OPIS I ANALIZA PRZYPADKU ROZPOZNANIA I ROZWIĄZANIA PROBLEMU DZIECKA NADRUCHLIWEGO I NADWRAŻLIWEGO EMOCJONALNIE.1.IDENTYFIKACJA PROBLEMU
Nadpobudliwość psychoruchowa w szczególny sposób przejawia się u dzieci w młodszym wieku szkolnym. Charakterystycznymi objawami są:
- nasilone zaburzenie uwagi, czyli niemożność jej skoncentrowania ( dotyczy zarówno skierowania uwagi jak i jej utrzymania, czyli dłuższego słuchania, skupienia się na zadaniu),
- nadmierna impulsywność ( przejawia się przeważnie częstym wtrącaniem do rozmowy innych, przypadkowym, nieumyślnym niszczeniem rzeczy),
- nadmierna ruchliwość ( ustawiczne kręcenie się, wstawanie, chodzenie, bieganie, podskakiwanie).
Opisywany problem dotyczy M., uczennicy kl. I szkoły podstawowej w Rzeszowie, korzystającej z opieki świetlicy szkolnej.
M. wychowuje się w rodzinie pełnej, jest jedynaczką. Rodzice M. pracują; matka pracuje w szpitalu jako pielęgniarka, ojciec – w jednostce wojskowej w stopniu oficerskim. Do naszej szkoły dziecko zostało zapisane ze względu na jej bliskość z miejscami pracy rodziców. M. jest dowożona do szkoły i odbierana przez matkę lub ojca. Obydwoje rodzice są zaangażowani w opiekę i wychowanie córki. Rodzina pozostaje w dobrej sytuacji materialnej, M. ma wszystkie niezbędne przybory i podręczniki szkolne, jest czysto i schludnie ubrana stosownie do pory roku. Uczennica korzysta z opieki świetlicy szkolnej i obiadów w stołówce.
Już od pierwszych dni pobytu dziewczynki w świetlicy zauważyłam, że dużo i głośno mówiła, obrażała się kiedy zwrócono jej uwagę, potem popadała w przesadną radość. Nie mogła usiedzieć na jednym miejscu podczas zajęć lub zabawy, często zmieniała pozycję – wstawała, chodziła, przeszkadzała innym dzieciom. Nigdy nie kończyła rozpoczętej czynności, szybko i niestarannie wykonywała prace plastyczne. Przy odrabianiu zadań domowych wycofywała się, mówiąc że nie potrafi, że jest za trudne.
Zachowanie M. było sygnałem do podjęcia kroków celem ustalenia dalszego sposobu postępowania wychowawczego z uczennicą.
2.GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA
Na podstawie danych uzyskanych z obserwacji, rozmów z matką, wychowawcą klasy oraz analizy opinii Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Rzeszowie, zeszytów i prac dziewczynki otoczyłam ją szczególną opieką.
M. urodziła się w 1997 roku w Rzeszowie. Ciąża matki przebiegała prawidłowo, dziewczynka urodziła się o czasie siłami natury. Od 3 r. ż uczęszczała do przedszkola, w normie wiekowej rozpoczęła edukację w kl."0" i kl. I szkoły podstawowej. W "zerówce" M. została przebadana w poradni psychologiczno-pedagogicznej. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono bardzo dobre możliwości intelektualne oraz nadwrażliwość emocjonalną i ruchową. Dziewczynka nie miała problemów z adaptacją w świetlicy, szybko i łatwo zaprzyjaźniała się z rówieśnikami nie tylko ze swojej klasy. Podczas jej pobytu w świetlicy zauważyłam, że była bardzo ruchliwa, mówiła szybko, niedbale, mało wyraźnie. Łatwo popadała w stany przygnębienia i radości. M. jest leworęczna, jak wynika z opinii poradni- lateralizacja jednorodna lewostronna, nie kwalifikująca dziecka do przestawienia na rękę prawą. M. miała nieprawidłowy nawyk rysowania lub pisania kształtów kolistych zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Linie pionowe kreśliła z dołu do góry, a poziome od strony prawej do lewej. Ponadto była bardzo żywiołowa i aktywna, często wtrącała się do rozmowy, odpowiadała nie pytana.
Obydwoje rodzice dziewczynki uczestniczą w jej procesie wychowawczym, są chętni i otwarci na działania zmierzające do "wyciszenia" córki. Często pytali o jej zachowanie i osiągnięcia podczas zajęć w świetlicy.
3.ZNACZENIE PROBLEMU
Dzieci z nadpobudliwością psychoruchową mają różnorodne problemy w radzeniu sobie z codziennością. Uczniowie ci zawsze wymagają specjalnego sposobu postępowania oraz szczególnej cierpliwości i wytrwałości. Konieczność wzmożonej kontroli zewnętrznej regulującej ich zachowania powinna być połączona ze stopniowym wdrażaniem do samodzielności i samokontroli. Dzieci takich, do których zaliczam M., nie można karać za chwile nieuwagi i dekoncentracji, nie należy im "przyklejać etykietki" złego ucznia o nagannym zachowaniu. Podjęłam się pracy z M. aby odpowiednim podejściem i metodami wychowawczymi łagodzić i tonizować jej nadmierną ruchliwość i nadwrażliwość emocjonalną.
4. PROGNOZA
Prognoza negatywna
- brak zrozumienia i akceptacji ze strony środowiska ( nauczycieli, rodziców, rówieśników) doprowadzi do utrwalenia poczucia izolacji, osamotnienia,
- nieodpowiednia organizacja zajęć nie pozwoli dziewczynce osiągać i dostrzegać efektów wykonywanej pracy, doprowadzi do niskiej samooceny , braku wiary we własne siły, zaniku motywacji do nauki, narastania trudności szkolnych,
- częste głośne zwracanie uczennicy uwagi na forum grupy utrwali negatywną o niej opinię,
- brak konsekwencji w wymaganiu wykonania zadania utrwali w niej postawę unikającą,
- nie zlikwidowanie negatywnych nawyków grafomotorycznych uniemożliwi jej płynność i ciągłość linii przy łączeniu liter.
Prognoza pozytywna
- akceptacja środowiska spowoduje stopniowe przyswojenie i przestrzeganie przez M. norm i zasad społecznych,
- wykonywanie krótkich zadań z którymi sobie poradzi podniesie jej samoocenę, motywację do nauki, zachęci do podejmowania kolejnych zadań,
- stopniowanie trudności i wydłużanie czasu wykonania pracy wpłynie na rozwój koncentracji, uwagi, pamięci,
- częste nagradzanie, chwalenie, dostrzeganie jej wysiłków zmotywuje uczennicę do staranności i dalszego wysiłku,
- zwracanie uwagi na poprawność rysowania kółek i kreślenia linii usprawni jej technikę pisania.
5. PROPOZYCJE ROZWIAZAŃ
Cel : Podjęcie działań celem ułatwienia przystosowania się uczennicy do wymagań grupy i szkoły.
Zadania jakie sobie postawiłam:
- utrzymywanie stałego kontaktu z rodzicami i wychowawcą klasy,
- częste chwalenie dziewczynki na forum grupy, stosowanie wzmocnień pozytywnych, motywowanie do działań,
- dostosowywanie zadań do jej możliwości koncentracji uwagi (krótkie zadania- szybciej widoczny efekt),
- stopniowanie trudności wykonywanych zadań, dzielenie trudnego na mniejsze części,
- konsekwentne wymaganie wykonania podjętej pracy, wskazanie na widoczny efekt,
- zapewnienie uczennicy miejsca gdzie nic nie rozprasza jej uwagi podczas wykonywania zadania,
- podawanie jasno sformułowanych poleceń, zasad postępowania,
- zwracanie uwagi na staranność wykonywanych zadań,
- przypominanie o odpowiednim zachowaniu w szkole i w stosunku do rówieśników,
- wykorzystanie aktywności ruchowej M. podczas zajęć ruchowo-zabawowych.
6. WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ
Podejmując próby właściwego kierowania aktywnością M. starałam się określić jak długo jest w stanie utrzymać koncentrację uwagi aby wykonać zadanie. Dzieliłam dłuższe zadania na mniejsze etapy, zwracałam uwagę na to co w danej chwili jest najważniejsze. Stopniowo wydłużałam czas wykonywanych zadań i nasilałam stopień ich trudności, zawsze doceniałam efekty jej pracy. Wymagałam wykonania pracy do końca, zwracałam uwagę na staranność. Do odrabiania zadań lub ćwiczeń w pisaniu sadzałam M. w miejscu gdzie docierało jak najmniej bodźców mogących rozpraszać dziewczynkę. Przypominałam o odpowiednim zachowaniu podczas zajęć, umówiłam się na odpowiednie znaki ręką oznaczające: "cisza, spokój". Stosowałam ćwiczenia usprawniające technikę pisania i niwelujące wadliwe nawyki pisania liter kolistych zgodnie z ruchem wskazówek zegara. W czasie wolnym dawałam jej do wykonania rysunki na określony temat, kolorowanki, zachęcałam do wycinania z papieru, wyklejania, układania puzzli, mozaiki wg wzoru. Podczas gier i zabaw dydaktycznych polecenia kierowane do całej grupy powtarzałam jej w kontakcie indywidualnym. Jej aktywność ruchową wykorzystywałam podczas zabaw i gier ruchowo-sportowych przydzielając różnorakie role.
Dawałam dziewczynce do zrozumienia że ją akceptuję, ale określając zasady i reguły zachowania wymagałam również przestrzeganie ich przez M. Zawsze doceniałam jej wysiłki, zauważałam sukcesy, często chwaliłam na forum grupy.
7. EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ
W wyniku podjętych działań uczennica nauczyła się wytrwałości i cierpliwości w wykonywaniu zadań do końca, potrafi dostrzegać efekty- to podniosło jej samoocenę i wiarę we własne możliwości. Dostosowywanie wykonywanych zadań do możliwości M., docenianie efektów, częste chwalenie motywowało dziewczynkę do dłuższego koncentrowania uwagi, większej staranności przy wykonywaniu pracy. Jasno stawiane i formułowane polecenia podczas gier i zabaw oraz konsekwentne ich wymaganie nauczyły ją pośrednio podporządkowywać się zasadom i sposobom zachowania. W kontakcie z rówieśnikami, podczas zabaw tematycznych stara się podporządkować wymaganiom i przyjmować nakładane na nią role przez co jest akceptowana przez grupę. Nie popada w skrajne stany emocjonalne (złość-radość). W wyniku ćwiczeń w pisaniu prawidłowo pisze i łączy litery, linie pionowe zaczyna od góry, poziome od strony lewej do prawej.
Zauważyłam, że stosowanie wzmocnień pozytywnych powoduje u M. samokontrolę i skutecznie "wycisza" dziewczynkę.
Z uwagi na złożoność problemu dotyczącego dzieci nadpobudliwych psychoruchowo nie można zakończyć działań na tym etapie. Proces "wychowania" takich dzieci jest długofalowy, wymaga czasu, cierpliwości i konsekwencji. Jeżeli działania w sposób uzgodniony podejmowane są zarówno przez dom jak i szkołę dziecko nadpobudliwe ma szanse być dobrym uczniem. Moim zdaniem, w przypadku M. jest to możliwe.
Ewa Gotkowska-Litwa
