie, udzielania wskazówek dotyczących postępowania w konkretnych sytuacjach, zwracają uwagę na to, aby rodzice nie lekceważyli trudności dziecka, współpracowali ze szkołą i poradnią, kontynuując podjęte działania reedukacyjne, prowadzone na terenie poradni bądź szkoły.
We współpracy z pedagogiem szkolnym poradnia dostarcza materiałów pomocniczych dla reedukatorów. Prawidłowa organizacja współpracy poradni ze szkołami jest podstawowym warunkiem pomocy uczniom z trudnościami w nauce. Nauczyciele mogą prowadzić zajęcia indywidualne z uczniami i rodzicami, a w czasie stałych kontaktów z pracownikami poradni uzyskiwać nie tylko informacje na temat metod diagnozy i terapii psychopedagogicznej uczniów, interpretacji stawianych diagnoz, lecz także metod diagnozy i terapii środowiska domowego pojedynczego ucznia i skuteczności stosowanych w pracy reedukacyjnej technik.
Doradztwo w tym przypadku zmierza w kierunku szeroko rozumianej współpracy szkoły z poradnią, szkoły z domem rodzinnym dziecka, pedagogiem szkolnym, logopedą oraz służbą zdrowia.
W opracowaniu referatu wykorzystano następującą literaturę:
- Lewicki A., Jak powstają trudności wychowawcze, Warszawa 1975
- Przetacznikowa M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza, Warszawa 1983
- Chodecka M., Przyczyny niepowodzeń szkolnych, Warszawa 1975
- Szamańska Z., Dziecko trudne, Warszawa 1957
- Łobocki M., Trudności wychowawcze w szkole, Warszawa 1989
