Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Nurt religijny w malarstwie doby baroku - Rembrandt van Rijn.

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 7694 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Artykuł jest fragmentem pracy dyplomowej Tematy i motywy biblijne w malarstwie europejskim doby baroku napisanej na studiach podyplomowych Wiedza o kulturze i sztuce. Może służyć jako pomoc do przeprowadzenia lekcji religii w połączeniu z zajęciami ze sztuki na zasadzie korelacji międzyprzedmiotowej zarówno w starszych klasach szkoły podstawowej jak i w gimnazjum. Skupia się na malarstwie jednego z czołowych przedstawicieli tego okresu - Rembrandta, który bardzo często podejmował w swoich pracach tematykę biblijną. Stanowi zbiór wiedzy wspomagającej przeprowadzenie ciekawych i urozmaiconych zajęć.

 
Nurt religijny w malarstwie doby baroku – Rembrandt van Rijn

Rembrandt (Hermenszoon van Rijn) to najwybitniejszy malarz niderlandzki, rysownik, miedziorytnik i grawer XVII wieku. Urodził się w 1606 roku w Lejdzie, zmarł w 1669 roku w Amsterdamie. Dzięki niemu holenderskie malarstwo XVII wieku osiągnęło swój szczyt. Choć sam artysta nigdy prawdopodobnie nie opuścił Holandii, to już za życia był sławny w całej Europie i trwale oddziaływał na sztukę epoki. Do jego nadzwyczaj szerokiego dorobku należy zaliczyć oprócz obrazów, kilkaset rycin i ponad tysiąc rysunków.
Urodził się jako ósme dziecko młynarza Carmena Gerritsza van Rijna w Lejdzie. Rodzice – jak się wydaje – przewidzieli dla niego karierę naukową. Po ukończeniu szkoły łacińskiej w Lejdzie w 1620 r. zapisał się na filologię klasyczną na tamtejszym uniwersytecie. Nie wiadomo dlaczego Rembrandt przerwał studia uniwersyteckie. W pierwszym okresie twórczości pozostawał pod urokiem światłocieniowego malarstwa Caravaggia. Podjął naukę rysunku i malarstwa u Jacoba Isaaksza van Swanenburgha, malarza wykształconego we Włoszech. Następnie wyjechał do Amsterdamu i kontynuował studia w pracowni znanego malarza Pietera Lastmana. Mimo zaledwie półrocznego okresu współpracy wpływ Lastmana na Rembrandta był wyjątkowo silny. Współcześni porównywali Lastmana z Pieterem Rubensem. Historyczna tematyka obrazów Lastmana odpowiadała artystycznej koncepcji młodego malarza, zapowiadającego się jako artysta wszechstronny. Już wkrótce, po powrocie do Lejdy otworzył pracownię i szkolił uczniów wraz ze swym przyjacielem Janem Lievensem. W pierwszych zachowanych dziełach wyraźnie zaznaczył się wpływ Lastmana i to zarówno w kompozycji jak i mocnym kolorycie i sztafażu krajobrazowym. W 1631 roku Rembrandt przeniósł się do Amsterdamu. Rozpoczął się najpomyślniejszy okres w twórczości artysty.
Majątek, własna kolekcja dzieł sztuki i liczni uczniowie oznaczali sukces i uznanie.
Obrazy z okresu amsterdamskiego konsekwentnie rozwijały wątek malarstwa biblijnego. Powstały m.in. Zdjęcie z Krzyża (ok. 1633, Monachium, Alte Pinakothek), Chrystus nad jeziorem Genezaret (1633, Boston, Garden Museum), Ofiarowanie Izaaka (1635, Leningrad, Ermitaż), Uczta Baltazara (ok. 1636, Londyn, National Gallery). W 1634 roku artysta ożenił się z Saskią, córką zamożnego burmistrza miasta Leuwarder, co stworzyło mu podstawy niezależności materialnej. W tym czasie powstały liczne kompozycje religijne o tematyce biblijnej. W 1642 roku stracił żonę i syna, co w połączeniu z kłopotami materialnymi spowodowało jego osamotnienie i usunięcie ze środowiska zamożnego mieszczaństwa holenderskiego. W tym okresie powstały poważne, skupione i bardzo nastrojowe kompozycje religijne – Pielgrzymi z Emaus, Dawid przed Saulem i Powrót syna marnotrawnego.
Na lata czterdzieste XVII wieku przypada szczyt kariery Rembrandta i później gwałtowny w niej zwrot. Rembrandt wskutek swej rozrzutności, mimo wielu zamówień i rosnącej wciąż sławy stał się niewypłacalny. Dom i jego majątek zostały sprzedane na licytacji. Nadal rozwijał się jego talent owocując wielkimi dziełami. Stworzył cykl dzieł religijnych poświęconych Męce Pańskiej (Monachium, Alte Pinakotek). Obrazy te są pełne dramatyzmu z wieloma szczegółami i postaciami. Jego późniejsze prace koncentrowały się na nielicznych postaciach. Przykładem mogą być dzieła: Chrystus w Emaus (1648, Paryż, Musee National), Dawid i Saul (ok. 1658, Haga, Mauritshuis), Walka Jakuba z aniołem (ok. 1660, Berlin, Staatliche Museen). Przestrzeń na obrazach stała się bardziej płaska na korzyść oddziaływania frontalnego. Sceny w wielu przypadkach przedstawiane były przez półpostacie – Zaparcie się Piotra (1660, Amsterdam, Rijksmuseum), Izaak i Rebeka (1663, Amsterdam, Rijksmuseum), Mojżesz (Berlin, Staatliche Museen).
W późniejszym okresie popularność Rembrandta zmalała, a jego uwaga skupiła się przede wszystkim na wewnętrznych przeżyciach człowieka. Namalował obrazy tj. Wieczerza w Emaus, Złożenie do grobu. Styl Rembrandta stawał się coraz mniej realistyczny, zrywał z założeniami kultury holenderskiej, przyjmując surowy i tajemniczy zarazem charakter, uwidaczniający się szczególnie w rycinach (Chrystus uzdrawiający chorych). W jego twórczości barok osiągnął najwyższy poziom, ukazując tajemnice cierpienia i egzystencji.
Z 1653 roku pochodzi obraz Rembrandta Ofiarowanie Izaaka (Ermitaż, Sank Petersburg). Rembrandt był jednym z największych rytowników XVII wieku. Przez całą niemal karierę artystyczną oddawał się, bez ustalonego planu, tej bardzo osobistej pracy, która zjednała mu podziw europejskich miłośników sztuki. W zdominowanej przez kalwinistów Holandii, odcinającej się od idei bogatego zdobienia świątyń, jego ulubionym zajęciem stało się ilustrowanie czczonej przez protestantów Biblii.
Zaśnięcie Marii należy do katolickiej tradycji Złotej legendy. Rembrandt stworzył patetyczną kompozycję, której naturalizm może się równać z dziełem Caravaggia (1606, Luwr, Paryż): cała boska jasność skupia się na łożu, zawieszonym pomiędzy gęstą kreską świata ziemskiego a luźną strukturą wizji niebiańskiej. Słabość Marii, podtrzymywanej przez apostoła, lekarz mierzący puls i boleść niewiast nabierają większego znaczenia niż poszukiwanie historycznych realiów, symbolizowanych postacią arcykapłana.
W Spotkaniu proroka Balaama z aniołem (1626) anioł znajduje się w promieniu światła spływającego na Balaama i jego klęczącą oślicę.
Św. Paweł w więzieniu (1627) – Apostoł Paweł w wiezieniu siedzi nad książką z piórem w lewej dłoni. Obok leżą zapisane stronice i oprawne tomy, a na ścianie widnieje plama światła o kształcie zbliżonym do otwartej księgi, którą rysuje promień słoneczny padający przez zakratowane okno. Wydaje się, że myśli Pawła, niewidzącymi oczyma zatopionego w natchnieniu, promieniują wokół jego głowy.
Kamienowanie św. Szczepana z datą 1625 to najwcześniejszy znany obraz Rembrandta. Klęczący diakon oświetlony jest tu skośnym promieniem, który symbolizuje obecność boską. Wznosi ręce ku niebu wzywając pomocy i jednocześnie poddając się działaniom oprawców.
W Uczcie Baltazara (1635) burzliwa chmura wdarła się do wnętrza pałacu wraz z piszącą ręką, a w jasnym kręgu, który oświetla wszystkich, widnieje tajemniczy napis aramejski – zaszyfrowany wyrok na króla świętokradcę ucztującego na naczyniach zrabowanych ze świątyni żydowskiej. Interpretacja Rembrandta jest swobodna. W księdze Daniela nie ma mowy o ciemności, nawet o porze dnia, o chmurach czy świetlistych literach, a tylko o palcach jego ręki człowieczej, piszącej naprzeciwko lichtarza na ścianie sali królewskiej. Na obrazie lichtarz zastąpiony został nadnaturalnym zjawiskiem świetlnym symbolizującym interwencję boską.
Ofiara Abrahama z 1635 roku łączy rozwiązanie dramatu ze zmianą pogody. Anioł wstrzymuje rękę ojca składającego ofiarę z własnego syna, nóż wypada z otwartej dłoni i w tej samej chwili ciemne chmury ustępują i pada promień słońca.
Przedstawienie sceny biblijnej Oślepienie Samsona (1636) zostało namalowane w sposób doskonały. Opowieść o Samsonie znajduje się w Starym Testamencie, w księdze Sędziów. Wrogowie Samsona, Filistyni, szukając sposobu na zgładzenie go, namówili Dalilę, by go uwiodła. Dzięki temu udało się jej wydobyć od niego tajemnicę jego wielkiej siły, tkwiącej we włosach. Dalila umożliwiła Filistynom obcięcie Samsonowi włosów, wskutek czego postradał siłę. Wówczas Filistyni wyłupili mu oczy i wtrącili do więzienia. Ostatecznie jednak, po odrośnięciu włosów, Samson zemścił się, obalając potężne kolumny wspierające dom, który runął i pogrzebał rzesze Filistynów.
Patrząc na obraz przedstawiający oślepienie Samsona przechodzi nas dreszcz na widok złowrogiego miecza zatopionego w oku; kulimy się, widząc straszliwy gwałt zadawany w ciemnym, klaustrofobicznie działającym wnętrzu jaskini. Samson wije się z bólu, Dalila umyka z miejsca kaźni, a jej twarz wyraża zadowolenie i przerażenie zarazem. Napięcie wzrasta do tego stopnia, że grozi przejściem w farsę.
Zachód słońca towarzyszy Złożeniu do grobu z roku 1639, a wybuch światła pośród pochmurnej nocy Zmartwychwstaniu z tego samego roku, w którym sama postać Chrystusa potraktowana jest prawie marginalnie, jeśli nawet nie domalowana w XVIII wieku. Aktorami dramatu zwycięstwa światła są: otoczony blaskiem anioł i straż zatapiająca się w ciemność.
Święta Rodzina (1645), nad którą unoszą się aniołki, mówi w pełni o wzruszającym uczuciu dla człowieka i religii cechującym malarstwo Rembrandta. Matka Boska przerywa właśnie lekturę Pisma świętego, żeby pochylić się ku śpiącemu w kołysce Dzieciątku. Obraz podzielony jest na dwie różnie oświetlone strefy – światło naturalne pada z prawej na pracującego świętego Józefa i jego narzędzia, zaś z lewej strony, z góry wraz z lecącymi aniołami, spływa promień światła niebiańskiego oświetlający Dzieciątko w kołysce i Marię z książką.
Na obrazie Wieczerza w Emaus z 1648 r. poprzedzonym ryciną o tym samym tytule z r. 1645 Chrystus trzyma chleb w dłoniach, a scena oświetlona jest lampą, lub świecą ukrytą za głową jednego z uczniów. Ten ekspresyjny, caravaggiowski efekt polega na wykorzystaniu światła naturalnego. Autor widzi w nich kolejne ujęcia momentu przełamania chleba, w czasie którego uczniowie rozpoznali Zmartwychwstałego nauczyciela.
Józef oskarżony przez żonę Potifara (1655) to epizod z Księgi Rodzaju, który intrygował wielu artystów. Stary Potifar, jego znacznie młodsza żona i przystojny, młody żydowski niewolnik – sytuacja jest jasna; tyle że Józef jest tu bohaterem pozytywnym, odrzuca bowiem zaloty żony swego pana. Odrzucona mści się, oskarżając go o próbę gwałtu. Rembrandt nie opowiada się ani za cnotą, ani za występkiem; on rozumie i jedno, i drugie. Kobieta znajduje się pośrodku kompozycji; w jej spojrzeniu jest chytrość, w gestach fałsz; najwyraźniej nie liczy, że mąż jej uwierzy. Okryty cieniem Potifar słucha ze smutkiem; mamy pewność, iż nie wierzy. Zna swoją żonę i zna sługę. Jednakże rycerskość wiąże mu ręce. Rembrandt z talentem unaocznił tę żałosną grę między małżonkami. Ignorowany przez nich Józef czeka na publiczny osąd. Jest całkowicie bezbronny, spokojny i – co najbardziej wzrusza – nie lituje się nad sobą. On także wie, że Potifar nie może zlekceważyć odgrywanej przez żonę komedii. I w pewnym sensie tylko on, będący ofiarą, potrafi pogodzić się z sytuacją. Bez żadnego wyraźnego znaku Rembrandt uświadamia nam, że Józef powierzył sprawę Bogu i to dało mu spokój. Strojnie odziana żona jest zajęta wyłącznie sobą. Cierpi nie tylko z powodu odrzucenia jej wdzięków przez młodszego mężczyznę, lecz i na skutek świadomości życia, jakie prowadzi. Rembrandt wciąga nas w świat jej psychiki, tak samo jak robi to w przypadku niedowierzającego męża, który nie wyciąga do niej ręki, lecz dotykając jej ciała sięga wyłącznie w sferę fizyczności, jedyną jaka ich łączy. Józef niknie w ciemnościach wielkiej komnaty, jednak dostrzega się wokół niego ledwo widoczną poświatę. Rembrandt posłużył się światłem i kolorem, by podkreślić znaczenie tego wydarzenia i by poruszyć nas powikłanym, głęboko smutnym ludzkim losem, który okupić może jedynie wiara w Opatrzność.
Mojżesz z tablicami przykazań (1659) przedstawiony jest w momencie ukazywania ludowi drugich tablic, które Bóg kazał mu wykonać, kiedy w porywie gniewu na wiarołomstwo Izraela roztrzaskał pierwsze „uczynione robotą Bożą”. Z burzliwego nieba pionowy promień słońca pada na Mojżesza stojącego u stóp góry. To symbol powrotu do prawdy po epizodzie bałwochwalstwa, w które popadł Izrael oczekując na swego proroka. Twarz Mojżesza jaśnieje, a na głowie widnieją lekko naszkicowane, jakby uformowane z włosów dwa rogi. Światło zdaje się symbolizować dobro, poznanie prawdy lub natchnienie i tak jest w wielu obrazach Rembrandta.
Św. Mateusz natchniony przez anioła pochodzi z 1661 roku. Ewangelista nie wie o obecności chłopca dyktującego mu do ucha. Promień omija prawie twarz anioła pogrążoną w półcieniu, rozjaśniając skupioną twarz starca, który za chwilę napisze zdanie na świecącej stronicy księgi.
Może największym i najgłębszym dziełem Rembrandta jest obraz tajemniczo zatytułowany Żydowska narzeczona (1665-67). Tytuł pochodzi z XIX wieku, artysta bowiem nie nadał mu żadnego. Atmosfera dzieła ma w sobie coś świętego, a biblijne stroje wskazują na żydowskie pochodzenie przedstawionej pary. Ludzie poślubieni sobie, już nie pierwszej młodości są przeciętnego wyglądu, choć wspaniale odziani; zdają się być sterani życiem. Mąż obejmuje żonę gestem wzruszającej czułości. Jedna rękę trzyma na jej ramieniu, drugą na złotym łańcuchu, który wisi na piersi kobiety i jest świadectwem jego miłości. Kobieta waży w myślach ciężar kochania i bycia kochaną, dawania i brania. Nie przypadkiem druga jej dłoń spoczywa na łonie, w dzieciach bowiem znajdzie wyraz głęboka odpowiedzialność miłości małżeńskiej. Obraz pozostawia niezapomniane wrażenie dzięki znajomości prawdy o głębokiej odpowiedzialności miłości małżeńskiej wyrażonej przez Rembrandta w sposób tak wizualnie piękny.
Obraz Powrót syna marnotrawnego (1668 – 1669, Leningrad, Ermitaż) ma po trosze rangę testamentu artysty; jest to niewątpliwie jedno z najwybitniejszych dzieł późnego, najbardziej interesującego okresu twórczości Rembrandta. Motyw powrotu syna marnotrawnego, powrotu do ziemi ojczystej, do wartości zawsze trwałych, największych i najprostszych staje się wyznaniem wiary malarza, wyznaniem wiary sformułowanym – co nadaje mu szczególną wagę – w ostatnich miesiącach życia.
Oszczędnością środków ekspresji obraz ten dorównuje najpóźniejszym autoportretom Rembrandta; odnajdujemy tutaj tę samą przesyconą światłem, nieuchwytną materię malarską, odnotowujemy ten sam brak szczegółów, swobodę faktury. Z ciemnego, zagadkowego tła wyrastają – w różnym stopniu widoczne – sylwety trzech świadków powitania, świadków milczących, nieruchomych. Nieruchome są również postacie ojca i syna; objęci, tworzą jednolitą, monumentalną grupę. Bose stopy i obnażona głowa syna są równie wymownym znakiem cierpienia i skruchy jak to, że padł on na kolana. Odpowiedzią na akt skruchy jest wybaczenie i gest miłości: ojciec pochyla się lekko, patrząc przed siebie kładzie dłonie na barkach syna. W interpretacji Rembrandta przypowieść o synu marnotrawnym staje się patetyczną legendą o cierpieniu i doświadczeniu, które każą wracać do prawd ojców.
Obraz ten znajduje się w Ermitażu w Sankt Petersburgu. Ogromne płótno czerwienieje krwistym akcentem szaty ojca, obejmującego marnotrawnego syna, który klęczy przed nim i tuli swą ogoloną głowę więźnia do piersi starca. Oczy ojca patrzą w przestrzeń, dłonie obejmują w posiadanie ciało syna okryte łachmanami. Ten obraz, przedstawiający temat radosny, pełen jest boleści
i smutku. Nikt nie cieszy się; ani ojciec nie jest w stanie wykrzesać z siebie iskry szczęścia, ani inne osoby uczestniczące w scenie powitania. Syn zamarł w bezruchu. Wrócił zbyt późno i płomyki miłości, tęsknoty i oczekiwania wypaliły się zupełnie. Jest to obraz tragiczny, stanowiący wielką i smutną refleksję. Jest ostatnią myślą o życiu starego, zmęczonego Rembrandta.
Ale to uświadomienie sobie boleści i tragicznych stron życia ozłocone jest największym cudem sztuki. Religijny temat malarstwa barokowego, w krajach katolickich tak popularny, podjęty został przez Rembrandta w sposób głębszy. Środkami wielkich mistrzów barokowych, światłem i barwą, stawiając przed oczy widzów iluzję biblijnej przeszłości, Rembrandt zarazem nasycił jej wymowę swym własnym uczuciem, które kieruje się do wszystkich ludzi, w sposób bezpośredni, pozbawiony wszelkiej retoryki.
Wielka ilość prac Rembrandta cieszy się niebywałą popularnością po dzień dzisiejszy. Obrazy i rysunki jego naśladowców, którzy niekiedy bardzo dokładnie potrafili uchwycić jego styl, sprawiają, że problem autorstwa niektórych jego prac jest niezwykle złożony. W malarstwie Rembrandta świat wewnętrzny i świat wewnętrzny nie są w opozycji. Właśnie poprzez ciało, wspaniale oddane pędzlem, artysta odsłania przed nami osobowość, przejściowe stany ducha, a nawet cechy psychiki.
Rembrandt budzi podziw majestatem swych scenerii, nowym odczytaniem Biblii jako opowieści o ludziach ubogich i prostych, a nie wyidealizowanych postaciach. W interpretacji Rembrandta sceny Starego Testamentu to obrazy z życia holenderskich chłopów, a nie próby przedstawienia historycznego lub religijnego. Stosował on w swoich dziełach silne efekty światłocieniowe, co nadaje im niezwykłą wartość emocjonalną. Jest on jedną z najwybitniejszych osobowości malarskich XVII wieku.


Opracowała: mgr Agnieszka Bareła

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie