Integracja staje się ważnym nurtem w edukacji już od 1989 roku. Wśród dyrektorów , pedagogów i terenowych władz oświatowych wzrasta zainteresowanie tą formą kształcenia. Sprawa szeroko pojętej integracji zajmuje wiele miejsca w literaturze, radiu, prasie i Internecie. Świadczyć o tym może m.in. ogłoszenie zeszłego roku - Rokiem Ludzi Niepełnosprawnych. Wobec zaistniałego faktu można było zauważyć wzmożone zainteresowanie sprawami ludzi niepełnosprawnych w różnych dziedzinach życia.
W Polsce idea społecznej integracji osób niepełnosprawnych rozumiana jest jako "humanitarny nurt przemian społecznych na rzecz tych osób, przeciwstawiający się ich izolacji i dyskryminacji" (A.Maciarz, 1999) zrodziła się i upowszechniła w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku, a jej gorącym propagatorem był Aleksander Hulek. Jednakże proces ten, jak i wiele innych, zarówno w przeszłości, jak i również obecnie miał i ma wielu zwolenników i przeciwników (A.Malina, 2003)
W. Okoń w "Nowym Słowniku Pedagogicznym" podkreśla znaczenie integracji we współczesnej pedagogice jako "wspólne kształcenie i wychowanie dzieci z brakami rozwojowymi w zwykłych klasach " (W. Okoń, 2001 , s.144)
Ruch integracyjny zapoczątkowała krytyka wad szkoły specjalnej i innych form opieki instytucjonalnej (K.J.Zabłocki, 1999, s.34)
M. Soder (cyt.za Moulinem, 1980) wymienia trzy rodzaje integracji:
a) fizyczną - kiedy osoby poszkodowane są obok siebie, ale nie ze sobą, następuje redukcja dystansu, ale brak współdziałania,
b) funkcjonalną - niższego stopnia, kiedy osoby zainteresowane podejmują wspólne działania na innym materiale i według innego programu , oraz wyższego stopnia, kiedy realizują taką samą aktywność i ten sam program,
c) społeczną - jako najwyższą formę spontanicznego uczestnictwa w każdej grupie społecznej na zasadzie pełnoprawnego jej członka, wymagającą psychopedagogicznego przygotowania obu stron, (W.Dykcik ,1997)
Od modelu dyskryminacji i wyniszczenia, jaki panował w stosunku do ludzi niepełnosprawnych w Starożytności, poprzez izolację w Oświeceniu i segregację w dziewiętnastym i pierwszej połowie dwudziestego wieku, doszliśmy do pewnej formy rehabilitacji w naturalnym środowisku poprzez masowe szkoły, integrujące dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. (I.Obuchowska, 1999)
Pierwsza grupa integracyjna powstała w warszawskim przedszkolu przy rehabilitacyjnej placówce służby zdrowia w 1989 r, a rok później swoją działalność rozpoczęły pierwsze przedszkola i szkoły z oddziałami integracyjnymi. Kolejne lata przynoszą coraz to nowe placówki (J.Popławska, B.Sierpińska, 2001)
Ruch tworzenia placówek integracyjnych nasilił się szczególnie po 1994 r. Wtedy samorządy zaczęły przejmować samorządy, które w większości wykazały zainteresowanie tą formą edukacji. (J.Bogucka , 1997)
Koncepcja kształcenia integracyjnego ma na celu :
- wypełnienie luki, istniejącej pomiędzy szkolnictwem specjalnym a masowym;
- stworzenie prawidłowych warunków kształcenia dzieciom niepełnosprawnym, które zawsze stanowiły pewien odsetek populacji uczniów szkół masowych;
- umożliwienie znacznie większej liczbie dzieci niepełnosprawnych kształcenia w szkołach masowych (G.Dryżałowska, 1997, s.76)
Zgodnie z Konwencją o Prawach Dziecka przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dn. 20 listopada 1989 r. ratyfikowaną przez władzę RP w 1991 r. (Dz. U. 1991 r. Nr 120, poz.526 : art. 23) państwo ma działać na rzecz zapewnienia dzieciom niepełnosprawnym skutecznego dostępu m.in. do oświaty, nauki, przygotowania zawodowego, ma umożliwić dzieciom integrację ze społeczeństwem i wszechstronny, osobisty rozwój.
Wobec tego dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mają prawo i obowiązek do podjęcia nauki w wybranej szkole.
Dzieci mogą uczęszczać do przedszkoli i szkół ogólnodostępnych i integracyjnych przy dostosowaniu treści, metod oraz organizacji pracy do potrzeb edukacyjnych i możliwości rozwojowych uczniów.
Podstawową zasadą nauczania i wychowania integracyjnego jest fakt wspólnego nauczania, niezależnie od doświadczanych trudności i różnic. Szkoły integracyjne muszą dostosować style i tempa nauczania do zróżnicowanych potrzeb swoich uczniów.
Liczba uczniów w klasie integracyjnej powinna wynosić od 15 - 20 uczniów, w tym od 3 - 5 uczniów niepełnosprawnych. Zarządzenie Nr 29 MEN z dn. 4 października 1993 r. (Dz. Urz. MEN z 1993 r. , Nr 9, poz.36)
"Klasa integracyjna jest formą edukacji stworzoną w celu włączenia dzieci niepełnosprawnych w społeczność dzieci pełnosprawnych, a tym samym rozwinięcia między tymi dziećmi pozytywnych więzi emocjonalno - społecznych" (A.Maciarz, 1999, s.64)
"Istotne w integracji jest, aby dziecko niepełnosprawne nie tylko przebywało w klasie, lecz uczestniczyło w miarę możliwości w pracy grupy (...), tworząc klasę integracyjną trzeba pamiętać, aby przyjmować dzieci o różnym rodzaju i stopniu niepełnosprawności, w ten sposób nie dojdzie do tworzenia w klasie grup" (J.Popławska , B.Sierpińska , 2001 , s.14)
Do najważniejszych celów klas integracyjnych należą:
stworzenie każdemu dziecku optymalnych warunków rozwoju : w sferze procesów poznawczych i intelektualnych, w sferze emocjonalno - społecznej, w sferze psychologicznej, w zakresie sprawności manualnej
wykształcenie u wszystkich dzieci postaw tolerancji, akceptacji, szacunku, gotowości służenia pomocą
przeciwdziałanie istniejącym w społeczeństwie tendencjom do separacji ludzi niepełnosprawnych
Natomiast podstawowe założenia klas integracyjnych to:
objęcie nauczaniem dzieci o różnych możliwościach intelektualnych w jednym zespole klasowym
indywidualizacja treści, metod i form nauczania
wdrażanie do prawidłowych zachowań w zakresie kontaktów interpersonalnych i radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych
prowadzenie dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych zajęć rewalidacji indywidualnej w celu : optymalnego usprawnienia funkcji psychicznych i fizycznych, rozwijania wyobraźni i aktywności twórczej
Należy podkreślić również ogromna rolę nauczycieli, pracujących w klasie integracyjnej. Zgodnie z założeniami integracyjnego systemu kształcenia dzieci i młodzieży, w każdej takie klasie powinno być dwóch nauczycieli, w tym jeden pedagog specjalny.
W każdej placówce integracyjnej powinni być specjaliści: logopeda, rehabilitant, psycholog. Dzieci otrzymują wtedy wsparcie z ich strony poprzez terapię w czasie pobytu w szkole. (A. Florek, 1999)
Przed nauczycielem stoją ważne zadania, które sprawią, że założenia i cele będą realizowane. Integrowanie jednostek polega głównie na tym, by: "dzieci uczyły się współdziałania, pomocy, wspierania słabszych w osiąganiu celów
zrozumiały, że każdy ma swoje tempo pracy i swoje ograniczenia
odkryły możliwości, uzdolnienia, zainteresowania poszczególnych uczniów, ich ambicje i aspiracje
realizowały zadania dla nich dostępne, rozwijające zainteresowania nauką
Integracja szkolna przynosi wielorakie korzyści:
- przełamuje bariery między dziećmi
- uczy tolerancji, wrażliwości, serdeczności
- wpływa na rozwój poznawczy, społeczny, emocjonalny
- uczy radości dawania
- umożliwia zdobywanie cennych doświadczeń (B.Matyjas, 1997)
Ponadto A. Florek podkreśla jeszcze inne aspekty integracji, a mianowicie:
wszechstronny rozwój dzieci, wyrównywanie opóźnieź i braków, większe zaangażowanie nauczycieli, zwrócenie większej uwagi na potrzeby indywidualne uczniów. (A.Florek, 1999)
Jeżeli chodzi o minusy integracji to warto przytoczyć opinię . J. Doroszewskiej, która zwróciła uwagę na to, iż nie wszystkie dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi potrafią zaadoptować się do warunków i wymogów szkoły masowej.
Podobnie Z.Sękowska podkreśla znaczenie wymogów w stosunku do dzieci, które niekoniecznie zostaną zrealizowane w szkole masowej. (A.Nowak, 1998)
Należy wspomnieć również o utrudnieniu jakim mogą być bariery, które jawią nam się w życiu społecznym, kulturowym, fizycznym.
Dla dzieci i młodzieży z dysfunkcjami ruchowymi taką przeszkodą są m.in. bariery architektoniczne.
"Wprowadzenie autentycznej integracji wiąże się z zaistnieniem między wszystkimi uczestnikami życia szkolnego relacji opartych na podmiotowości i dialogu. Dialogowa relacja dotyczyć powinna zarówno współżycia uczniów, współpracy z rodziną, jak i relacji między nauczycielami. Bez tych zmian, bez kultury dialogu, integracja jest pozorna i powierzchowna.
Prawdziwa integracja wymaga przejścia od percepcyjno - odtwórczych form aktywności dziecka i frontalnego stylu nauczania do form percepcyjno - innowacyjnych i aktywizujących : od dominującej w życiu szkoły indywidualizacji i rywalizacji do uczenia się we współdziałaniu. Przynosi niezaprzeczalne korzyści nie tylko dzieciom niepełnosprawnym lecz wszystkim uczniom oraz nauczycielom, inspirując ich do poszerzania kompetencji zawodowych. Poprzez kontakt z różnorodnością oraz przekroczenie jednorodnego środowiska integracja stwarza szansę rozwoju dla każdego, kto jest w nią zaangażowany.
Źródła:
1. Florek A. "Integracja dzieci sprawnych i niepełnosprawnych ", Edukacja i Dialog, nr 2, 1999
2. Grochmal - Bach B. , Żarow - Nitoń A. "Wybrane zagadnienia rewalidacji osób niepełnosprawnych" , Wyższa Szkoła Fil.- Ped. "Ignatium", Kraków, 2003, Wyd. WAM
3. Jakóbowski J. , Jakubowicz - Bryx " Integracja w edukacji . Dylematy teorii i praktyki", Bydgoszcz, 2002
4. Matyjas B. " W szkole integracyjnej ", Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze , nr 2, 1997
5. Popławska J. , Sierpińska B. " Zacznijmy razem" - dzieci specjalnej troski w szkole podstawowej. Poradnik dla nauczycieli szkół integracyjnych , Warszawa, 2001, WSiP
6. Zabłocki K. J. "Dziecko niepełnosprawne, jego rodzina i edukacja ", Warszawa, 1999, Wyd. Żak
7. Maciarz A. " Z teorii i badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych ", Kraków, 1999, Oficyna Wydawnicza "Impuls"
8. Obuchowska I. " Dziecko niepełnosprawne w rodzinie ", Warszawa, 1999, WSiP
9. Dykcik W. " Pedagogika specjalna ", Poznań, 1997, Wyd. UAM
10. Dzienniki Ustaw
11. Internet
Iwona Madecka-Kozieł
Szkoła Podstawowa nr 1 w Brennej Leśnicy |
