„Hej w kraj swój idź, przemierz go w koło.
Poznaj swój lud! Naucz się żyć”.
(Tadeusz Czacki)
Jedną z podstawowych funkcji szkoły jest wychowanie dzieci. Ma ono wpływać na formowanie pożądanych postaw i cech charakteru, wspomagać dziecko w osiąganiu możliwie najwyższego stopnia rozwoju osobowego, korzystnego dla niego i dla społeczności, w której żyje i z dorobku której korzysta.
Realizując program dydaktyczno – wychowawczy, nauczyciel przygotowuje wychowanków do zaangażowanego uczestnictwa w życiu społecznym, do twórczego wykonywania pracy zawodowej, do udziału w życiu kulturalnym. Wychowanie dokonuje się nie tylko przez nauczanie. Na wychowanie ucznia oddziałuje osobowość nauczyciela, szkoła jako instytucja, zespół klasowy, dom rodzinny, środowisko lokalne, środki masowego przekazu.
Szczególna rola przypada jednak szkole i nauczycielom, do których powinno należeć racjonalne planowanie całego dnia ucznia w ścisłej współpracy z domem rodzicielskim, albowiem wolny czas dziecka to sprawa nie mniej ważna niż czas, który poświęca na naukę.
Jedną z form organizacyjnych procesu dydaktyczno – wychowawczego są efektywne a zarazem efektowne i lubiane przez dzieci i młodzież wycieczki szkolne. Od początku powstania krajoznawstwa i turystyki w naszym kraju wycieczki stały się ich podstawową formą organizacyjną. Zalicza się je do najważniejszych, a zarazem najwdzięczniejszych, bo najbardziej oczekiwanych, popularnych i żywo podchwytywanych przez dzieci i młodzież form pracy krajoznawczo – turystycznej w szkole.
Wycieczki szkolne są jednak przede wszystkim lekcjami, a więc jednostkami wprowadzającymi, pogłębiającymi, rozszerzającymi lub utrwalającymi treści kształcenia. Ta forma pracy szkoły umożliwia uczniom bezpośrednie poznanie środowiska lokalnego, własnego regionu, kraju ojczystego, bądź innych krajów. Mogą być ilustracją tego, co uczniowie wcześniej już poznali, inspiracją do dalszego rozwijania treści programu nauczania. Wycieczki są swoistym rodzajem „zajęć w terenie”, względnie lekcji poza ławką szkolną, dlatego tak bardzo są one popularne wśród uczniów. Organizowanie wycieczek łączy się z oczekiwaniem na autentyczną przygodę i spotkanie z czymś, co nowe, nieznane. Wyzwalają one tęsknotę do poczynań wychodzących poza sztywne ramy godzin lekcyjnych.
Dzieci i młodzież cieszy myśl, że znajdą się na wolnym powietrzu w bezpośredniej styczności z przyrodą i nowym środowiskiem. Ogarnia ich radość, że będą nocować w nieznanych warunkach. Z przyjemnością myślą o podróży koleją, autobusem, statkiem, o pieszych wędrówkach, choć uciążliwych, ale jakże przyjemnych, innych i noszących posmak wielu niespodzianek.
Podczas wycieczek szkolnych występują liczne sytuacje wymagające od młodzieży doskonalenia indywidualnego i zespołowego działania zorientowanego na stworzenie sobie właściwych warunków pobytu poza domem, szkołą, zdobywania wiedzy. Pojawiają się naturalne okazje wykazania się indywidualnymi uzdolnieniami, inwencją, twórczością i aktywną postawą wobec otoczenia, pełnienia różnych ról. Wycieczki rozwijają wśród młodzieży umiejętność radzenia sobie w nowych sytuacjach wymagających inwencji, zaradności, inteligencji, odwagi, inicjatywy, koleżeńskiego współdziałania, wzajemnej pomocy i solidarności oraz racjonalnego wypoczynku.
Atmosferze wycieczek poddają się nie tylko uczniowie. Ulegają jej również opiekunowie i nauczyciele, którzy czuwają nad ich realizacją. Działalność dydaktyczno – wychowawcza podczas wycieczek pomimo, że jest trudniejsza niż praca w izbach szkolnych, nie zniechęca nauczycieli. Efekty wycieczek są nieporównywalnie większe niż lekcji szkolnych, choć na bieżąco mniej uchwytne i oczywiste. Przeżycia bezpośrednio w zetknięciu się z życiem lasu, ruchem wielkomiejskim, górami, rzekami, morzem, krajobrazem, bogactwem pamiątek i pomników kultury czy ciekawymi ludźmi są bez porównania bogatsze, głębsze, żywe i trwalsze, aniżeli wiedza zdobyta w klasach szkolnych w czasie lekcji.
Podczas udziału w wycieczkach szkolnych nauczyciele mają szereg okazji czynienia spostrzeżeń i obserwacji zachowania się młodzieży w naturalnych sytuacjach i reagowania na brak dyscypliny, niewłaściwy stosunek do rówieśników, przyrody i pamiątek narodowych. Przestrzeganie realizacji celów wycieczek szkolnych uczy młodzież punktualności i odpowiedzialności za podjęte zadania oraz podporządkowania swoich spraw wymogom tej formy organizacyjnej działalności dydaktyczno – wychowawczej. Wymaga też nieraz wyrzeczeń, wyrabiając wytrwałość i silną wolę wśród uczestników wycieczek szkolnych, postawę społeczną wobec współuczestników nacechowaną uprzejmością, życzliwością, chęcią niesienia pomocy, umiejętnością współżycia w zespole, dostosowania się do woli większości.
Wycieczki szkolne realizują szereg zadań wychowania społeczno – moralnego. Należą do nich m. in.: wdrażanie młodzieży do przestrzegania norm współżycia społecznego, kształtowanie wartościowych cech charakteru i woli, rozwijanie samodyscypliny i samokontroli w postępowaniu, uczuć solidarności, sprawiedliwości, uczuć patriotycznych, przygotowanie do życia w zespołach, poszanowanie tradycji narodowych.
Przygotowanie wartościowych obywateli, pożytecznych społecznie, zaradnych i samowystarczalnych, nie byłoby możliwe bez wykształcenia
politechnicznego. Treścią jego jest przygotowanie młodzieży do posługiwania się nową techniką. Obejmuje ono zapoznanie z urządzeniami technicznymi codziennego użytku, ich budową, obsługą i konserwacją. Udział w wycieczkach szkolnych ułatwia dzieciom i młodzieży poszerzenie wiedzy zawodowej i umiejętności z tego zakresu. Następuje to dzięki temu, że wycieczki szkolne obfitują w zajęcia, które dostarczają wiele okazji do bezpośredniego kontaktu dzieci i młodzieży z różnymi przejawami techniki. Sprzyja temu wykonywanie szeregu czynności samoobsługowych, pełnienie różnych funkcji, udział w pracach społecznie użytecznych, zwiedzanie zakładów pracy służące zapoznaniu uczestników wycieczek szkolnych z procesami produkcji.
Wycieczki szkolne nie tylko sprzyjają procesom świadomego i aktywnego zdobywania przez młodzież wiedzy, wiążą naukę szkolną z życiem, realizują operatywno – poglądowe kształcenie, przyczyniają się do przeprowadzania korelacji wśród i międzyprzedmiotowej. Młodzież w bezpośrednim kontakcie ze środowiskiem kształci swe umiejętności obserwowania zachodzących w nim zjawisk, nawiązuje kontakty z zakładami pracy, instytucjami naukowymi i społecznymi. Zdobyta w ten sposób wiedza o kraju wzbudza poczucie godności, dumy narodowej, rodzi patriotyzm. Miłość do Ojczyzny jest najszlachetniejszym uczuciem, a rozwijanie jego u młodego pokolenia jest jednym z najważniejszych zadań całego społeczeństwa.
W wychowaniu patriotycznym chodzi o kształtowanie postaw emocjonalnego przywiązania do kraju ojczystego, o wytworzenie poczucia wspólnoty ze wszystkimi, co się w Polsce dzieje i co jej dotyczy. Takie rozumienie wspólnoty następuje na drodze rozwijania poczucia polskich krajobrazów, rodzinnego folkloru, poznawania dzieł, które są wynikiem troski o to, żeby w Polsce działo się lepiej. U podstaw tych przedsięwzięć znajduje się teza, że kto jest obojętny na piękno ziemi, na której się urodził, kto go nie dostrzega, ten prawdziwie nie kocha Ojczyzny.
Najbardziej istotnym elementem wychowawczym jest praca przygotowawcza z młodzieżą wybierającą się na wycieczki. W przygotowywaniu wycieczek powinni brać udział wszyscy ich uczestnicy. Wskazany jest podział zadań między różne zespoły uczniów wyłonionych w zależności od ich zainteresowań. Każdy zespół mający uczestniczyć w planowanych wycieczkach ma różnorodny skład. Znajdują się w nim zamiłowani geografowie, osoby interesujące się światem żywej przyrody, entuzjaści fizyki, chemii i tacy, którzy zgłębili techniki produkcji, ekonomiki. Należy więc wyłonić z klas uczniowskich grupy o podobnych zainteresowaniach i stworzyć zespoły, które pod kierunkiem nauczycieli przygotują młodzież do twórczego uczestnictwa w wycieczkach szkolnych.
Wycieczki szkolne ze względu na swe olbrzymie walory mają wszelkie podstawy żeby pretendować w edukacji szkolnej do roli jednej z podstawowych form aktywności dydaktyczno – wychowawczej, prowadzonej w aspekcie takiego krajoznawstwa i turystyki, które uczą i wychowują. Zawierają w sobie znaczne szanse autentycznego oddziaływania na młodzież, przygotowywania młodego pokolenia do obowiązków społecznych, obywatelskich i zawodowych. Dzieje się tak dlatego, ponieważ wycieczki szkolne stwarzają młodzieży warunki wielostronnego rozwoju osobowości. Kryją w sobie poza walorami poznawczo – wychowawczymi i zdrowotnymi także wartości hedonistyczne, resocjalizacyjne i rewalidacyjne. Nie można zapomnieć, że młodzież jest szczególnie podatna na socjalizujący wpływ wycieczek szkolnych dzięki dużej wrażliwości emocjonalnej jej psychiki na to co nowe. Wzrost znaczenia wycieczek szkolnych w życiu młodzieży ze względu na ich liczne walory jest nie tylko potrzebny, lecz konieczny. Brak ich w pracy dydaktyczno – wychowawczej z młodzieżą stwarza lukę, której nie da się niczym zastąpić.
BIBLIOGRAFIA:
1. Podolski J., Turystyka szkolna. SiT Warszawa 1973.
2. Denek K., Wycieczki we współczesnej szkole. Eruditus Poznań 1997.
3. Borne H., Doliński A., Organizacja turystyki. WSiP Warszawa 1998r.
Opracowała mgr Anna Kornacka - nauczyciel Szkoły Podstawowej im. I Armii Wojska Polskiego w Giżycach ubiegających się o stopień nauczyciela dyplomowanego.
|
