Rodzina to najmniejsza grupa społeczna, w której zachodzą interakcje miedzy jej członkami i która ma wspólne cele. Winna zabezpieczać potrzeby materialne, psychiczne i społeczne jej członków. Stanowi intymne środowisko, które powinno być przyjazne dla ludzi, w szczególności dla tych najmniejszych. Idealnym rozwiązaniem byłoby, aby stosunki między jej członkami były swobodne, bez przymusu i sformalizowanych rozwiązań. Jednak w rzeczywistości jest to trudne do zrealizowania.
Stosunki w rodzinie zależą w dużej mierze od postaw rodziców i ich świadomości wychowawczej. Maria Ziemska określa postawę rodzicielską (macierzyńską lub ojcowską) jako: "tendencję do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka." Wyraża się ona w wypowiadanych opiniach, przekonaniu o tym, jakie jest dziecko, a także w uczuciach wobec niego i stosowanych metodach wychowawczych.
Badania psychologów wykazują zależność postępowania dziecka i jego rozwoju od stosunku rodziców do niego, czyli od postaw rodzicielskich. Zauważono na przykład, że dzieci matek i ojców o demokratycznych postawach cechował szybszy rozwój umysłowy, łagodne i pogodne usposobienie oraz przyjazny stosunek do innych. "Dobry kontakt z rodzicami zapewniający im poczucie bezpieczeństwa i wiarę we własne siły, wpłyną na poczucie humoru i radość życia, ułatwia zdobycie uznania i przyjaźni wśród rówieśników.
Natomiast dzieci wychowywane przez rodziców pobłażliwych charakteryzował niższy stopień wytrwałości, ograniczona ciekawość i fantazja. Zbytnie ochranianie dziecka nie sprzyjało rozwojowi intelektualnemu. W najgorszej sytuacji znajdowały się dzieci odrzucone, niekochane przez rodziców. Okazywały się agresywne, źle się uczyły, były kłótliwe, występowały przeciw dorosłym, wyrażały sprzeciw, a nawet bunt."
Maria Ziemska wyróżnia cztery podstawowe typy rodziców: "
- Rodzice dominujący - mają najmniejsza skłonność czy zdolność okazywania pełnego miłości i wsparcia, a największą do ustalania bardzo sztywnych zasad i ograniczeń.
- Rodzice zaniedbujący - zasadniczo ani nie okazują miłości i pomocy dzieciom, ani też nie ustalają jasnych ograniczeń i zasad.
- Rodzice pozwalający na wszystko - maja ogromne zdolności do okazywania miłości, ciepła, wsparcia i pochwały, a jednocześnie brak im zdolności ustalania jasnych granic i zasad.
- Rodzice kochający i stanowczy - jasno określają granice i jednocześnie bardzo starają się o to, aby w każdej sytuacji okazywać dzieciom ciepło i miłość."
Irena Jundziłł wyróżnia następujące postawy rodzicielskie:
1. Akceptacja dziecka lub jej brak.
"Akceptując rodzice kochają dziecko i nie ukrywają tego przed nim. Lubią z nim kontakty, otaczają je opieką bez zbytniego ograniczania swobody. Interweniują wszędzie tam, gdzie grozi mu krzywda. Brak akceptacji jest powodem chłodu uczuciowego, odtrącenia. Kontakt z dzieckiem dla rodziców jest uciążliwy, a nawet odrażający. Wymagają od niego żelaznej dyscypliny, podporządkowania się nakazom". Za drobne przewinienia stosują kary. Osiągnięcia dziecka są przemilczane, a potknięcia zaś wyolbrzymiane. Dziecko jest wtedy nieszczęśliwe, nieśmiałe, zamyka się w sobie, trudno nawiązuje kontakty, może odpowiadać buntem, uciekać z domu.
2."Lżejszą postać odrzucenia uczuciowego prezentuje postawa unikająca, charakteryzująca się ubogimi więziami emocjonalnymi. "Tu rodzice są niezręczni, a więc kontakt z dzieckiem ograniczają do minimum. Zaniedbują je, nie zaspokajają w sposób wystarczający jego potrzeb, gdyż są zajęci swoimi sprawami. Dają natomiast prezenty, pieniądze, aby upozorować wywiązywanie się z ról rodzicielskich. Dziecko wcześnie musi sobie radzić samo. Brak oparcia w rodzicach może narazić dziecko na niebezpieczeństwa.
3. Krańcowo przeciwna, lecz także negatywna jest postawa nadmiernie chroniąca, charakteryzująca się bezkrytycznym podejściem rodziców do dziecka i przesadną opiekuńczością. Usprawiedliwiają oni wszelkie jego wybryki i kaprysy. Takie dziecko jest długo niesamodzielne i niezaradne, nie potrafi pokonywać nawet najmniejszych przeszkód. Stosunek nadmiernie chroniący dziecko wyraża się także przewrażliwieniem na punkcie zdrowia dziecka, jego bezpieczeństwa i powodzenia w nauce. Rodzice obciążają dziecko nadmiarem miłości i leku o nie.
Nadopiekuńczość może doprowadzić dziecko do niebezpiecznego przekonania, że wszystkie jego wybryki będą tolerowane, co utrudni wykształcenie hamulców powstrzymujących szkodliwe pragnienia lub zachcianki.
4. "Niektórzy rodzice przyjmują postawę nadmiernie wymagająca. Nie licząc się z indywidualnymi właściwościami dziecka, chcą je ukształtować według założonego z góry wzoru". Wymagają bezwzględnego podporządkowania. Przymus jest podstawowym sposobem kierowania dzieckiem. Rodzice rezerwują sobie prawo racji, a nie dostosowanie się powoduje niezadowolenie rodziców i kary. Dziecko nie ma miejsca na swobodę, najwyżej podczas nieobecności rodziców, nie może uzewnętrzniać własnych przeżyć, swego niezadowolenia bądź radości.
Wygórowane wymagania stają się utrapieniem i przekreślają radosne przeżywanie dzieciństwa. Dziecko nabiera przekonania o swojej niepełnej wartości, zaczyna cofać się w rozwoju, jeżeli wymagania przekraczają jego możliwości. Mogą doprowadzić również do nadpobudliwości nerwowej, która utrudnia skupienie uwagi na wykonywanych czynnościach, zmniejsza odporność psychiczną.
Najbardziej polecana przez wielu autorów postawa rodzicielska to postawa wspierająca, mająca na celu pomoc dziecku w jego rozwoju, wsparcie w trudnych sytuacjach, ale nierozumiana jako wyręczanie dziecka. Wspierać dziecko, to znaczy być otwartym na jego problemy, potrzeby, zawsze gotowym do pomocy. Rozumna miłość rodzicielska wypływająca z prawidłowo ukształtowanej świadomości wychowawczej zapewnia potomstwu poczucie bezpieczeństwa, otwartość na innych ludzi oraz wiarę we własne siły i właściwy stosunek do innych ludzi. Taka postawa jest godna polecenia rodzicom, jednak jest często źle interpretowana lub nieumiejętnie wprowadzana w życie.
Dzieci są często odzwierciedleniem swoich rodziców i to od nich i ich postaw w dużym stopniu zależy jakimi się staną w przyszłości, a także czy będą cieszyły się swoim dzieciństwem.
Opracowała:
Katarzyna Dębska
Bibliografia
J. Jundziłł: "Trudności wychowawcze w rodzinie"; Warszawa 1989r.
M. Ziemska: "Postawy rodzicielskie"; Warszawa 1973r.
K. Zimsen: "Jak kochać dzieci, aby nas kochały"; Warszawa 2002 |
