Początków Ostrołęki należy szukać na tzw. starym mieście, położonym w odległości jednego kilometra od centrum dzisiejszego miasta, nie opodal ujścia Omulwi do Narwi.
"Każdy z nas, czy chce tego, czy też nie nosi w sobie jakiś regionalizm. Każdy człowiek, można powiedzieć jest w jakimś sensie regionalistą. Bo regionalizm, to także pewne własne wspomnienie środowiskowe, które przez całe życie przekazuje się innym. Regionalizm to również cząstka naszej ojczyzny znajdująca się w zasięgu naszej dłoni, naszego wzroku. Człowiek myślący a tym samym wrażliwy, zawsze tęskni do cząstki swego podstawowego istnienia, nawet często czyniąc to całkiem podświadomie."H. Syska
Początków Ostrołęki należy szukać na tzw. starym mieście, położonym w odległości jednego kilometra od centrum dzisiejszego miasta, nie opodal ujścia Omulwi do Narwi. Istniał tu, prawdopodobnie w XI I XII w. gród obronny strzegący przeprawy przez rzekę. Miał się tam również znajdować dwór myśliwski książąt mazowieckich włodarzy Puszczy Zielonej. Pierwsza historyczna wzmianka o Ostrołęce pojawiła się w dokumencie z 1373r. Ostrołęka "przeżyła złoty wiek". Narwią spławiano wówczas wiele towarów. Znajdował się tu królewski spichlerz. Wraz z częścią Puszczy Zielonej Ostrołękę w dożywocie otrzymała królowa Bona, której miasto wiele zawdzięczało. Świetny okres rozwoju, miasta zakończył się tragicznie – pożarem w 1564r.
Ostrołęka to miasto historycznych bitew. Tu miała miejsce największa bitwa powstania listopadowego. Rozegrała się 26 maja 1836r.Zasłynął w niej gen. J.Bem. Następnie podczas II wojny światowej miasto uległo niemal doszczętnemu zniszczeniu. W latach 1968-1975 Ostrołęka przeżywała najciekawszy w całej swej historii boom inwestycyjny, co w znacznym stopniu wiązało się z jej awansem na stolicę podregionu ostrołęckiego- kurpiowskiego. Awans ten stwarzał korzystniejsze warunki rozwoju kultury. Ostrołęka jako siedziba władz wojewódzkich ogarniała w "trybie administracyjnym" terytorium dość dziwnie zakreślone. Nie ulega wątpliwości, że zdecydowana większość województwa miała metrykę kurpiowską, tożsamość wynikającą ze wspólnej historii. Ostrołęka chciała się prezentować w Polsce jako stolica Kurpiów i chyba jej się to w dużym stopniu udało. Znaczący wkład w sukces ten ma Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe.
Dokonując wnikliwej refleksji nad Ostrołęką nie sposób postawić ważnego pytania czy można to miasto uznać za główne centrum Kurpiowszczyzny?
W określeniu Kurpiowszczyzna kryją się nazwy dwóch subregionów – Puszczy Zielonej i Puszczy Białej. W tym znaczeniu trudno uznać Ostrołękę za stolicę regionu kurpiowskiego.
Sama nazwa Kurpie i jej pochodzenie jest wieloznaczna, a poniekąd nawet myląca. Gdyby ściśle trzymać się jej znaczenia semantycznego, to można powiedzieć, ze obejmuje jeden region i jedną też zbiorowość regionalną. Tymczasem rzeczywistość historyczna, łącznie z dniem dzisiejszym całkowicie temu zaprzeczają. W gruncie rzeczy Kurpiowszczyzna obejmuje dwa regiony to jest Puszczę Białą i Puszczę Zieloną. Nazwa Kurpie wywodzi się od chodaków plecionych z łyka i istniała jako nazwa przezwiskowa, była uważana przez Kurpiów jako szyderstwo i ubliżenie. Natomiast oni sami woleli zwać się Puszczanami lub Puszczakami – synami i panami puszczy.
L. Krzywicki pisze, że mieszkańcy tego regionu rekrutowali się ze zbirów pańszczyźnianych ściganych przez prawo feudalne. Fakt ten stanowił przyczynę powstania silnych więzi społecznych. Profesor Dobroński, zajmujący się od wielu lat dziejami północno-wschodniego Mazowsza konstatuje, iż " pozostał bezsprzecznie tylko region Kurpi Zielonych, na obszarze dawnej puszczy książęcej, zaś Kurpie Białe to już wspomnienie. Ten obszar szybko zdominowała drobna szlachta co upodobniło go do pozostałych ziem Mazowsza.
Trudne warunki życia oraz naturalna izolacja puszczy ukształtowały ludność o dużej odrębności etnicznej, miłujących wolność i niezależność, walczących o swe prawa. Historia tych terenów nadała indywidualny charakter ludziom tu zamieszkującym. Stanowią oni specyficzny, jeden z najciekawszych regionów etnograficznych- Kurpie.
Obok regionu góralskiego, kurpiowszczyzna należy do najbogatszych pieczołowicie pielęgnowanych kultur ludowych w Polsce. Kurp to pobrataniec górala powiedział 150 lat temu Wójcicki. Występuje tu bogactwo tradycji, które mają swój wyraz przede wszystkim w budownictwie, zdobnictwie, rzeźbie i wycinankarstwie. Kultywowane są dawne zwyczaje Kurpiów urozmaicone pieśniami i tańcami, używana jest nadal gwara. Nie można też pominąć wydarzeń regionalnych takich jak Miodobranie w Zabrodziu koło Myszyńca , Wesele kurpiowskie w Kadzidle, Palma w Łysych.
Charakterystyczne są drewniane chaty o dwuspadowym wysokim dachu, ustawione najczęściej szczytem do drogi, który jest ozdobnie deskowany ze zwieńczeniem tzw. śparogiem w kształcie rogów lub łbów zwierzęcych albo ptasich oraz bogate obramowanie okien lub drzwi.
Najbardziej powszechnym elementem kurpiowskiej sztuki jest wycinankarstwo. Są to tak zwane " leluje", "gwiazdy", "kogutki"i "drzewa życia". Najwybitniejszą wycinankarką kurpiowską była Cz. Konopko urodzona w Tatarach następnie zamieszkała w Kadzidle i Ostrołęce ( zm. w maju 1993r.) Należała do najwybitniejszych twórczyń ludowych w Polsce. Prezentowała piękno kurpiowskiej wycinanki we Włoszech, Szwajcarii, Niemczech, Związku Radzieckim, Japonii, Chinach, Tajlandii, i innych krajach.
Ogromna rolę odegrał A. Chętnik jeden z najwybitniejszych regionalistów polskich, był pierwszym rodowitym Puszczakiem, który podjął rozległe i wielokierunkowe badania nad historią i kulturą własnego regionu. W swej bez mała 60-letniej pracy badawczej objął zainteresowaniem naukowym prawie wszystkie dziedziny życia ludności kurpiowskiej. Był nie tylko badaczem, pisarzem ale również organizatorem życia naukowego na kurpiowszczyźnie. Zawdzięczamy mu utworzenie Muzeum w Łomży, Ostrołęce, ponadto placówki skansenowskiej w Nowogrodzie. Zasługą A. Chętnika jest również powołanie dożycia Stacji Badań Naukowych.Wymieniając postacie zasłużone dla miasta, regionu nie można pominąć wcześniej żyjącego dr. Psarskiego oraz żyjącego p. Ciszewskiego i wielu innych.
W 1986r. Powołano OTN, które jest wpisane do krajowego rejestru stowarzyszeń. Zeszyty Naukowe są niewątpliwie wizytówką Towarzystwa. Problematyka, którą znajdujemy w zeszytach skupia się głównie na zagadnieniach historycznych, następnie etnografii, oświaty, socjologii, kultury. Uzupełnieniem są omawiane recenzje publikacji naukowych, wspomnienia czy sylwetki postaci, istotnych dla dziejów regionu.
Jak widać Kurpiowszczyzna – region o tak bogatej przeszłości przez długie dziesiątki lat nie była w stanie wykreować i ukształtować rodzinnego towarzystwa społeczno-kulturalnego obejmującego cały jej obszar.
W 1996r. Powstał Związek Kurpiów i w lipcu tegoż roku odbył się pierwszy zjazd. Związek Kurpiów opublikował wiele dzieł, prac dotyczących kurpiowszczyzny, organizuje seminaria dla nauczycieli, konferencje naukowe, rozpoczęto cykl spotkań "Kurpie- nasza mała Ojczyzna". Dzięki inicjatywie Związku Kurpiów odbył się Zjazd Przyjaciół Ziemi Kurpiowskiej. W 2002r. Związek Kurpiów wydał pismo edukacyjno-regionalne "Kurpie"- dwumiesięcznik.
Od 1982r. istnieje do dziś TPO. Skupia ponad 350 osób. Jest wydawcą wielu publikacji książkowych, głównie dotyczących Ostrołęki i okolic min. Z. Niedziałkowskiej, Cz.Parzycha, J. Kijowskiego. Z inicjatywy TPO upamiętniono wiele osób, miejsc, i wydarzeń np. Z.Niedziałkowską, W.Gomulickiego. Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki jest współorganizatorem obchodów wielu świąt i uroczystości np. Dni Ostrołęki. Pod egidą TPO prowadzona jest kronika miasta Ostrołęki. Prężnie od wielu lat działa placówka kulturalno-oświatowa obecnie pod nazwą Ostrołęckie Centrum Kultury.
Zaistniała Galeria Ostrołęcka w kulturze miasta stała się miejscem wydarzeń artystycznych znakomicie przyjmowanych przez Ostrołęczan. Wystawiennictwo i promocja sztuki jest jedną z wielu form działalności galerii. Odbywają się tam również zajęcia plastyczne dla dzieci i młodzieży.
Muzeum Okręgowe mieści się w klasycznym budynku dawnej poczty, wzniesionym około 1828r.. W salach muzealnych obejrzeć można interesujące ekspozycje stałe. Wystawa archeologiczna prezentuje min. Zabytki pochodzące z grodziska w Ostrołęce przebadanego w latach siedemdziesiątych. Przedstawiona jest również ekspozycja poświęcona wyłącznie bitwie pod Ostrołęką. Jedno z pomieszczeń poświęcono W.Gomulickiemu. Ekspozycję etnograficzną tworzy kolekcja ubiorów kurpiowskich, zróżnicowanych na wiek, porę roku, rodzaj zajęć.
Obecnie powiat ostrołęcki ma swój specyficzny i bardzo indywidualny charakter, ukształtowany przez środowisko przyrodnicze oraz bogatą historię swoich terenów. Postrzegany jest głównie jako kraina rolnicza i region o walorach rekreacyjno-turystycznych. Atutem powiatu jest jego położenie w obszarze "Zielonych Płuc Polski". Region przecinają liczne rzeki z główną w tej części kraju Narwią.
Przedstawiona w ogromnym skrócie kultura ludowa Kurpiowszczyzny głównie wywodzi się z życia puszczańskiego mieszkańców regionu, miejscowej przyrody i surowców, zainteresowań i upodobań społecznych. Kultura puszczańska jest kulturą specyficzną, z jednej strony ma ścisłe związki z kulturą ogólnopolską a nawet ogólnosłowiańską, z drugiej strony pewne własne, niespotykane formy. Z powyższego właśnie względu winna być popularyzowana w jak najszerszych kręgach społeczeństwa, doceniana i za wszelka cenę chroniona.
Trudna sytuacja gospodarcza w kraju, upadek wielu zakładów i likwidacja licznych miejsc pracy, odebranie miastu rangi województwa ale również wolność gospodarcza – wszystko to zmobilizowało ludzi do szukania pomysłów i podejmowania inicjatyw w systemie społeczno-gospodarczym.
Miasto posiada herb, sztandar, flagę, hymn, logo, ustanowiło swoje święto, insygnia władzy. Architekci wykreowali jego wygląd, a poeci, badacze i pisarze udokumentowali dzieje i wydarzenia Ostrołęki podkreślając walory miasta. Dziś sami tworzymy wizerunek naszej małej ojczyzny, pamiętając o jej przeszłości i tradycjach.
Małgorzata Wilkowska
|
