Matematyka jest przedmiotem nauczania o bogatych tradycjach, lecz o jeszcze bogatszej, czekającej ją przyszłości. W związku z tym trudno sobie wyobrazić człowieka wykształconego i naprawdę współczesnego, który w dobie rozkwitu techniki byłby ignorantem matematycznym, zasłaniającym się brakiem zdolności do tej dyscypliny. Jednocześnie dobrze wszystkim wiadomo jak wiele trudności sprawia zrozumienie i przyswojenie treści matematycznych. Aby w jakiś sposób wyjść naprzeciw uczniom, coraz częściej wykorzystuje się do tego celu różnego rodzaju gry i zabawy dydaktyczne.
Zabawy i gry dydaktyczne odgrywają ważną rolę w kształtowaniu pojęć oraz utrwalaniu zdobytej wiedzy. Urozmaicone ćwiczenia sprawiają dziecku przyjemność i zadowolenie z faktu wykonywania danych czynności. Zdobywa ono przy tym nowe wiadomości i umiejętności oraz utrwala je.
Prawidłowy rozwój myślenia matematycznego wymaga odpowiedniego przygotowania takich ćwiczeń. Polega ono na organizowaniu czynności dziecka z zastosowaniem odpowiednio dobranych środków dydaktycznych.
Gry i zabawy stosowane na lekcjach odznaczają się wieloma walorami dydaktycznymi. Służą lepszemu zapamiętaniu i opanowaniu opracowanego materiału, zmuszają do koncentracji uwagi na wykonywanych zadaniach, są także zachętą do dokładniejszego i pełniejszego opanowania realizowanych treści nauczania.
Zabawa jest, poza pracą i uczeniem się formą działalności ludzkiej, która tym różni się od innych form działania, że praca i nauka służą realizacji celów rzeczywistych, natomiast w zabawie są realizowane cele fikcyjne. Cechą charakterystyczną zabawy jest naśladowanie przez dzieci rozmaitych sytuacji naturalnych i tworzenie sytuacji fikcyjnych. Zależnie od rodzaju sytuacji odtwarzanej czy kreowanej rozróżnia się zabawy mające szerokie zastosowanie w nauczaniu zintegrowanym.
Odmianą działalności zabawowej są gry, które przebiegają według wcześniej ustalonych zasad. W każdej grze możemy dostrzec element współzawodnictwa. Gry spełniają ważną rolę uspołeczniającą dzieci, wdrażają do tworzenia i przestrzegania reguł oraz uczą umiejętności wygrywania i przegrywania.
Zarówno zabawy jak i gry są związane z określonymi treściami poznawczymi. Jeżeli treści te są określone programem nauczania, to takie gry i zabawy w sposób umowny nazywamy dydaktycznymi.
Według W. Okonia zabawa dydaktyczna to "zabawa według wzoru opracowanego przez dorosłych, prowadząca z reguły do rozwiązania jakiegoś założonego w niej zadania"(1). Gra dydaktyczna, zdaniem W. Okonia, to odmiana zabawy, polegająca na ścisłym przestrzeganiu ustalonych wcześniej reguł, wymagająca wysiłku myślowego.
Zabawy i gry dydaktyczne są z sobą ściśle związane. Każda gra jest zabawą, ale nie każda zabawa jest grą. Zabawa jest grą wtedy, gdy spełnia następujące warunki: sprawia osobie uczestniczącej przyjemność, stwarza szansę wygranej oraz ma określone reguły.
Gry i zabawy dydaktyczne mają ogromne znaczenie poznawcze, kształcące i wychowawcze.
Uruchomione za pomocą zabawy lub gry dydaktycznej mechanizmy orientacyjno - porządkowe, motywacyjne i społeczno - wychowawcze w zachowaniach dzieci przyczyniają się do minimalizowania trudności i niepowodzeń w nauczaniu zintegrowanym .
Najważniejsza rola zabaw to wzbudzanie w dzieciach entuzjazmu i pozytywnych postaw do wykonywania zadań szkolnych. Różnorodne zadania - ćwiczenia realizowane w formie gier i zabaw dydaktycznych mogą stać się dla dzieci źródłem osiągania sukcesów i pożądanych wyników. W zabawie dydaktycznej występuje bowiem określona forma realizowania podanej informacji lub ćwiczenia w celu osiągnięcia odpowiedniego wyniku. Tym wynikiem, który dziecko pragnie osiągnąć może być np. rozwiązanie krzyżówki, rebusu, szarady, łamigłówki, zagadki, konkursu, quizu itp. Temu celowi służą również różnego rodzaju domina obrazkowo - wyrazowe, loteryjki, gry w karty logiczne, zabawy z tarczą liczbową itd.
Przebieg tego rodzaju gier i zabaw dydaktycznych jest motywowany postawionym w regule gry i zabawy zadaniem poznawczym. Od momentu zrozumienia przez dzieci zadania i podjęcia jego realizacji zabawa staje się z jednej strony środkiem aktywizującym sferę poznawczą i społeczno-emocjonalną, a z drugiej - jest środkiem zaspokajającym "potrzebę" osiągnięcia wyniku.
Zgodnie z założeniami psychologicznej teorii czynności, potrzeby i zadania stanowią niezbędne elementy motywacji aktywności poznawczej uczniów, są czynnikami ukierunkowującymi proces zdobywania i tworzenia informacji.
W okresie młodszoszkolnym dzieci chętnie wykonują zadania szkolne, pod warunkiem jednak, że akceptują je jako zadania własne, a zastosowane do ich realizacji formy działań są urozmaicone i atrakcyjne. Dzieci w tym okresie rozwoju wykazują silne dążenie do zaspokojenia potrzeb poznawczych, jak również pragną widzieć wyniki własnych wysiłków oraz możliwości ich wykorzystania i osiągania odpowiednich sukcesów w nauce szkolnej. Gra i zabawa dydaktyczna staje się określonego rodzaju rozrywką umysłową, a jej wynik jest naturalną dla ucznia oceną jego wysiłków, porównywalną z wynikami innych uczestników zabawy.
Zabawowe formy uczenia się przyczyniają się do złagodzenia wysiłku woli, do podtrzymywania zainteresowania i ciekawości poznawczej, koncentracji uwagi, pamięci spostrzeżeniowo - wzrokowej i słuchowej. Przy pomocy zabaw aktywizują się różne funkcje poznawcze, jak: odbiór i interpretacja danych zmysłowych, procesy myślenia czyli tworzenia jednostek poznawczych w postaci schematów, obrazów umysłowych, symboli i pojęć oraz kształtowanie się operacji logicznych, wyjaśnienia i oceny. Aktywność dziecka w formie zabawy jest bardzo pomocna w rozwijaniu zdolności dostrzegania znaczących elementów obserwowanych faktów i zdarzeń, wskazywaniu różnych zależności i związków przyczynowo - skutkowych. Podczas gier i zabaw dzieci przyswajają sobie różne reguły, zapamiętują je i stosują w odpowiednim momencie. Szczególne znaczenie ma dosłowne zapamiętywanie trudnych i nielubianych przez dzieci reguł, definicji i określeń. Dzięki zabawie reguły te są przez dzieci lepiej zapamiętywane zgodnie z zasadą, że trwalej zapamiętuje się to, co jest bardziej interesujące i przyjemne.
Na wszystkie wymienione procesy poznawcze wpływ wywiera motywacja, która działa modyfikująco na przebieg tych procesów. W uczeniu się przy pomocy zabaw wyzwalane są takie czynniki motywacyjne, jak: pozytywne nastawienie na zapamiętywanie, zainteresowania, pragnienia i emocje o różnym zabarwieniu uczuciowym i stopniu nasilenia.
W zabawach mamy więc do czynienia zarówno z "aktywnością percepcyjną (poznawanie bezpośrednie za pomocą zmysłów), jak i z aktywnością asymilacyjną (przyswajanie, zwłaszcza pamięciowe), a także z aktywnością eksploracyjną, tj. z odkrywaniem nowych elementów wiedzy (czynności odkrywcze i twórcze)"(2).
W uczeniu się przez zabawy występują więc wszystkie podstawowe elementy kształcenia wielostronnego tj. uczenia się przez poznawanie, przeżywanie i działanie. Przy pomocy zabaw możemy kształtować trudnodostępne w okresie młodszoszkolnym elementy rzeczywistości, jak: właściwości i stosunki przestrzenne, czasowe i wielkościowe.
Rozwijanie u dzieci zdolności odbioru informacji, umiejętności ich poszukiwania, oceniania i zastosowania powinno odbywać się różnymi sposobami pracy, a więc również za pomocą gier i zabaw.
Przypisy:
1. W. Okoń: Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1984, s.358.
2. W. Hemmerling: Zabawy w nauczaniu początkowym, WSiP, Warszawa 1990.
Bibliografia:
1. Hemmerling A. : Zabawy w nauczaniu początkowym, WSiP, Warszawa 1990.
2. Karpowicz S. : Zabawy i gry jako czynnik wychowawczy, Wrocław 1965.
3. Kruszewski K. : Gry dydaktyczne - zarys tematu. "Kwartalnik Pedagogiczny" 1984, nr 2.
4. Lelonek M., Wróbel T. (red.): Praca nauczyciela i ucznia w klasach 1 - 3, WSiP, Warszawa 1990.
5. Okoń W. : Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1984.
6. Okoń W. : Zabawa a rzeczywistość, WSiP, Warszawa 1987.
Gabriela Kupka
Szkoła Podstawowa nr 3 w Rydułtowach |
