Zgodnie z Ustawą o bibliotekach z 9 kwietnia 1968 r., wszystkie biblioteki zobowiązane są do współdziałania w zakresie gromadzenia, przechowywania i udostępniania zbiorów, tworzenia i rozpowszechniania źródeł informacyjnych. Doś często słyszy się opinie bibliotekarzy z bibliotek publicznych, że bibliotekarze szkolni nie zachęcają, a nawet niechętnie patrzą na uczęszczanie swoich czytelników do biblioteki publicznej. Przedstawiam swoje zdanie, które nie potwierdza tej opinii.
Dość często słyszy się opinie bibliotekarzy z bibliotek publicznych, że bibliotekarze szkolni nie zachęcają, a nawet niechętnie patrzą na uczęszczanie swoich czytelników do bibliotek publicznych. Chciałabym przedstawić swoje zdanie, które nie potwierdza tej opinii.
Biblioteka szkolna w której pracuję to Zespól Szkół, obsługuje uczniów szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum. W roku 2004/2005 było tych czytelników 674. Miejska Biblioteka Publiczna w 2005 roku zarejestrowała 701 czytelników, w tym blisko połowa, bo 287 to młodzież ucząca się, 57 to studenci. Przeważają czytelnicy młodzi, w 2005 roku czytelników do lat 15 było 141, od 16-19 lat - 124, a od 20-24 lat -103.
Zacieśnienie współpracy pomiędzy biblioteką szkolną i publiczną jest koniecznością, zwłaszcza w zakresie wyrabiania u uczniów nawyku korzystania z różnych bibliotek, wypożyczeń między-bibliotecznych, wymiany informacji o zbiorach, a także pomocy w realizacji programu ścieżki – edukacja czytelnicza i medialna. Współpraca bibliotek nabiera szczególnego znaczenia zwłaszcza obecnie, kiedy brak jest wystarczających funduszy na działalność, zarówno w bibliotekach szkolnych, jak i publicznych. Wielkość zbiorów nie zawsze pozostaje w stosunku proporcjonalnym do potrzeb poszczególnych bibliotek i jej użytkowników. Niedostatek w zakresie środków budżetowych przeznaczonych na zakup księgozbioru i innych materiałów informacyjnych powoduje tym samym tylko częściową realizację tych zagadnień.
Jednym z ważnych zadań bibliotekarza szkolnego jest m. in. przygotowanie uczniów do korzystania z innego typu bibliotek, a więc w pierwszej kolejności z wypożyczalni i czytelni biblioteki publicznej w swoim miejscu zamieszkania.
Według Jerzego Ratajewskiego "pod pojęciem współpracy rozumie się zwyczajowo współdziałanie szeregu bibliotek w różnych zakresach działalności bibliotecznej. Współdziałanie to obejmować może funkcje gromadzenia, opracowania, przechowywania i udostępniania zbiorów oraz działalność informacyjną biblioteki; wspólne prace naukowe, prace dydaktyczne, dokształcanie i doskonalenie zawodowe pracowników; wprowadzanie i wspólne wykorzystywanie nowych urządzeń technicznych, działalność wydawniczą czy propagandę biblioteczną."1 Niektóre z tych zadań ujęte są w planach pracy bibliotek, inne realizowane są na bieżąco, spontanicznie, wymuszane w pewien sposób przez zaistniałe sytuacje.
Współpraca między bibliotekami może odbywać się na różnych płaszczyznach.
Współpraca w zakresie gromadzenia zbiorów.
Ustawa o bibliotekach z 27 czerwca 1997 roku jako pierwsze z zadań wymienia gromadzenie zbiorów. W szkołach profil gromadzenia zbiorów ściśle zależy od typu szkoły, przyjętych programów nauczania oraz potrzeb uczniów i nauczycieli. O zakupach do biblioteki w dużej mierze decyduje budżet biblioteki, znajomość rynku wydawniczego oraz znajomość zasobów innych lokalnych bibliotek. Gromadzenie zbiorów w każdej bibliotece powinno być starannie przemyślane pod względem jakościowym i ilościowym. Nabiera ono szczególnego znaczenia zwłaszcza w obecnym czasie, kiedy brak jest wystarczających funduszy na zakup książek. Biblioteka szkolna, dzięki nawiązaniu współpracy z biblioteką publiczną, może ograniczyć liczbę egzemplarzy, lub po ustaleniach, gromadzić jedynie wybrane tytuły materiałów o charakterze popularnonaukowym czy rozrywkowym. Mody czytelnicze powodują bowiem zaleganie w następnych latach nie czytanych książek. Szczególną uwagę zwraca się na gromadzenie lektur szkolnych. Przed zakupem dużej ilości jednego tytułu, będącego lekturą szkolną sprawdza się, jakie jest zaopatrzenie dotyczące tego tytułu w bibliotece publicznej.
Każdego roku wspólnie opracowywany jest plan zakupu książek, w którym bierze się pod uwagę programy nauczania oraz zainteresowania czytelników.
Współpraca biblioteki szkolnej i biblioteki publicznej w zakresie gromadzenia zbiorów odbywa się poprzez:
- koordynację rocznych planów pracy,
- wymianę informacji o zbiorach,
- wypożyczenia między-biblioteczne,
- przekazywanie nadwyżek książkowych, np. tych otrzymanych z darów,
- przekazywanie informacji o prenumeracie czasopism,
- wykonywanie kserokopii artykułów z czasopism, np. dotyczących naszego regionu.
Współpraca w zakresie udostępniania zbiorów
Udostępnianie wszelkiego rodzaju zbiorów bibliotecznych jest jednym z głównych zadań bibliotek. Celem działalności bibliotecznej w tym zakresie jest umożliwienie użytkownikom dostępu do materiałów bibliotecznych w dogodnym dla nich czasie. Biblioteka szkolna czynna jest od pięciu lat od poniedziałku do piątki, w godzinach 8oo- 16oo. Współpraca w zakresie udostępniania polega miedzy innymi na koordynacji dni i godzin otwarcia biblioteki tak, aby w dni wolne od udostępniania w jednej bibliotece, czytelnicy mogli korzystać z drugiej. Udostępnianie zbiorów w bibliotece publicznej odbywa się w godzinach 1130- 1900 w poniedziałki, wtorki, środy, piątki i soboty, w bibliotece szkolnej znajduje się informacja o dniach i godzinach otwarcia biblioteki publicznej. Bibliotekarz szkolny kieruje do biblioteki publicznej w przypadku braku poszukiwanych przez czytelników materiałów w bibliotece szkolnej. Biblioteki wypożyczają w razie potrzeby swoje zbiory. Przygotowując różne imprezy czytelnicze, wystawki, konkursy, często bibliotekarz korzysta z książek wypożyczonych z drugiej biblioteki, aby poszerzyć swoją ofertę. Wypożyczane są także materiały z biblioteki publicznej do wykorzystania na miejscu w czytelni biblioteki szkolnej oraz jako pomoc do prowadzenia lekcji przez bibliotekarza i nauczycieli przedmiotów. Czasami czytelnik zwraca się do biblioteki macierzystej z prośbą o wypożyczenie z drugiej biblioteki poszukiwanych materiałów lub też podaje zagadnienia; jeżeli brak na ten temat materiałów w bibliotece, to bibliotekarz pożycza je w ramach wypożyczeń międzybibliotecznych w drugiej bibliotece.
212 czytelników biblioteki szkolnej jest równocześnie czytelnikami bibliotekami publicznej, w tym 86 to uczniowie szkoły podstawowej, 80 uczniowie gimnazjum i 46 to uczniowie liceum. Bibliotekarze wymieniają między sobą spostrzeżenia dotyczące tych czytelników, o ich zachowaniu w bibliotece, zainteresowaniach czytelniczych itp. Z uczniami, którzy pożyczają niewiele w bibliotece szkolnej, natomiast o wiele więcej pożyczają w bibliotece publicznej, bibliotekarz szkolny przeprowadza rozmowy, aby dowiedzieć się, jakich książek oczekuje od biblioteki szkolnej, dlaczego rzadko z niej korzysta. Może zdarzyć się, że czytelnik niezadowolony jest z obsługi w danej bibliotece, a wtedy należy zastanowić się jak to zmienić. Nie chodzi przy tym o odbieranie sobie czytelników. Bibliotekarz szkolny dąży do tego, aby jak najwięcej uczniów było użytkownikami biblioteki publicznej, aby po ukończeniu nauki szkolnej nie skończyli "przygody" z biblioteką. Duża część uczniów po skończeniu nauki w gimnazjum pozostaje w rodzinnym mieście, rozpoczynając naukę w szkole zawodowej lub liceum w miejscu zamieszkania. Jeżeli bibliotekarz szkolny pomoże uczniowi w zostaniu użytkownikiem biblioteki publicznej, to zwykle jest on jej wierny przez długie lata. Przy współpracy bibliotek, gdy czytelnik biblioteki szkolnej jest zarazem użytkownikiem biblioteki publicznej, zadania związane z rozwijaniem czytelnictwa, po ukończeniu przez nich szkoły przejmują biblioteki publiczne. Brak współdziałania obu bibliotek prowadzi do utraty wielu czytelników po ukończeniu szkoły. Potwierdza się opinia Z. Żmigrodzkiego, że "są to zwłaszcza słabsi uczniowie zaniedbani w środowisku rodzinnym, u których nie ukształtowano trwałych pozytywnych nastawień wobec lektury ani potrzeb obcowania z książką i innymi formami kultury, zaś kłopoty z nauką szkolną i techniką czytania jeszcze bardziej pogłębiły ich dystans – także emocjonalny – wobec biblioteki."2
Bibliotekarz szkolny pomaga w egzekwowaniu zwrotów przetrzymywanych książek do biblioteki publicznej od uczniów swojej szkoły, z którymi ma częstszy kontakt. Zdarza się, że sam odnosi zwroty do biblioteki publicznej, gdyż czytelnik przetrzymujący ponad rok książkę "wstydzi" się pokazać w bibliotece.
Wspólne imprezy czytelnicze
Wspólne imprezy czytelnicze organizowane są od wielu lat. Są to przede wszystkim rożnego rodzaju konkursy czytelnicze. Biblioteka szkolna włącza się między innymi do rozpowszechnienia wśród uczniów konkursów organizowanych przez bibliotekę publiczną Bibliotekarz szkolny informuje uczniów o prowadzonych konkursach, doradza formy wykonania i sprawdza sam efekt końcowy. Konkursy te zawsze cieszą się dużym zainteresowaniem. Najładniejsze prace eksponowane są później na specjalnie organizowanych wystawach w bibliotece szkolnej i publicznej.
Corocznie odbywa się konkurs recytatorski im. Makuszyńskiego. Najpierw odbywają się eliminacje w 2 kategoriach wiekowych (klasy początkowe I-III, klasy IV-VI, ) w szkole, a następnie po trzy osoby z każdej kategorii biorą udział w eliminacjach miejskich w bibliotece publicznej. Z etapu miejskiego po dwie osoby z każdej kategorii biorą udział w etapie powiatowym, a następnie najlepsi przechodzą do etapu wojewódzkiego.
Każdego roku biblioteka publiczna organizuje z okazji Dnia Dziecka blok konkursów, które wchodzą w skład obchodów Dnia Dziecka. Jest to impreza wychodząca na zewnątrz, poza teren biblioteki, przeprowadzana w dzień wolny od pracy i zajęć lekcyjnych, tj. w niedzielę. Konkursy przygotowują i przeprowadzają bibliotekarze obu współpracujących ze sobą bibliotek: biblioteki publicznej i biblioteki szkolnej. Pracownik biblioteki publicznej jako pracownik samorządowy robi to w ramach swojego programu działania, który ujęty jest w rocznym planie pracy. Bibliotekarz szkolny włącza się w te prace zupełnie dobrowolnie. W sytuacji, kiedy w małym miasteczku istnieje znikoma możliwość spędzenia zorganizowanych zajęć, każda tego typu impreza ma ogromne znaczenie dla środowiska, integruje dzieci i młodzież, a jednocześnie propaguje bibliotekę, książkę i czytelnictwo.
Innego rodzaju imprezami czytelniczymi, organizowanymi przez obie współpracujące ze sobą biblioteki są lekcje biblioteczne. Często zdarza się, że bibliotekarz szkolny musi zająć się przez dwie godziny klasą w czasie nieobecności nauczyciela przedmiotu. Wtedy uzgadnia z biblioteką publiczną, czy może przyjść z klasą na lekcję biblioteczną. Lekcje biblioteczne przygotowywane i prowadzone są przez nauczyciela bibliotekarza, który korzysta tylko ze zbiorów biblioteki publicznej, lub też prowadzi je gospodarz biblioteki. Czasami zachodzi sytuacja, że bibliotekarz z biblioteki miejskiej przychodzi wcześniej do pracy, żeby móc przyjąć wycieczkę w proponowanych godzinach. Dzięki dobrym relacjom, jakie od kilku już lat istnieją między bibliotekami i samymi bibliotekarzami omija się wiele przeszkód. Na lekcjach w bibliotece publicznej uczniowie zapoznają się z pracą tejże biblioteki, zasadami zapisu, układem księgozbioru, z którego korzystają lub będą korzystać, porównują układ książek z układem w bibliotece szkolnej, poznają różnice w układzie książek w różnych typach bibliotek. Kontakty zorganizowanych grup uczniów z biblioteką publiczną są bardzo ważne ze względu na nabywanie umiejętności korzystania ze zbiorów innej biblioteki, nie tylko znajdującej się we własnej szkole.
Wymiana doświadczeń
Bibliotekarki z biblioteki publicznej i szkolnej często spotykają się ze sobą i omawiają problemy związane ze swoją pracą, dyskutują i wyciągają wnioski, jak je najlepiej rozwiązać. Radzą się nawzajem lub tylko utwierdzają w swoich racjach przy rozwiązywaniu problemów napotkanych przy katalogowaniu i klasyfikowaniu trudniejszych zbiorów. Przy tradycyjnym opracowywaniu zbiorów taki sposób rozwiązywania problemów jest najszybszy, najtańszy i najprostszy. Bibliotekarze dzielą się obserwacjami z zakresu czytelnictwa, zainteresowań wspólnych czytelników i poczytności poszczególnych książek oraz doświadczeniami w pracy z obsługą czytelników. Omawiają jakie tytułu cieszą się powodzeniem wśród dzieci i młodzieży, na jakich autorów książek jest duże zainteresowanie w poszczególnych typach bibliotek, o jakie książki najczęściej pytają młodzi czytelnicy. Jednocześnie omawiają zachowania niektórych czytelników w swoich bibliotekach, zwłaszcza tych, z którymi są lub mogą być problemy, np. niszczą książki, wyrywają potrzebne im kartki z wypożyczonych książek, nie oddają w terminie do biblioteki itp. Informują się nawzajem, gdzie można najtaniej kupić książki, w których księgarniach najlepiej kupować, które księgarnie wysyłkowe nie pobierają opłaty pocztowej, z którego wydawnictwa książki są mało trwałe itp.
Bibliotekarz szkolny korzysta z prenumerowanych w bibliotece publicznej czasopism fachowych: "Poradnika Bibliotekarza", "Bibliotekarza" i "Nowych Książek", których od wielu lat ze względów finansowych nie prenumeruje się w szkole. Dla potrzeb szkolnych wykonywane są odbitki kserograficzne inscenizacji i lekcji bibliotecznych zawartych w "Poradniku Bibliotekarza". Wykonywane są także odbitki kserograficzne innych artykułów z czasopism prenumerowanych w bibliotece publicznej, zwłaszcza tych dotyczących miasta. Z kolei bibliotekarz szkolny wykonuje dla biblioteki publicznej odbitki kserograficzne artykułów zawartych w czasopismach gromadzonych w bibliotece szkolnej. Kserowane są także artykuły z czasopism, na które "natrafi" jedna z bibliotekarek w czasopismach, które żadna z bibliotek nie prenumeruje, a które mogą przydać się w pracy bibliotecznej. Dotyczy to zwłaszcza tych artykułów, które dotyczą regionu, działalności bibliotecznej, recenzji ciekawych książek itp.
Radzą się także przy selekcji własnego księgozbioru, informują się nawzajem o tych pozycjach, które są zdezaktualizowane treściowo lub zawierają nieprawdę i należy je wycofać z księgozbioru.
Podsumowanie
Zgodnie z Ustawą o bibliotekach z 9 kwietnia 1968 r., wszystkie biblioteki zobowiązane są do współdziałania w zakresie gromadzenia, przechowywania, opracowywania i udostępniania zbiorów, tworzenia i rozpowszechniania źródeł informacyjnych o zbiorach i o ich treści.
Nawet największe i dobrze zaopatrzone biblioteki, nie są w stanie zaspokoić we własnym zakresie coraz bardziej zróżnicowanych potrzeb jej użytkowników.
Uważam, że biblioteki działające w jednym środowisku powinny się wzajemnie wspierać. W okresie przekształceń politycznych, gospodarczych i społecznych współpraca bibliotek jest sposobem na przynajmniej częściowe rozwiązanie problemów finansowych, z jakimi dość często stykają się bibliotekarze, starając się zapewnić użytkownikom usługi na najlepszym poziomie.
Przedstawiłam przykłady niektórych form współpracy: w zakresie gromadzenia zbiorów, wypożyczeń między-bibliotecznych, organizacji imprez i konkursów czytelniczych, lekcji bibliotecznych itp. Wszystkie one wpływają na lepsze postrzeganie biblioteki w środowisku oraz lepsze zaspakajanie potrzeb użytkowników, które jest celem działalności każdej biblioteki.
Współpraca między opisanymi bibliotekami na pewno będzie się rozwijać i pogłębiać. Nie jest to współpraca wzorcowa i wiele jeszcze w tej dziedzinie można zrobić. Zdaję sobie sprawę, że wiele w tym zakresie zależy od chęci samych bibliotekarzy i od ich przeświadczenia, że współpraca między bibliotekami jest potrzebna. Dotychczasowa współpraca bibliotek polega na porozumieniu samych pracowników bibliotek, oparta jest na ich dobrej woli. Aby istniała więź między bibliotekami, musi istnieć więź między samymi bibliotekarzami. Jak najczęstsze kontakty między bibliotekarzami wpływają na poszerzanie zakresu form współpracy.
Opracowanie: Teresa Skonieczna
|
