www.szkolnictwo.pl

Rzeczywiste albo pozorne ujawnianie się poprzez pewne przedmioty zmysłowo dostrzegane, nazywane objawami lub przejawami pewnych treści czy przedmiotów psychicznych przynależnych jakiejś istocie obdarzonej psychiką , nazywane jest ekspresją.

Psychiczne czynności wyrażania siebie zachodzą wówczas gdy ujawniają się zjawiska emocjonalne, nadające produktowi twórcy, wyraz jego stosunku emocjonalnego. Ekspresja jest uzyskaniem piętna na przedmiotach, formach zachowania się i komunikowania innym ludziom swoich myśli, uczuć i przeżyć.

Życie każdego człowieka przepełnione jest emocjami, gdyż ich źródłem są nie tylko osoby, ale także zdarzenia lub rzeczy. Trudno wyrazić wieloznaczny i zmienny świat emocji za pomocą słów, będąc ograniczonym nie tylko ich konwencjonalnymi znaczeniami, ale również normami gramatycznymi i stylistycznymi. Sztuka pozwala "uporządkować" emocje i "zrelacjonować" swoje przeżycia, wyrazić to, na co brakuje nam słów. Nawet w nieudolnym obrazku można zawrzeć różne aspekty indywidualnego doświadczenia emocjonalnego, czego nie umożliwia nam słowo. Obserwując dziecko podczas rysowania lub malowania oraz oglądając wytwór możemy dowiedzieć się o jego potrzebach. (M.PISZCZEK, 1998)

Pomimo że wielu klinicystów stosuje rysunek jako pomoc w integracji i reintegracji osobowości człowieka, istnieje ściśle wyodrębniona grupa fachowców wyspecjalizowanych w terapii sztuką.

Terapeuci posługujący się sztuką szukają symboliki w obrazach i próbują pomóc klientom lepiej poznać ich wewnętrzne "ja".

Jednocześnie pomagają im zintegrować niedawno odkryte wewnętrzne "ja" z rzeczywistością zewnętrzną w nadziei, że poczynione zostaną generalizacje dotyczące codziennych interpersonalnych zachowań poza doświadczeniem terapeutycznym. Terapia sztuką jest więc nierozerwalnie związana ze wzmożeniem autoekspresji i zrozumienia siebie.

Terapia sztuką ma swój początek w psychoanalizie, podobnie jak wszystkie formy psychoterapii .Początkowo terapia sztuką była nieodzownym dodatkiem do psychoanalizy, pozwalającym wzmocnić komunikację werbalną i wykorzystać interpretację symbolicznych treści wywodzących się z obrazów tworzonych przez pacjentów.

Sztuka jako technika terapeutyczna, po raz pierwszy została zastosowana przez M. Naumburg, zwracającą szczególną uwagę na swobodne skojarzenia i interpretację, inaczej zwaną ekspresję (M.NAUMBURG, 1996) proponującą, jako technikę poznawczą jednostki, wyłącznie do terapii spontanicznego rysunku.

Stosowana ekspresja stała się podwaliną, doszukiwano się konfliktów i dokonywania ich interpretacji .Kontynuatorem był Kanner, twierdzący, że proces artystyczny sam w sobie ma działanie terapeutyczne nie wymagające werbalnego komentarza. Terapeuta ma jedynie zachęcać do kreatywności oraz udzielać pomocy technicznej i wsparcia emocjonalnego. Dzisiaj arteterapeuci posługują się sztuką w szpitalach psychiatrycznych, oddziałach leczenia otwartego, gdzie prowadzą psychoterapię indywidualną i grupową, pomagają również w diagnozowaniu jednostek i rodzin. Biorą udział w specjalnych programach edukacyjnych, wychowawczych, w domach opieki w poradniach dla osób uzależnionych, w ośrodkach konsultacyjnych, placówkach opiekuńczych, placówkach szkolno-wychowawczych, w szkołach masowych. Szerokie określenie ekspresji pozwala pomieścić bardzo zróżnicowane wyrażenia sztuką, bazgroty szkice, plamy, rzeźby, obrazki szkice, schematy dziecięce, wytwory chorych psychicznie, nadpobudliwych, agresywnych itp., a więc nie tylko twórczość profesjonalną. Wytwór, wydaje się najbardziej ewidentnym i obiektywnym dowodem ekspresyjnej twórczości ludzkiej, choć jego ocena bywa niezmiernie trudna. Pierwszym krokiem w kierunku kreatywnej twórczości jest widzenie każdej rzeczy w sposób dla siebie prawdziwy, co wymaga nieustannego wysiłku wewnętrznego. Tworzyć to znaczy wyrażać to co ma się w sobie. Wszelki autentyczny, ekspresyjny wysiłek twórczy jest czymś wewnętrznym. Trzeba tylko wzbogacić swoje życie uczuciowe, co dzieje się za pomocą czynników pochodzących ze świata zewnętrznego. (R GLOTON,1976) Materiał projekcyjny w postaci wytworów może mieć różną wartość artystyczną i psychologiczną. Warunkiem owych wartości staje się autentyczność, nawet przy subiektywnym poziomie twórczości, oraz wystąpienie przynajmniej kilku kryteriów twórczości, takich jak oryginalność, generatywność i społeczne uznanie. Nowością wytworu, jest pojawienie się danej formy po raz pierwszy, bądź przezwyciężenie wartości już istniejącej. Oryginalnością, związaną z ekspresyjnym wyrażaniem wewnętrznym ego przez jednostkę, charakteryzuje się wytwór w którym cechy treściowe i formalne są rzadko spotykane, przeciwstawiając się banalności i pospolitości. Generatywność oznacza szczególną energię informacyjną i kreatywną. Związki ekspresji i sztuki należą do najstarszych, sięgających czasów antycznych. Dla upowszechnienia się terminów "mimesis", greckiego wyrazu ekspresji oraz łacińskiego "expressio", w języku potocznym przyczyniła się filozofia a następnie pedagogika Nowego Wychowania (J.Dewey, G.Kerschensteiner, E.Claparede, C.Freinet, M.Debesse, H.Read) gdzie ekspresję uznano nie tylko za cechę przedmiotów fizycznych, ale zjawisk i procesów.

Dla Elzenberga (H.ELZENBERG, 1960) ekspresja jest rzeczywistym albo pozornym, ujawnieniem się poprzez przedmioty zmysłowo dostrzegane, objawy pewnych treści czy przedmiotów fizycznych, przynależnych istocie obdarzonej psychiką. Tatarkiewicz podał dwie definicje (W.TATARKIEWICZ, 1979) Pierwsza zakłada, że ekspresja jest wyrażaniem treści psychicznych przez przedmioty fizyczne, a druga, że jest ujmowaniem rzeczywistych zjawisk emocjonalnych uczuć, które występują jedynie w istotach posiadających życie psychiczne.

Brzezińska (A.BRZEZIŃSKA[w:]H.SĘK, 1984) używa terminu "ekspresja" przypisując jej znaczenie uzewnętrznienia całego doświadczenia indywidualnego, albo inaczej tego co mamy na myśli, całego "ja" jako jestestwa, a więc szerzej niż "ja", jako obraz samego siebie. Dokonano także podziału ekspresji na: