Rola muzeum jako wyjątkowego w swoim rodzaju ośrodka odziaływania dydaktyczno - wychowawczego jest bezsporna.
W wytycznych ministra oświaty i kultury z 1984 roku muzeum przydzielono szczególną rolę w zakresie współpracy ze szkołami. Podkreśla się, że "realizacja programu dydaktyczno – wychowawczego współczesnej szkoły wymaga systematycznego korzystania z różnych zbiorów muzealnych, których poznanie służy wzbogacaniu osobowości młodego człowieka"(Dz. U. M. O i W. Nr 8 z 24.07.1984).
Rola muzeum jako wyjątkowego w swoim rodzaju ośrodka oddziaływania dydaktyczno – wychowawczego jest bezsporna. Przemawia za tym bezpośrednia siła autentycznych świadków historii i kultury.
Muzea prezentują wartości umacniające więzi lokalnego środowiska z regionem, co ma duże znaczenie wychowawcze. Wzbogacają wiedzę uczniów, uczą dostrzegać piękno ludzkich doznań, rozumieć bieg dziejów i własne miejsce we współczesności.
Według J. Fajkowskiego powinniśmy czynić wszystko "aby we wszystkich stadiach edukacji dzieci i młodzieży kształtować troskę o to, co ma wartość historyczną, aby jednym z przejawów i skutków humanistycznego wychowania była znajomość dzieł sztuki, świadectw historii, więź uczuciowa, troska o płynący z głębi serca wysiłek dla ratowania i zabezpieczenia skutków kultury narodowej".
Muzeum jest jednym z pozaszkolnych czynników kształcenia, wychowania i rozwijania osobowości wychowanków. Jako jeden z sojuszników szkoły dostarcza wiedzy i wpływa na samokształcenie. Odpowiednia współpraca szkoły z muzeum może zapewnić uczniom wszechstronny i harmonijny rozwój ich osobowości, rozwijać myślenie i przyczyniać się do uczestnictwa w kulturze.
Muzea w swej działalności oświatowej poprzez udostępnianie zbiorów społeczeństwu służą upowszechnianiu wiedzy z różnych dziedzin.
Oddziaływanie muzeum polega na bezpośrednim kontakcie z przedmiotami, na poznaniu ich treści, funkcji, co sprawia iż kontakt ten wywiera silniejszy wpływ na widza. Toteż odwiedzanie muzeów może stanowić integralną część lekcji, podczas których zbiory muzealne mogą być wykorzystane jako środki dydaktyczne.
Coraz częściej niektórzy pedagodzy posługują się terminem "pedagogika muzealna". Świadczy to o ważności muzeów we współczesnym systemie oświatowo – wychowawczym. Jak pisze J. Wojnar "muzeum, jako placówka kulturalna o zróżnicowanym tematycznie i dynamicznie profilu, ukonkretnia możliwości zbliżenia ludzi do autentycznych wartości sztuki, nauki, techniki, pozwala zobaczyć dzieła czy przedmioty w ich jedynym, autentycznym sposobie istnienia, a więc "z pierwszej ręki".
Wizualna metoda ekspozycji zbiorów muzealnych pozwala na ukazanie dużej ilości faktów i zagadnień w formie skrótowej, uczy przez to właściwej obserwacji, apeluje do wyobraźni, logicznego myślenia i wrażliwości.
Muzea są miejscami tzw. "lekcji muzealnych". Aby jednak przebiegały one we właściwy sposób nauczyciel musi przygotować się do nich, jak również przygotować do nich swoich wychowanków. Lekcje takie mają charakter przygotowawczy jak również powtórzeniowy. Zajęcia takie mają na celu poszerzenie i pogłębienie wiedzy uczniów oraz rozwijanie zainteresowań konkretnym przedmiotem nauczania. Lekcja muzealna jest szczególną formą zdobywania wiedzy, ponieważ podstawowym nośnikiem wiadomości jest eksponat co z kolei jest bazą poglądowości nauczania. Z poglądowością nauczania łączy się zasada systematyczności. Będzie ona spełniona wówczas, gdy zajęcia będą częścią składową długoterminowego planu pracy nauczania z daną grupą dzieci i będą starannie przygotowane pod względem merytorycznym, metodycznym a przede wszystkim dokładnie zaplanowane i przemyślane. Podczas prowadzenia tych zajęć nauczyciel powinien mieć również na uwadze zasadę przystępności wiedzy, czyli tak dostosować formę wypowiedzi i stopień trudności używanych pojęć, aby ukierunkować i skoncentrować uwagę uczniów na najistotniejsze eksponaty.
Organizując zajęcia muzealne należy pamiętać o zachowaniu umiaru w podawaniu nowych wiadomości. Selekcja ta powinna polegać na wyborze najważniejszych treści, odpowiednim doborze eksponatów, określeniu czasu zwiedzania. Ważne jest również, aby w czasie tych zajęć pobudzić uczniów do aktywności. Można to osiągnąć różnymi metodami, jednak najprostszą z nich jest stawianie odpowiednich pytań. Ważną rzeczą jest, aby wiadomości zdobyte przez uczniów zostały utrwalone. Utrwalenie to winno być rozpoczęte już w czasie zwiedzania, przez porównywanie rzeczy oglądanych z widzianymi wcześniej, następnie po wyjściu z muzeum na zasadzie krótkiego "odpytania" i wreszcie w formie powtórzenia na lekcji w szkole.
Muzea prowadzą lekcje, które w znacznym stopniu ułatwiają realizację programów nauczania wielu przedmiotów np.: plastyki, historii, języka polskiego oraz środowiska społeczno – przyrodniczego. Udzielają również porad i konsultacji.
Muzeum to nie tylko instytucja , która gromadzi i konserwuje dobra kultury, ale to metoda komunikowania, która obejmuje wielorakie formy prezentacji ekspozycji. Zaletą zbiorów muzealnych jest powiązanie historii kultury materialnej ze współczesnymi zjawiskami życia społecznego i przyrodniczego. Pozwalają uświadomić dziecku w sposób poglądowy i konkretny wpływ czasu jako zmienność form i zjawisk. Pokazują pracę ludzką i jej wytwory w kontekście historycznym. Budzą szacunek dla pomysłowości człowieka, jego umiejętności obserwowania i wykorzystywania przyrody. "Kontakt z obiektami zabytkowymi kształtuje wrażliwość społeczną, narodową i estetyczną ucznia" (A. Szyszłak, 1988). Daje emocjonalne więzi z miejscowością, regionem i krajem. Pozwala na rozwijanie zdolności poznawczych, umiejętności dokonywania analizy i syntezy, porównywania, klasyfikowania i wnioskowania. Kształtuje postawę badawczą, poszukującą, rozbudza ciekawość wobec świata, człowieka i cywilizacji. Sprzyja różnym ćwiczeniom w mówieniu, pisaniu i działalności plastycznej. Poglądowość tych zajęć wpływa na wyzwolenie osobistej ekspresji ucznia.
Reforma systemu edukacji stawia nowe wymagania w zakresie treści, metod oraz środków kształcenia i wychowania. Ważną rolę do spełnienia tych zadań mają muzea, a zwłaszcza ich współpraca ze szkołami, która może dać wiele korzyści w nauczaniu różnych przedmiotów i przyczynić się do integracji międzyprzedmiotowej.
Ewa Prochaska
Częstochowa, dnia 15.05.2005
|
