www.szkolnictwo.pl

W niniejszej pracy przedstawię nową jakość pedagogicznych relacji przedszkola i rodziny na podstawie własnej praktyki zawodowej.

Od 11-stu lat jestem nauczycielem wychowania przedszkolnego w Przedszkolu nr 86 w Gdańsku-Zaspie. Przedszkole nr 86 swoją działalność zapoczątkowało 13 października 1986 roku a wybudowane zostało z inicjatywy Wydziału Oświaty i Wychowania w Gdańsku(1). Od tego momentu placówka funkcjonuje zgodnie ze swoimi zadaniami opiekuńczo-wychowawczo-dydaktycznymi. Na mocy ustawy o systemie oświaty z 7 września 1991 roku (art.14) wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci w wieku od 3 do 6 lat(2). Ramy prawne, organizacyjne i programowe funkcjonowania przedszkola określa statut. Jest to podstawowy dokument, który precyzuje dziecięce prawa, szczegółowe zasady przyjmowania do przedszkola oraz warunki ich pobytu w placówce. Zawiera również cele i zadania przedszkola oraz kompetencje poszczególnych organów i zasady ich współdziałania(3).

Przedszkole Nr 86 z siedzibą w Gdańsku-Zaspie jest placówką publiczną, w której funkcjonują cztery oddziały. Na etatach nauczycielskich zatrudnionych jest ośmiu nauczycieli z wykształceniem wyższym zawodowym i wyższym magisterskim. Organem prowadzącym placówkę jest Wydział Edukacji i Sportu Urzędu Miejskiego w Gdańsku a nadzór pedagogiczny sprawuje Pomorskie Kuratorium Oświaty(4).

Jednym z przejawów dążenia do zapewnienia dziecku optymalnych warunków rozwoju jest współdziałanie rodziny i przedszkola - środowisk, w których ten rozwój przebiega. Właściwe relacje między nauczycielami wychowania przedszkolnego i rodzicami są szansą na ustalenie wspólnego kierunku działań wychowawczych oraz koniecznością z punktu widzenia harmonijnego rozwoju dziecka. Jest to istotny aspekt funkcjonowania przedszkola i rodziny w okresie dokonujących się przemian oświatowych.

Rodzina najtrwalej kształtuje osobowość dziecka z racji systematyczności i ciągłości swych wpływów oraz z uwagi na więzi emocjonalne łączące jej członków. Ogólna kondycja współczesnej rodziny polskiej jest oceniana dobrze, trzeba jednak mieć świadomość dotykających ją rozlicznych słabości i zagrożeń(5). "Rodzina współczesna znajduje się pod naporem wielu czynników zewnętrznych, które wpływają na jej gwałtowne, wielorakie przemiany. Jedne z nich wywierają wpływ pozytywny i polepszają jej warunki życia (postęp techniczny, osiągnięcia medycyny), inne zaś powodują jej dezorganizację i dezintegracje; naruszają podstawowe normy rodzinne regulujące funkcjonowanie rodziny i jej członków w samej rodzinie i poza nią"(6).

W obszarze literatury poświęconej problematyce rodzinnej wskazuje się na liczne symptomy rysującej się sytuacji kryzysowej w rodzinie, mimo iż ona sama wciąż postrzegana jest jako jedna z najważniejszych wartości. Najczęściej wymienianymi słabościami i zagrożeniami współczesnej polskiej rodziny są: wyraźne osłabienie więzi emocjonalnych pomiędzy członkami rodziny; częsty brak umiejętności ujawniania i okazywania uczuć osobom najbliższym; dezintegracja w oddziaływaniach wychowawczych rodziny, której źródeł upatruje się w pluralizmie wartości, norm i wzorów postępowania, braku jasno określonego wzorca życia rodzinnego, malejącym autorytecie rodziców, bezkrytycznym powielaniu zachodnich stylów życia, nienadążaniu rodziny za gwałtownymi przemianami społeczno-gospodarczymi i politycznymi; coraz większy, niekontrolowany wpływ mediów (telewizja, komputer, Internet) na wychowanie młodego pokolenia, co powoduje ograniczenie bezpośredniego kontaktu z rodziną, wypiera aktywne formy spędzania wolnego czasu(7). Inne ważne czynniki to: przeciążenie rodziców pracą zawodową - jako konsekwencja pogarszającej się sytuacji materialnej niektórych rodzin. "...obserwuje się tendencję do zawężania zadań związanych z opieką i wychowaniem na rzecz podtrzymywania lub podnoszenia warunków bytowych rodziny"(8); nietrwałość współczesnej rodziny, rosnąca liczba rozwodów, nasilenie konfliktów wewnątrzrodzinnych; wzrost liczby rodzin niewydolnych wychowawczo i patologicznych.

Można zatem powiedzieć, że rzeczywistość społeczno-gospodarcza nie sprzyja sprawnemu funkcjonowaniu rodziny i odpowiedniemu wypełnianiu jej funkcji. "W dobie dzisiejszej-jak nigdy przedtem-niezbędne, wręcz konieczna jest szeroka rozbudowa instytucji oraz grup wspomagających rodzinę w jej socjalizacyjno-wychowawczym oddziaływaniu na potomstwo"(9).

Pomoc rodzinom w tym zakresie oferują placówki wychowania przedszkolnego, które również w ostatnich latach podlegają poważnym przemianom. Prawo oświatowe określiło ramy organizacyjne i programowe funkcjonowania przedszkoli, pozostawiając jednak możliwość ostatecznego kształtu nauczycielom, rodzicom i społecznościom lokalnym. W konsekwencji wzrosła odpowiedzialność nauczycieli za rezultaty swojej pracy - podejmują oni szereg innowacji, wprowadzają metody aktywizujące, atrakcyjne formy pracy z dzieckiem i rodzicami, opracowują i wdrażają programy autorskie. Innym przejawem zachodzących zmian jest stosowanie w praktyce rozwiązań programowych i metodycznych propagowanych przez współczesnych polskich naukowców czy nawiązujących do znanych na świecie koncepcji pedagogicznych (Metoda Dobrego Startu wg M.Bogdanowicz, Edukacja matematyczna E.Gruszczyk-Kolczyńskiej, koncepcja M.Montessori, gimnastyka twórcza K.Orffa i Labana, techniki C.Freineta i inne). Zauważa się również odejście od modelu przedszkola nastawionego głównie na kształtowanie umiejętności i sprawności instrumentalnych na rzecz wartości humanistycznych i idei podmiotowości. Dziecko zatem postrzegane jest jako autonomiczna wartość a rodziców włącza się do działania na jego rzecz przez ich formalne przedstawicielstwa w: Radzie Rodziców i Radzie Przedszkola.

Niepokoić może jednak fakt, iż spada upowszechnienie wychowania przedszkolnego, pojawienie się barier ekonomicznych, ubożenie rodzin, bezrobocie, obarczanie samorządów lokalnych obowiązkiem finansowania placówek przedszkolnych, a w rezultacie zmniejszanie się z roku na rok liczby przedszkoli i dzieci objętych edukacją przedszkolną. Zjawisko to niepokoi w kontekście mocno podkreślanego w literaturze znaczenia wczesnej edukacji dla rozwoju dziecka, wyrównywania szans edukacyjnych. Mówi się nawet o poważnym ograniczeniu szans rozwojowych współczesnego człowieka(10).

Aktywny udział rodziców w procesie wychowania i edukacji dzieci w przedszkolu ma ogromne znaczenie dla wszystkich podmiotów edukacji. Potrzeba nawiązania bliskich, partnerskich kontaktów między nauczycielami i rodzicami wynika z jednej strony z konieczności przezwyciężania zagrożeń dotykających oba środowiska, z drugiej zaś podyktowane jest dokonującymi się przemianami edukacyjnymi. W ostatnich latach obserwuję jako czynny nauczyciel systematycznie rosnące w środowisku rodziców przekonanie o znaczeniu i celowości wychowania i kształcenia. Rodzice postrzegają przedszkole jako instytucję stwarzająca dziecku okazję do rozwoju. Na tworzenie korzystnych dla rozwoju dziecka pedagogicznych relacji przedszkola i rodziny wpływa wiele czynników m.in. świadomość ich znaczenia dla wszystkich zainteresowanych stron czyli nauczycieli, dzieci i rodziców; wzajemne postawy i oczekiwania; poziom zaangażowania i odpowiedzialności obu ze stron; umiejętność tworzenia partnerskich relacji. Coraz większa liczba rodziców jest zainteresowana zwiększeniem swojego udziału w procesie wychowania i kształcenia. Jak pisze M.Dunin-Wąsowicz "dzisiejsi rodzice przestali już być biernymi konsumentami usług oświatowych"(11). Wskazują oni na potrzebę stałego współdziałania z nauczycielem, są gotowi do szczerych kontaktów opartych na zaufaniu.

Od wielu lat w Przedszkolu Nr 86, w którym jestem nauczycielem, wszyscy pracownicy świadomie starają się tworzyć warunki, które umożliwiają nawiązanie dobrych relacji współpracy pomiędzy placówką a domem rodzinnym dziecka.

Współpraca z rodzicami rozpoczyna się jeszcze przed przyjściem dziecka do przedszkola. Rodzice mają możliwość poznania naszej placówki poprzez foldery informacyjne opracowane i przygotowane przez Radę Pedagogiczną. Pamiętając o tym, że rodzic jest podstawowym źródłem wiedzy o swoim dziecku, każdy z rodziców wypełnia kartę zgłoszenia dziecka i ankietę informacyjną o dziecku. Pozyskane w ten sposób informacje ułatwiają nauczycielowi poznanie podopiecznego, jego sytuacji rodzinnej, problemów zdrowotnych, zainteresowań, ulubionych zabaw, przyzwyczajeń, obaw i lęków.

W przedszkolu wdrożony został również autorski program adaptacyjny, w którym rodzice biorą czynny udział. W trakcie tygodnia adaptacyjnego, który przypada na ostatni tydzień sierpnia, rodzice mają możliwość bliższego poznania środowiska, w którym przebywać będą ich dzieci, osób, które będą opiekować się nimi. Mają możliwość uzyskania wszelkich informacji dotyczących pracy przedszkola, stosowanych metod, ich praktycznego zastosowania. Mogą na gorąco podzielić się spostrzeżeniami, oczekiwaniami i wątpliwościami. W ten sposób wpływają na sposób pracy z dzieckiem. Dodatkowo program adaptacyjny pozwala nabrać rodzicom zaufania do osób, które podejmują się opieki nad ich dzieckiem. Potwierdzeniem efektów wprowadzenia programu adaptacyjnego były wyniki ankiety, którą wypełniali rodzice na początku września. Na podstawie uzyskanych wyników Rada Pedagogiczna opracowała raport, określając mocne i słabe strony programu.

Tradycją naszego przedszkola, już od 10-ciu lat są organizowane zajęcia otwarte, zwane przez nas warsztatami. Są to spotkania popołudniowe, w których biorą udział rodzice wspólnie ze swoimi dziećmi. Spotkania warsztatowe to różne formy aktywności m.in. artystyczno-plastyczne, graficzno-ruchowe, gimnastyczno-terapeutyczne, w trakcie których rodzice i dzieci zdobywają umiejętności dobrej komunikacji, kreują osobowość, stymulują zainteresowania i uzdolnienia. O tym, że rodzice doskonale bawią się z dziećmi na tych spotkaniach świadczą pisemne opinie i wypowiedzi rodziców, a także zdjęcia znajdujące się w kronice przedszkolnej.

Bez pomocy rodziców trudno byłoby przeprowadzić wiele uroczystości i imprez odbywających się na terenie naszego przedszkola. W naszej placówce rodzice są współorganizatorami Wieczoru Andrzejkowego, Mikołajek, Wigilii, Dnia Babci i Dziadka, Dnia Dziecka, zakończenia roku. Bez ich udziału nie byłoby możliwe zorganizowanie Festynu Rodzinnego, wypracowanej przez nas formy pożegnania dzieci 6-letnich jaką jest Ostatnia Noc w Przedszkolu. Rodzice angażują się również do takich form jak: pikniki rodzinne, wspólne wyjście do kina i teatru czy zorganizowane formy wyjazdu poza teren przedszkola - wycieczki. Wszystkie te działania udokumentowane są w kronikach, protokołach Rady Rodziców, planach wychowawczo-dydaktycznych, dokumentacji wycieczek i wyjść poza teren placówki, w rocznych planach współpracy z rodzicami, scenariuszach warsztatów.

Rodzice mają duży wpływ na organizację zajęć dodatkowych. Dzięki ich inicjatywie w roku szkolnym 2003/2004 dzieci mogą korzystać z zajęć z zakresu muzykoterapii i lekcji tańca. Zgodnie z oczekiwaniami i zgłaszanymi potrzebami Rada Pedagogiczna wraz Dyrekcją organizują spotkania ze specjalistami. Są to wykłady i prelekcje dotyczące problemów wychowawczych czy zdrowotnych (ortopeda, pediatra, psycholog, rehabilitant).

Zebrane wśród rodziców opinie na temat rozkładu dnia w przedszkolu posłużyły do zmiany godzin posiłków.

Ciekawą formą "żywej" współpracy rodziców z placówką jest fakt, że rodzice jako przedstawiciele różnych zawodów, zapraszani przez nauczycieli bardzo chętnie biorą udział w zajęciach dydaktycznych. Przekazywane przez nich informacje na temat wykonywanej pracy są dla dzieci atrakcyjną formą wzbogacania wiedzy.

Inną bardzo istotną kwestią są sposoby i możliwości kontaktowania się rodziców z wychowawcami swoich dzieci. Wykorzystujemy tutaj ogromne możliwości tkwiące w "kąciku dla rodziców". Każdy rodzic może znaleźć tam ważne informacje dotyczące życia placówki, propozycje ciekawych pozycji z zakresu literatury pedagogicznej i psychologicznej. Systematycznie prowadzimy również konsultacje indywidualne dotyczące dziecka - jego rozwoju i funkcjonowania w przedszkolu i domu. Udostępniamy też rodzicom możliwość korzystania z biblioteki przedszkolnej, corocznie aktualizowanej i wzbogacanej o nowe pozycje książkowe i czasopisma. Formą kontaktowania się z rodzicami są zebrania. Dotyczą one tego co się dzieje w grupie, czym ostatnio dzieci żyją, jakie przechodzą metamorfozy. Na spotkaniach tych często opowiadamy o tym, co zrobiliśmy ostatnio, o pomysłach i projektach dzieci, o wydarzeniach, którymi żyją, o "aferach" jakie rozpętały i o tym jak je rozwiązały.

W naszym przedszkolu działa też Rada Rodziców, która jest naturalnym ogniwem łączącym rodziców z kadrą pedagogiczną. Przedszkole świadczy usługi na rzecz rodziny, w związku z tym rodzice mają prawo wymagać, aby warunki tworzone na placówce były zgodne z ich oczekiwaniami. Wybrani spośród rodziców przedstawiciele aktywnie uczestniczą w tworzeniu prawa wewnątrz przedszkolnego, opiniują statut przedszkola, akceptują bądź wnoszą propozycje zmian do statutu, opiniują plan roczny pracy placówki. Rada Rodziców posiada swój regulamin, w którym zawarte są ich uprawnienia i obowiązki. Reprezentacja rodziców decyduje o wyborze zajęć dodatkowych oraz osób je prowadzących, o firmie, w której będą ubezpieczone dzieci. Zadaniem Rady Rodziców, a jednocześnie ich prawem jest wyrażanie opinii na temat osób sprawujących opiekę nad ich dziećmi.

Rodzice mają w naszym przedszkolu stać się pełnoprawnymi partnerami placówki, zależy to jednak od obu zainteresowanych stron. Wspólny cel i zarazem nadrzędną wartość dla rodziców i nauczycieli przedszkola stanowi dziecko i jego rozwój. Sądzę, że przedszkole, w którym pracuję wypracowało i nadal poszukuje atrakcyjnych form współpracy z rodzicami. Mogę śmiało stwierdzić, że rodzice naszych wychowanków czują się dobrze w naszej placówce, są najlepszymi sprzymierzeńcami w tworzeniu dobrej opinii o przedszkolu w środowisku. Współpracę z rodzicami zaliczam do jednej z najmocniejszych stron w działalności Przedszkola Nr 86. Dobra współpraca ze środowiskiem rodzinnym ma pozytywny wpływ na rozwój dziecka we wszystkich sferach, a szczególnie w sferze emocjonalnej. Dlatego nasze dzieci są otwarte, radosne, ciekawe świata, związane ze swoimi opiekunami. Często też po latach absolwenci naszego przedszkola wraz z rodzicami pamiętają o nas i często u nas goszczą.

Podkreślić również pragnę, że dzięki dotychczasowym osiągnięciom, sukcesom i zdobywanemu doświadczeniu placówka ubiega się o Pomorskie Certyfikaty Jakości Edukacji dotyczące standardu VII - Rodzice są partnerami w podejmowanych przez przedszkole działaniach.

Dlaczego zatem współpraca jest konieczna? Rodzice są dla małego dziecka najważniejszymi osobami i mają decydujący wpływ na ich rozwój. Przedszkole może wspomagać, współpracować lub kompensować braki w opiece rodzicielskiej. Nie zastąpi jednak rodziców. Im jednak większą uzyskamy zgodność systemów wychowawczych między tym, jaki reprezentujemy w przedszkolu a tym, który realizują rodzice w domu, tym bardziej spójny i tym lepszy będzie rozwój dziecka. Problem polega na tym, że prawdziwe partnerstwo i współpraca nie są wcale łatwe. Przykład współpracy Przedszkola nr 86 z rodzicami wskazuje jednak, że jest to możliwe.

Przypisy:
1. Przedszkole nr 86 w Gdańsku-Zaspie. Kroniki.
2. Dziennik Ustaw nr 67 z dnia 21 czerwca 1996r. Rozdział 2. Wychowanie przedszkolne i obowiązek szkolny.
3. Zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 15 lutego 1999.
4. Statut Przedszkola nr 86, &1
5. Z.Dąbrowska-Caban, Rodzina polska u progu XXI wieku, Problemy Rodziny 1999, nr 4
6. Z.Tyszka, Istotne zmiany w socjalizacji rodzinnej, Problemy Rodziny 2000, nr2/3
7. M.Cudak, Szkice z badań nad rodziną, Kielce 1995
8. A.Szuman, Wpływ pracy zawodowej matek na ilość czasu poświęcanego dzieciom, Problemy Rodziny 1993, nr 5, s.24
9. Z.Tyszka, Istotne zmiany w socjalizacji rodzinnej, Problemy Rodziny 2000, nr 2/3, s.34
10. D.Waloszek, Skutki społeczne przemian w organizacji wychowania przedszkolnego w Polsce, Wychowanie na co dzień 1996, nr 9
11. M.Dunin-Wąsowicz, Dlaczego wychowanie przedszkolne, Wychowanie w Przedszkolu 1991, nr10, s.460

Literatura:

Urszula Kowalczyk
Przedszkole Nr 86 w Gdańsku