Koncentracja to umiejętność skupiania uwagi na ściśle określonych, dokładnie opisanych zagadnieniach. Koncentracja oznacza skierowanie energii na jakieś zagadnienie i jego intensywne opracowanie. Koncentracja ma zatem wiele wspólnego z umiejętnością celowego napięcia i wyboru. Pojęcia "skupianie uwagi" i "koncentracja" są stosowane wymiennie.
Trudności z koncentracją uwagi u dzieci są znakiem naszych czasów. Wiele dzieci jest nadmiernie pobudzonych i ma skłonność do stałego rozproszenia uwagi. Staje się to często przyczyna problemów w szkole, ponieważ uczeń nie jest w stanie skupić się na zadaniu, a często nie jest wytrwały, nie lubi się wysilać. W rezultacie wyniki jego pracy są gorsze niż jego możliwości. Wiele badań dowodzi, że zaburzenia koncentracji są najczęstszą przyczyną niepowodzeń szkolnych. W ostatnich latach zwiększyła się liczba dzieci kierowanych do lekarzy z powodu tych zaburzeń.
Umiejętność koncentracji u człowieka nie jest cecha wyizolowana. Trzeba ja rozpatrywać w kontekście osobowości i mechanizmów sterujących zachowaniem. Ma to ścisły związek ze środowiskiem, w którym dziecko przebywa. Ważne są także warunki panujące w szkole. Umiejętność koncentracji można ćwiczyć, ważniejsze jest jednak uwzględnienie różnorodnych czynników wpływających na życie dziecka oraz ich zmiana.
Na trudności określane jako problemy z koncentracją, szczególnie w zakresie obowiązków szkolnych, składa się wiele przyczyn. Należą do nich:
słaba motywacja do wysiłku,
zredukowane zainteresowanie określonymi treściami nauczania,
brak uzdolnień,
niekorzystne warunki rodzinne,
niekorzystna atmosfera w szkole,
częściowe zaburzenia funkcji poznawczych i motorycznych.
Gdy dziecko zaczyna tysiąc rzeczy jednocześnie i niczego nie kończy, gdy nie słucha uważnie i stale o czymś zapomina lub nagle nie wie, co chciało zrobić, to znaczy, że nie umie się na niczym skupić. Ale istnieją także "spokojni marzyciele", którzy nie wyróżniają się w grupie i nie burzą ustalonego porządku, nie mniej jednak ich wyniki w nauce są poniżej średniej klasowej.
Zaburzenia koncentracji mogą się przejawiać w różnorodnej formie. Problemem stają się następujące zachowania:
szybka, pobieżna praca
dużo błędów
niedostateczna uwaga
powolne tempo pracy
szybkie zmęczenie
sny na jawie i niekojarzenie.
Ograniczenie umiejętności koncentracji przybiera u każdego dziecka inne formy, może także być zróżnicowane u tego samego dziecka w zależności od tego, czym się ono zajmuje. Problemy te ujawniają się w wielu przypadkach tylko np. przy odrabianiu lekcji, przy rozwiązywaniu zdań matematycznych, natomiast w zabawie lub w wybranych przez siebie zajęciach (plastycznych, konstrukcyjnych, podczas zbierania znaczków itd.) dzieci potrafią być bardzo wytrwałe. Trudności z koncentracja można dostrzec tylko w określonych sytuacjach. Często są związane z obowiązkami szkolnymi, ponieważ otoczenie oczekuje od dziecka dużo większej dokładności i wytrwałości niż przy zajęciach, które dziecko wybiera z własnej inicjatywy. Ponadto wiele dzieci w takich sytuacjach odnosi często porażki.
Istnieje uproszczony podział na dwa typy dzieci z zaburzeniami koncentracji:
typ aktywno - impulsywny
typ pasywny z zespołem "niebieskich migdałów".
Dzieci należące do pierwszego typu bardzo mało czasu poświęcają na to, by zapoznać się z materiałem pomocniczym, pracują pośpiesznie, wykazują mało opanowania, zadania wykonują powierzchownie i nie sprawdzają ich poprawności. W rezultacie popełniają dużo błędów, a forma wykonania zadań jest niezadowalająca. Takie dzieci często przerywają pracę i łatwo ulegają frustracji, gdy otrzymają zadania trudniejsze. Ich uwaga łatwo ulega rozproszeniu. Na lekcjach przeszkadzają, zajmując się sprawami nie związanymi z zajęciami szkolnymi. Wyróżniają się częstym zapominaniem, brakiem notatek.
Dzieci należące do drugiego typu są powolne i zamyślone. Potrzebują dużo czasu, zanim zabiorą się do czegokolwiek i jeszcze więcej na wykonanie pracy. Nie koncentrują się dostatecznie na treści zadań i często odbiegają daleko myślami. Takie dzieci nie reagują impulsywnie, lecz powolnie. Chętnie śnią na jawie i marzą, a to nie pozwala im zajmować się konkretnymi sprawami. w wyznaczonych zadaniach popełniają dużo błędów.
Jedną z przyczyn słabej koncentracji jest brak motywacji do podjęcia wysiłku. Bardzo ważną rolę odgrywa tu nadzieja na sukces lub strach przed porażką. Od tego, czy dziecko ma nadzieję na sukces, czy odczuwa strach przed porażką, zależy jego wiara we własne siły. Odgrywa ona decydującą rolę w gotowości do wysiłku odpowiedniego do postawionego zadania. Ma istotne znaczenie dla sposobu zachowania dziecka: czy będzie skłonne do wytrwałej pracy w skupieniu, czy też szybko się podda. Ważne jest, aby dziecko już od wczesnych lat życia miało osiągnięcia i sukcesy. Rodzice umożliwiają to swojemu dziecku przez dostosowanie zadań do jego wieku i możliwości na danym etapie rozwoju. Dziecko od najwcześniejszych lat kryje w sobie wolę działania. Zadaniem rodziców jest wspieranie tej gotowości. Konieczne jest przy tym takie wychowanie, które umacnia dziecko w aktywności i pozwala mu wypróbowywać własne siły, a nie hamuje jego inicjatywę. Wspieranie samodzielności, do której dziecko dąży od najwcześniejszych lat życia, jest warunkiem, by było gotowe podejmować wysiłki. Rodzice wspierają aktywność i inicjatywę dziecka, umacniając je w jego próbach zrobienia czegoś samodzielnie. Wspieranie nie polega jednak na tym, że przy każdej najmniejszej trudności dziecku oferowana jest pomoc. Dziecko, któremu stale się pomaga przy odrabianiu lekcji, nie może wykształcić odpowiedzialności za swoje szkolne działania. Z kolei zbyt restrykcyjne zmuszanie do samodzielności może działać hamująco, jeżeli przekracza możliwości dziecka.
Zdolność do koncentracji jest w dużym stopniu uzależniona od jego psychicznego samopoczucia. Zachowanie dziecka przy pracy jest zdecydowanie uzależnione od otoczenia, w którym przebywa. Dzieci reagują bardzo intensywnie na zaburzenia w otaczającym świecie, przede wszystkim zaś w rodzinie. Dlatego dzieci żyjące w warunkach niestabilnych emocjonalnie mają trudności w nauce, nie potrafią sprostać stawianym im wymaganiom i wykazać się wytrwałością. Im dłużej trwają zaburzenia, tym silniej oddziałują. Ciężko dziecku skoncentrować się na odrabianiu lekcji, gdy stale odczuwa konflikt między kłócącymi się i wrogimi sobie rodzicami. Kłótnie czy różnice poglądów nie muszą odbywać się jawnie. Większość dzieci odczuwa je podświadomie. Dzieci potrzebują emocjonalnie pewnej i stabilnej sytuacji w rodzinie, by móc się skoncentrować na wydatnej pracy.
Niektóre rodziny wydają się na pozór emocjonalnie zdrowe, czasami cierpią jednak na zbyt wielkie obciążenia, biorą na siebie zbyt wiele obowiązków zawodowych, po to by finansowo sprostać nadmiernie rozbudzonym potrzebom materialnym. W takich rodzinach pozostaje zbyt mało czasu na zaspokojenie innych, niematerialnych potrzeb poszczególnych członków rodziny. Gdy brakuje czasu, dziecko otrzymuje zbyt mało uwagi i wsparcia. Nie ma już wspólnych wypraw czy zabaw, nie ma zrozumienia dla potrzeb dziecka inne niż materialne. Wsparcie i uwaga są niezwykle ważne dla rozwoju dziecka. Dzięki nim może się kształtować jego zdrowe poczucie własnej wartości i dobra motywacja do podejmowania wysiłku. Przyczyniają się pośrednio do rozwoju koncentracji i wytrwałości. Jeśli rodzice maja zbyt mało czasu , umykają im niedociągnięcia dziecka przy odrabianiu lekcji, przestrzeganiu domowych reguł itd. Z drugiej strony często nie potrafią odpowiednio docenić starań dziecka w osiągnięciu zamierzonego celu. Gdy dziecka się nie chwali lub gdy wysłuchuje ono jedynie uwag krytycznych, nie jest gotowe do podejmowania długotrwałego wysiłku.
Problemy ze skupieniem uwagi i wytrwałością mogą być w znacznym stopniu spowodowane ograniczeniem sprawności intelektualnej dziecka. Także odmowa podejmowania wysiłku czy niepokój ruchowy mogą być związane z ograniczeniem zdolności do nauki lub niepełnosprawnością psychiczną, która w dużym stopniu ogranicza zdolności intelektualne. W takich wypadkach rodzice mogą szukać pomocy u lekarza pediatry, pedagoga szkolnego, w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w których możliwe jest wielostronne przebadanie dziecka przez specjalistów z wielu dziedzin: pediatrę, neurologa, logopedę, psychologa, pedagoga, rehabilitanta.
Literatura:
H. Weyhretera "Trudności z koncentracją uwagi", Warszawa 2004. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Barbara Wójcik
Publiczna Szkoła Podstawowa
im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Nowe Miasto n. Pilicą |
