Cele i założenia
Jednym z często używanych obecnie słów, szczególnie w środowisku psychologiczno-pedagogicznym jest słowo "integracja". Integracja społeczna jest wspólnym wychowaniem dzieci sprawnych i niepełnosprawnych.
"Powszechne rozumienie integracji [...] społecznej osób niepełnosprawnych z pełnosprawnymi zakłada możliwie pełne i aktywne uczestnictwo osób niepełnosprawnych w życiu społeczeństwa, we wszystkich jego okresach i obszarach."(A. Maciarz, R.Kostecki, 1993, s.74)
Celem integracji jest "...dać szansę różnym dzieciom, pozwolić nawiązać wzajemne kontakty, nawzajem dostosować i uczyć się oraz stworzyć jedną grupę. Integracja nie jest jednostronnym procesem, w którym dzieci niepełnosprawne zostaną włączone do grupy dzieci zdrowych, lecz jest to proces obustronny. Każdy od każdego czegoś się uczy, każdy musi znaleźć swoje miejsce w grupie i poradzić sobie z powstającymi trudnościami."(U. Eisele, J. Pechstein, 1993, s.53)
Integracja w pedagogice oznacza szansę wspólnego przebywania, zabawy, uczenia się i wychowania dla wszystkich dzieci.
Proces integracji społecznej powinien zachodzić przy maksymalnej niezależności osobistej, czyli troski o godność dziecka, podmiotowy sposób traktowania dziecka niepełnosprawnego. Nie należy zatem koncentrować się na jego upośledzeniu czy brakach, ale bazować na tym, co potrafi, na jego umiejętnościach. Zdaniem D. Al-Khamisy (1995/4, s.195) w procesie integracji społecznej osoby niepełnosprawne nie oczekują litości, lecz życzliwości środowiska przy pełnej ich akceptacji.
W wieku przedszkolnym zachodzi większe prawdopodobieństwo rozwijania u osób niepełnosprawnych pozytywnych emocjonalnie form obcowania z pełnosprawnymi i kształtowania osobowości otwartej i gotowej do współdziałania.
"Aktywność dzieci zdrowych, ich spontaniczność, mobilizuje dzieci niepełnosprawne do pracy na zajęciach i po zajęciach. Jest to najlepszy czynnik stymulujący rozwój każdego dziecka niepełnosprawnego, [...] dzieci niepełnosprawne zachęcane przez swoich współrówieśników stawiają sobie wymagania i cele, które zmuszają je do osobistej mobilizacji, a nawet są wyzwaniem przekraczającym ich możliwości. Ponoszą często niepowodzenia, ale dzięki temu mają możliwość kształtowania realnego obrazu siebie."
(J. Bogucka, M. Kościelska, 1994)
Formy integracji
Istnieją różne formy integracji przedszkolnej. Można wyróżnić integrację indywidualną, grupową, formalną i rzeczywistą. Integracja rzeczywista wg D. Al-Khamisy (1995/4, s.198) występuje w sytuacji, gdy "zachodzi pełna łączność wszystkich dzieci niezależnie od stopnia sprawności i możliwości rozwojowych czyli w każdej dostępnej płaszczyźnie współdziałania." Taką formę integracji określa się często mianem integracji pełnej, całkowitej. Niebezpieczeństwem dla idei integracji jest przymuszenie, choćby zawoalowane, do kontaktów dzieci zdrowych i niepełnosprawnych. Chęć pomocy i wspólnej zabawy musi być autentyczna, a nie sztucznie podsycana przez dorosłych. "Zmaganie się z problemem niepełnosprawności i proces identyfikacji są ważne dla wzajemnego rozumienia się oraz uczenia się. Wychowawcy nie powinni temu naśladownictwu przeszkadzać [...] żadne dziecko nie zrezygnuje dobrowolnie i trwale z osiągniętego już poziomu motorycznego, mowy, umysłowego, czy zdolności percepcji. "(U.Eisele, J. Pechstein, 1993, s.47) podstawową sprawą jest, aby dzieci poznały się nawzajem i nauczyły uznawania własnych praw i potrzeb.
E. Krupińska stwierdza, iż "przebywanie ze sobą dzieci o różnym, nieraz skrajnym stopniu sprawności intelektualnej i fizycznej, uczy opiekuńczości i odpowiedzialności, dostrzegania innych niż własne problemy, uczy akceptowania ograniczeń innych ludzi, ale także i własnych, wzbogaca wiedzę o człowieku i o życiu. Dzieci zdrowe, których jest większość, są prawidłowym wzorem dla niepełnosprawnych, które jednocześnie mają większą motywację do ćwiczeń rehabilitacyjnych, do pokonywania trudności i do wszelkiej aktywności."(1991/6, s.365)
System integracyjny, włączający dzieci niepełnosprawne do zwykłych placówek oświatowych daje rezultaty i niezaprzeczalne wartości. Powrót dzieci wymagających specjalnej troski do normalnego życia w społeczeństwie, to nie tylko radość z samego faktu, ale i satysfakcja dla nauczyciela, że ułatwił start dziecku, które byłoby skazane na życie w odrębnym świecie.
Pełne zaangażowanie osób sprawnych intelektualnie w proces integracji może zmienić zasadniczo sposób spostrzegania niepełnosprawnych. Przyjęcie odpowiedzialności za to, co się dzieje z dzieckiem specjalnej troski powinno wpływać korzystnie na postępowanie z tymi osobami. Niepełnosprawność nie powinna być powodem izolacji bądź odrzucenia. Wszelkie działania winny zmierzać do umożliwienia normalnego życia jak największej grupie ludzi poszkodowanych przez los.
Społeczna integracja jest procesem zmian psychospołecznych, dokonujących się w naturalnym środowisku życia osób niepełnosprawnych, w tym szczególnie w ich wzajemnych stosunkach i zachowaniach z osobami pełnosprawnymi oraz we współuczestnictwie z nimi w różnych sytuacjach życia, w podejmowanych decyzjach i działaniach. W procesie tym znaczącą rolę odgrywa kształtowanie między dziećmi więzi emocjonalnych, stanowiących konsekwencję wzajemnie pozytywnych ustosunkowań i zachowań. Wzrasta wzajemne zrozumienie i akceptacja między dziećmi pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi, umacnia się spójność dziecięcej grupy, zwiększa chęć współdecydowania i współuczestniczenia w różnych sytuacjach i formach aktywności grupy.
"[...] Czynniki warunkujące skuteczność społecznej integracji, zarówno w przedszkolu, jak i szkole, można ująć w dwie grupy: czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Do zewnętrznych należą te, które związane są z koniecznością przystosowania środowiska pod względem technicznym, dydaktycznym i organizacyjnym do potrzeb rozwoju i nauki niepełnosprawnego ucznia. Drugą grupę czynników, wewnętrznych, stanowią te, które tkwią w zróżnicowanych właściwościach dziecka niepełnosprawnego, w stopniu jego usprawnienia i usamodzielnienia się pod względem fizycznym, psychicznym i społecznym, w prawidłowo ukształtowanej samoocenie."(A. Maciarz, 1999, s.31)
Pokonywanie przez niepełnosprawne dziecko różnych trudności, wymaga od niego dużej odporności psychicznej i dojrzałości emocjonalnej.
Niepełnosprawne dziecko musi się nauczyć dbać o swoją pozycję w grupie. Dzieci mają skłonność do rozpieszczania swoich niepełnosprawnych rówieśników. Trzeba więc im jasno powiedzieć, że nie jest to dobre; muszą postępować ze sobą świadomie. Porozumienie jest najważniejszą cechą wychowania integracyjnego.
Rola przedszkoli integracyjnych w kształtowaniu osobowości dziecka
Głównym celem przedszkola integracyjnego jest praca z niepełnosprawnymi dziećmi, lecz nie można tracić z oczu normalnego rozwoju dziecka. Musimy umieć malować, grać, śpiewać, hałasować, muzykować, majsterkować, wspinać się. Musimy umieć każde dziecko oddzielnie rozumieć.
Jednym z założeń przedszkola integracyjnego jest tworzenie takich warunków, aby w grupę dzieci zdrowych mogły się włączyć dzieci niepełnosprawne i aby niepełnosprawność nie decydowała o powodzeniu w międzyludzkich kontaktach. "Chodzi nam o rozwój dziecka niepełnosprawnego w stymulującym je otoczeniu" - pisze Maria Prusak (1997/6, s.18). Trzeba dbać o rozwój wspólnoty, wzajemne wzbogacanie się i stworzenie podstawy kontaktów społecznych. Dzieci w przedszkolu nabywają indywidualnych umiejętności, sprawności, uczą się sprawiedliwości, stosowania w odniesieniu do siebie zróżnicowanej i relatywnej oceny, ostrożności i tolerancji we wzajemnych kontaktach.
Celem placówki jest optymalny na miarę możliwości rozwój psychofizyczny każdego wychowanka we wszystkich sferach osobowości. "Zadaniem oddziaływań wychowawczych integrujących społecznie dzieci jest osiągnięcie takiej spójności grupy [...], by między wszystkimi dziećmi zachodziły wzajemnie pozytywne ustosunkowania, by wszystkie dzieci czuły się przynależne do swojej grupy oraz miały w niej prawo współdecydowania i współuczestniczenia w różnych sytuacjach jej życia wewnętrznego."(A. Maciarz, 1999, s.39) Społeczna integracja powinna zaowocować rozwojem pozytywnych więzi emocjonalnych między dziećmi i taką atmosferą współżycia w grupie, w której niepełnosprawność jej członków będzie zjawiskiem naturalnym, a nie czynnikiem różnicującym grupę. Najcenniejszy walor integracji - to wspólna nauka, zabawa, pomoc. Takiego bezpośredniego, całodziennego obcowania nie zastąpią żadne specjalne zajęcia integracyjne.
Bibliografia
Al-Khamisy U., Problemy integracji przedszkolnej, "Wychowanie w Przedszkolu" 1995, nr 4
Bogucka J., Kościelska M., Wychowanie i nauczanie integracyjne, Społeczne Towarzystwo Oświatowe, Warszawa 1994
Eisele U., Pechstein J., Praca w przedszkolach ze sprawnymi i niepełnosprawnymi dziećmi. W: Uczymy się żyć razem. Red. Hundertmarck G., WSiP, Warszawa 1993
Krupińska E., Specyfika pracy w przedszkolu integracyjnym, "Wychowanie w Przedszkolu" 1991, nr 6
Maciarz A., Z teorii i badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 1999
Maciarz A., Kostecki R., podmiotowa rola rodziców w rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych, WSP, Zielona Góra 1993
Prusak M., Cele i założenia organizacyjne przedszkola integracyjnego w Bielsku-Białej, "Wiadomości Przedszkolaka" 1997, nr 6
Ewa Galeja
Przedszkole nr 2 - Integracyjne w Cieszynie |
