Sprawność ortograficzna uczniów oraz skuteczność metod nauczania pisowni zależy od takich czynników, jak: rodzaj pamięci, zdolność logicznego myślenia, koncentracja uwagi, czytelnictwo, znajomość zasad ortograficznych i gramatyki, uświadomienie sobie znaczenia ortografii, staranność pisma.
Pamięć jest jedną z podstawowych właściwości psychicznych.
W literaturze psychologicznej wymienia się głównie pamięć wzrokową, słuchową i kinestetyczną (ruchową).
Przy wyrabianiu wprawy ortograficznej dużą rolę odgrywa pamięć wzrokowa. Szczególne znaczenie ma ona dla kształtowania nawyków poprawnego pisania wyrazów, których zapis nie jest zgodny z wymową i nie można do nich zastosować żadnej reguły. Na pamięć wzrokową najlepiej oddziałują ćwiczenia w czytaniu i obserwacja graficzna wyrazów. Podkreślanie liter, wyrazów, stosowanie różnych kolorów, łączenie wyrazów z rysunkami pobudza bodźce wzrokowe.
W procesie nauki poprawnego pisania również pamięć słuchowa ma duże znaczenie. Szczególnie wtedy, gdy zapis wyrazu opiera się na całkowitej zgodności z mową. Kłopot mogą mieć uczniowie mający wadę wymowy lub ci, którzy posługują się językiem gwarowym. Na pamięć słuchowa mają wpływ, oddziałują, ćwiczenia polegające na słuchaniu poprawnie wymawianych wyrazów.
Pamięć wzrokowa i słuchowa działają w nierozerwalnym związku z pamięcią motoryczno-ruchową.
Pamięć ruchowa jest ważna zwłaszcza w procesie zapamiętywania wyrazów nie związanych z żadną regułą ortograficzną. Właśnie do pamięci ruchowej w życiu codziennym często się odwołujemy. Polecamy dzieciom przepisywać wyrazy przeznaczone do zapamiętania. Zdolność zapamiętywania i liczba utrwalonych informacji jest różna u każdego człowieka.
Podstawowym warunkiem pomyślnej pracy przy nauczaniu jest kształcenie uwagi. Jeżeli dziecko nie potrafi się skupić, jego spostrzeganie staje się niedokładne. Sprzyja to powstawaniu błędów.
Umiejętność koncentracji uwagi pozwoli uniknąć błędów ortograficznych.
W ścisłej korelacji ze sprawnością ortograficzną pozostaje także myślenie. Jest ono najważniejszym procesem poznawczym.
O myśleniu mówimy, gdy zachodzą procesy rozumowania - wnioskowania, dowodzenia, uogólniania i przetwarzania dotychczasowej struktury treści w nową jakość.
Uwzględnienie myślenia w procesie kształcenia kompetencji ortograficznej zapobiega mechanicznemu uczeniu się, które jest przeciwne aktywnej naturze umysłu ludzkiego.
U dzieci w wieku 9-10 lat następuje bardzo intensywny rozwój mowy i myślenia.
O przebiegu procesu myślenia decyduje szereg czynności. Do podstawowych zalicza się analizę i syntezę.
Analiza oznacza myślowy podział całości na części lub wyodrębnianie szczególnych cech przedmiotów i zjawisk. Natomiast synteza - na myślowym łączeniu różnych części w nowe całości. Prawidłowe opanowanie analizy i syntezy związane jest ze sposobem myślenia i wykształcenia słuchu fonemowego. Dzieci o słabo wyrobionym słuchu fonemowym z trudem dostrzegają różnice w wymawianiu głosek w izolacji, jak i w wyrazach.
Słuch fonemowy w znacznym stopniu warunkuje osiągnięcie prawidłowego rozwoju wymowy oraz umożliwia zdobycie umiejętności czytania i pisania.
Nauczanie ortografii w szkole podstawowej wymaga dwojakiego postępowania. Uczeń ma za zadanie, aby przyswoił sobie zbiór zasad ortograficznych, a także wyrobił nawyk pisania ortograficznego, a więc "zapisał" w pamięci w sposób trwały i automatyczny wzór poprawnej pisowni wyrazów.
Posługiwanie się regułami ortograficznymi wymaga zdolności logicznego myślenia i analizowania faktów językowych.
Poprawność graficzna i staranne pismo odgrywają również dużą rolę w nauczaniu ortografii, m.in. mają one wpływ na poprawne zrozumienie treści wypowiedzi pisemnej. Nabywanie nawyku pisania odbywa się za pomocą systematycznych i racjonalnych ćwiczeń mających na celu zwiększanie tempa pisania - jednak bez pogorszenia kształtności liter. Bardzo ważnym elementem pracy nad ortografią jest powtarzanie. Ułatwia ono utrwalanie się śladu pamięciowego. Nabyte przez ucznia wiadomości i umiejętności muszą być systematycznie powtarzane.
Poprawność ortograficzna tekstu ma znaczący wpływ na usprawnienie czynności czytania. Ustalony kształt graficzny wyrazu jest o wiele ważniejszy dla czytającego, niż dla piszącego. Podczas czytania następuje trwałe zapamiętanie obrazu graficznego wyrazów, które w tekście pojawiają się wielokrotnie. Mechanizmy pamięci wyrazu jako całości są takie same przy czytaniu, jak i przy pisaniu.
Podniesieniu poprawności pisania sprzyja systematyczne posługiwanie się słownikiem ortograficznym, który w nauczaniu ortografii powinien być podstawową pomocą naukową. W trakcie korzystania ze słownika uczeń koduje w pamięci poprawne obrazy wyrazów. Systematyczna praca ze słownikiem ortograficznym wyrabia większa koncentrację uwagi, umożliwia przypominanie reguł, pozwala uniknąć błędów. Opanowanie alfabetu i umiejętności określenia sąsiedztwa liter są podstawowym warunkiem prawidłowego wykorzystania przez uczniów tej pomocy naukowej.
Uczeń w trakcie szukania jednego wyrazu przy okazji dostrzega wiele innych wyrazów, a kontakt wzrokowy umożliwia mu zapamiętanie ich pisowni.
Sprawność pisowni u uczniów podnoszą nie tylko ćwiczenia ortograficzne, które mogą być żmudną pracą dla niektórych, ale również czytanie interesujących książek.
Poprzez czytanie lektur uczniowie bogacą swój zasób słownikowy, rozwijają się intelektualnie, ale przy okazji czynność ta również korzystnie wpływa na kompetencję ortograficzną.
mgr Lucyna Rek
Publiczna Szkoła Podstawowa w Mogielnicy | 
