1. Przyczyny i objawy nadpobudliwości psychoruchowej
Nadpobudliwość psychoruchowa rozumiana medycznie, oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej, czyli zespół hiperkinetyczny, będący schorzeniem, mającym charakterystyczne objawy i wymagającym odpowiedniego leczenia. Objawy te można podzielić na trzy grupy:
- nasilone zaburzenia uwagi, czyli niemożność jej skoncentrowania,
- nadmierna impulsywność,
- nadmierna ruchliwość
Oznacza to ,że dziecko nadpobudliwe jest nieuważne, impulsywne i nadmiernie ruchliwe zawsze, a to, czy te objawy są mniej czy bardziej przeszkadzające i utrudniające życie dziecku i innym zależy od wymagań i tolerancji otoczenia.
Istnieje kilka teorii próbujących wyjaśnić przyczyny występowania ADHD. Przyczyną zespołu nadpobudliwości psychoruchowej są mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego ( OUN ) powstające w okresie okołoporodowym. W/ g Benjamina Feingolda przyczyną ADHD może być obecność w spożywanych przez dzieci pokarmach kolorowych barwników, konserwantów czy naturalnych salicylanów.
Aby zrozumieć istotę problemu należy poznać pracę komórki mózgowej. Jej wnętrze wypełnione jest płynem, a jej zadaniem jest przesłać przechodzącą informację z jednego końca na drugi, a następnie wysłać ją do kolejnych komórek. Informacja jest przesyłana za pomocą (neuroprzekaźnika ). Ten, który odpowiada za zaburzenia koncentracji uwagi to dopamina .Właściwy poziom dopaminy pozwala nam odrzucić nieważne informacje i utrzymać uwagę na zadaniu. Ponieważ trudno jest rozgraniczyć nadpobudliwość ruchową i impulsywność naukowcy proponują wyodrębnić trzy podtypy ADHD :
- podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi
- podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej
- typ mieszany
Podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi – dziecko nie może skupić się na tym, co mówi nauczycielka, zapomina, o czym przed chwilą rozmawiało, a w czasie odrabiania lekcji interesuje się wszystkim dookoła, tylko nie pracą. Dzieci te w miarę spokojnie siedzą w ławce, jednak po kilku minutach wpatrywania się w zeszyty zaczynają zajmować się czymś innym, przez co nie czytają do końca treści zadań i nie wykorzystują swoich potencjalnych możliwości.
Podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej – dziecko biega w koło, ogląda telewizję skacząc po kanapie, zmienia bez przerwy kanały. Dzieci te są niezmordowane, ciągle zmieniają miejsce.
Typ mieszany – jest najczęściej spotykany; u dziecka występują zarówno nasilone objawy niepokoju ruchowego, słaba kontrola impulsów i objawy zaburzeń koncentracji uwagi. Gdy zaczyna chodzić do szkoły, nauczyciele zwracają uwagę, że nie tylko nie może usiedzieć spokojnie w ławce, ale też nie potrafi skupić się na lekcji i zadaniu. Z czasem chodzenie po klasie zostaje zastąpione uczuciem niepokoju ruchowego, a na plan pierwszy wysuwa się dekoncentracja uwagi.
U dziewcząt częściej występuje podtyp z zaburzeniami koncentracji uwagi, a u chłopców mieszany lub z przewagą nadpobudliwości.
2. Przebieg zespołu hiperkinetycznego
ADHD rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie. Dziecko łatwo zaczyna płakać, ma mniejsze zapotrzebowanie na sen, zaburzenia łaknienia. W wieku przedszkolnym, w zabawie przeważają elementy ruchowe ( gonitwy, siłowania ). Dzieci nadpobudliwe wyrażają swoje emocje szybciej, z większą intensywnością – pojawiają się problemy z rozwojem społecznym, dostosowaniem się do reguł panujących w grupie rówieśniczej.
Dziecku takiemu jednak można pomóc stosując proste zabiegi np.: sadzając je w pierwszej ławce z dala od okna, w towarzystwie bardzo spokojnego kolegi, często zwracając się do niego; np. wysyłając go po kredę, mapę. U wielu dzieci nadpobudliwych nasilają się problemy emocjonalne, trudności w nauce i kontaktach z innymi ludźmi.
3. Charakterystyka grup objawów ADHD i wskazówki dla nauczycieli
Objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej układają się w trzy grupy:
- kłopoty z kontrolą własnej impulsywności,
- nadmierna aktywność ruchowa,
- zaburzenia koncentracji uwagi,
Nadmierna impulsywność: dzieci nadpobudliwe:
- wiedzą, co mają zrobić, ale najczęściej tego nie robią; znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem
- nie zastanawiają się nad konsekwencjami swojego postępowania, stąd wtrącanie się do rozmowy, nieumyślne niszczenie rzeczy itp.,
- nie potrafią zaplanować swojej pracy ( ciągłe szukanie zeszytu, wielokrotne zasiadanie do lekcji ),
- wymagają, by ich praca została oceniona i pochwalona natychmiast .
Wskazówki:
- wymyślcie z dzieckiem sygnał , który będzie znaczył "Nie przerywaj"!
- nauczcie dziecko, by przed każdą czynnością zatrzymało się i policzyło do trzech.
Przypomnienie o umowach, zakazach, uczenie przestrzegania zasad trzeba powtarzać wielokrotnie w ciągu dnia. Dzień po dniu!
Nadruchliwość: dziecko w porównaniu z innymi w swoim wieku:
- biega po domu bez wyraźnej potrzeby,
- ma niespożytą energię,
- nie może usiedzieć w miejscu, wierci się, macha nogami,
- biegając wpada na innych.
Wskazówki:
- Zapisać dziecko na zajęcia, na których będzie mogło skakać, biegać, wspinać się
- W widocznym miejscu umieścić zapisaną na kartce zasadę o zakazie wbiegania do pomieszczeń, w których ktoś pracuje lub się uczy.
Aby pomóc dziecku z zaburzeniami koncentracji uwagi należy, przede wszystkim zaakceptować to, że nie jest ono niegrzeczne, ale po prostu nie umie zbyt długo skupić się na jednej rzeczy, Dlatego konieczne jest:
- ograniczenie ilości dochodzących do niego bodźcow.
- dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka.
- zastosowanie metod, które skupią jego uwagę na tym, co uważamy w danej chwili za najważniejsze.
4. Co robić, kiedy podejrzewamy, że dziecko jest nadpobudliwe?
Rozpoznawanie i leczenie.
Rozmowa i współpraca z rodzicami są podstawą rozpoznania i leczenia. Przed postawieniem rozpoznania, lekarz powinien uzyskać informacje od nauczyciela znającego pacjenta dłużej niż pół roku, najlepiej od wychowawcy klasy. Następnym niezbędnym etapem rozpoznawania zespołu hiperkinetycznego jest obserwacja zachowania dziecka przez lekarza. Typowe objawy są silniej wyrażone, gdy żąda się od niego wysiłku umysłowego lub zachowania ciągłej uwagi.
Oddziaływania psychospołeczne :
- poradnictwo w zakresie metod wychowawczych,
- wyjaśnienie nauczycielom istoty zaburzenia, współpraca ze szkołą i poradnią psychologiczno-pedagogiczną.
Terapia rodzin – jest rodzina jako całość ma znaczne trudności w funkcjonowaniu.
Terapia indywidualna lub grupowa dziecka. Przeciwdziała ona samoocenie dziecka, pomaga rozwiązywać problemy z rówieśnikami.
Terapia umiejętności społecznych i terapia zaburzeń uwagi.
JAKA POMOC W ZALEŻNOŚCI OD DOMINUJĄCEGO TYPU ZABURZEŃ ?
Pomoc udzielana nadpobudliwemu dziecku powinna być wielokierunkowa; udzielana przez zespól ludzi. W zespole terapeutycznym oprócz lekarza psychiatry powinien znaleźć się psycholog, pedagog. Taki zespół powinien mieć możliwość stałego kontaktu z rodzicami dziecka i szkołą.
Przede wszystkim trzeba zaakceptować , że dziecko nadpobudliwe psychoruchowo jest dzieckiem odmiennym, ma inne możliwości niż jego rówieśnicy i wymaga odmiennego traktowania. Najlepszymi sojusznikami nauczyciela mogą być rodzice. Ścisła współpraca nauczyciela i rodziców może polegać na omawianiu bieżących spraw. Rodzice mogą prowadzić zeszyt, do którego nauczyciel wpisuje nie tylko uwagi, ale głównie informacje o tym, co jest zadane, czego trzeba się nauczyć na następną lekcję i co przynieść do szkoły. Dziecko nadpobudliwe w swoim życiu słyszy głównie, czego mu nie wolno. Ważne jest co ma w danej chwili wykonać. Dziecko lepiej zareaguje na dwa proste polecenia; : Otwórz zeszyt i zapisz temat." , niż na komunikat :
" Przestań się kręcić i przeszkadzać". Uczeń nadpobudliwy zawsze powinien siedzieć w pierwszej ławce. Ze względu na zaburzenia uwagi i pamięci wymaga ono specjalnych metod dydaktycznych. Podstawowe z nich to wyróżnianie najważniejszych zagadnień i informacji: podkreślanie na tablicy na kolorowo, zaznaczanie podczas wypowiedzi sygnałem: "Uwaga, to ważne". Pomocne są wszelkie schematy, diagramy, tabele.
5. Jak pomóc dziecku ze specyficznymi trudnościami szkolnymi?
Należy udać się do psychologa, pedagoga szkolnego, poradni psychologiczno – pedagogicznej, kiedy tylko zauważy się kłopoty dziecka w nauce, w pierwszych klasach szkoły podstawowej, czy nawet w zerówce. W pracy z dzieckiem nadpobudliwym, dyslektycznym dzieckiem konieczne jest zaplanowanie częstych przerw, dobranie odpowiednio ciekawego materiału. Wskazane jest również, aby nauczyciel umożliwił dziecku takie formy odpowiedzi, które pozwolą mu w pełni zaprezentować jego umiejętności.
6. Metody wsparcia / terapii dzieci nadpobudliwych /
Metoda A. Faber i E. Mazzlish ( dwie amerykańskie matki) Pomaga ukształtować nowy sposób porozumiewania się w rodzinie, znaleźć wzajemny szacunek i zrozumienie, budować pozytywny obraz własnej osoby.
Metoda T. Gardona - uczy sposobów wzajemnego okazywania sobie akceptacji i zrozumienia.
Metody stymulacji rozwoju polegają na pobudzaniu rozwoju niektórych funkcji poznawczych, rozwijaniu możliwości dziecka.
Zaliczamy do nich:
Metodę Dobrego Startu - powinna być zaadoptowana do sposobu reagowania i możliwości skupienia uwagi przez dzieci z ADHD , by nie stała się kolejnym źródłem stresu i porażek.
Kinezjologię edukacyjną – metoda T. Denisona
Polega na stymulacji układów mózgowych odpowiedzialnych za koncentrację i uwagę. Metodę Weroniki Sherbone-poprzez ruch dzieci uczą się poznawać siebie i świat, uczą się, że mogą wpływać na swoje otoczenie.
Program korekcji zachowań opracowany przez T.Opolską i E. Potempską
Zamieszczone tu są międzi innymi zabawy pomagające rozładować energię, ćwiczenia ułatwiające pracę w grupie, ćwiczenia relaksacyjne.
opracowanie
mgr Joanna Sącińska
mgr Anetta Szadkowska
