Baśnie, bajki, opowiadania oraz środki masowego przekazu (radio, telewizja, gry komputerowe ) wzbudzają u dzieci duże zainteresowanie i wywołują wiele emocji. To również "cenne źródło informacji o świecie przyrody, najnowszych osiągnięciach w nauce, kulturze. Mogą one przekazywać najważniejsze wartości społeczne, obyczajowe, moralne, wzbogacać wyobraźnię dziecka, myślenie".
Poprzez swoje wartości wychowawcze mogą one wpływać na rozwój osobowości dziecka oraz na tworzenie się określonych postaw społecznych i modeli zachowania.
Ukazują często obraz współdziałania z innymi, uczą życzliwości, uwrażliwiają na krzywdę innych, na dyskryminacje, pokazują właściwe i niewłaściwe formy zachowania się.
Bohaterowie filmów i bajek zazwyczaj walczą ze złymi mocami (czarodziejami, władcami, duchami itp.) nękającymi innych ludzi lub zwierzęta.
Są oni silni, odważni i niezwyciężeni, życzliwi, serdeczni, samodzielni, pomagają słabszym lub ratują ich z opresji. To zazwyczaj postacie obdarzone baśniowymi cechami zwierząt. Często też zdarza się, że główny bohater to rówieśnik dziecka, z którym może się ono identyfikować.
To co dzieci oglądają w telewizji lub czego słuchają w bajkach, może zostać odzwierciedlone w ich zachowaniu (np. podczas zabawy z rówieśnikami), będącym często formą naśladownictwa i identyfikacją z bohaterem fikcyjnym.
Wg Reykowskiego, aby postać fikcyjna stała się bohaterem dziecka, muszą być spełnione warunki: "(�) po pierwsze musi on zdobyć jego uczucia, poruszyć je emocjonalnie, co oznacza, że losy bohatera muszą być plastyczne i zarazem stosunkowo bliskie doświadczeniu (�). Po drugie, bohater musi posiadać takie cechy, które są wyidealizowaną formą tego, co stanowi doświadczenie dziecka.
Bohater, którego czyny nie mają nic wspólnego z problemami , z jakimi dziecko się boryka, nie ma szans na odegranie roli wzoru.
Bohater musi być zatem osobą, z którą kontakt (tj. czytanie o nim, słuchanie o nim czy wyobrażenie go sobie ) jest zjawiskiem nagradzającym; może tak być wtedy, gdy w losach bohatera i jego czynach zostają spełnione potrzeby, jakich dziecko spełnić nie może realnie, a która mają dlań doniosłe znaczenie.
Po trzecie, kontakt z bohaterem powinien pozostawiać uczucie pewnego niedosytu. (�), nie można powtarzać stale tego samego wątku (�) - konieczny jest składnik coraz to nowego doświadczenia. (�)."
Małe dzieci nie potrafią jeszcze oddzielić świata realnego od fikcyjnego. Wierzą, że jest on taki, o jakim słuchają w bajkach lub oglądają w telewizji.
Angażują się one emocjonalnie w postać swojego ulubionego bohatera. Identyfikują się z nim w swojej wyobraźni, rekompensując sobie tym samym pewne braki. Przykładem może tu być dziecko nieśmiałe, zalęknione, które w swojej wyobraźni może widzieć siebie jako dzielnego i odważnego rycerza.
Także dziewczynka dostrzegająca u siebie pewne deficyty urody, może identyfikować się z piękną królewna, naśladując np. jej sposób czesania się.
Tak więc, bohater fikcyjny lub filmowy może stać się dla dziecka wzorem do naśladowania, osobą znaczącą, z którą będzie ono chciało się identyfikować.
Zachowanie postaci fikcyjnej, jej sposób działania, stosunek do innych ludzi, dziecko może zechcieć naśladować nie tylko w zabawie, ale i w życiu codziennym. Przykładem może być postać Królewny Śnieżki, której delikatny sposób bycia, pracowitość, uczynność, przyjacielski stosunek do ludzi i zwierząt,
Dziewczynki mogą zechcieć naśladować.
Identyfikacja z bohaterem fikcyjnym może być nie tylko pozytywna, ale i negatywna. "Dotyczyć to może zwłaszcza bajek, z których znaczna ich część oparta jest na walce dobra ze złem". Nie chodzi tu o bajki tj. "Bolek i Lolek" czy "Reksio", ale o utwory, "(�) które pełne są agresji słownej (wrzaski, krzyki, przekleństwa, obraźliwe odzywki), a także agresji fizycznej (np. rozgniatanie walcem, bicie, zabijanie)."
Często też zdarza się, szczególnie w bajkach telewizyjnych, że dziecko spotyka się z postacią bohatera, którego przedstawia się jako "(�) człowieka wszechwładnego dzięki wymyślnej broni i technikom walki (�). Niezniszczalny bohater (rozerwany na kawałki nadal działa), jest władcą absolutnym, któremu każdy ma służyć, osobnikiem próżnym, lekceważącym prawo i jego przedstawicieli".
Bohater negatywny nie ma żadnych skrupułów, jest złośliwy i bezwzględny zarówno dla wrogów jak i dla przyjaciół. Jest zły i nie zamierza się zmienić.
Identyfikacja z takim bohaterem, mogłaby spowodować chęć naśladowania jego zachowań agresywnych (np. w zabawie z rówieśnikami) i tworzenie się fałszywego obrazu funkcjonowania świata. Także mogłyby zatrzeć się u dziecka pojęcia dobra i zła.
Bywa też, że bohaterką bajki jest dziewczynka lub kobieta walcząca i zachowująca się jak chłopak. Często ukazana jest jako postać w ostrym makijażu, wyrachowana, bezwzględna, używająca przemocy wobec innych.
Identyfikacja i naśladowanie takiej postaci może powodować zniekształcenie się wzorców zachowań charakterystycznych dla chłopców i dziewczynek.
Bohater literacki lub filmowy to postać bliska dzieciom, stanowiąca część ich świata. Dlatego ważne jest, aby dostarczone dzieciom utwory literackie i filmowe były pełne wartości wychowawczych, nauki, wzorów godnych naśladowania, a także przekazywały poprzez swoich bohaterów moc radosnego uśmiechu.
Rodzice podający dziecku książkę lub pozwalający oglądać mu film, powinni pamiętać, że w każdym z tych światów dziecko może spotkać osobę, która jest dla niego znacząca, czyli taka, z którą może zechcieć się ono identyfikować.
Bibliografia:
1. G. Miłkowska- Olejniczak: Ostrożnie z telewizją, "Wychowanie w Przedszkolu" nr 5/2001
2. M. Kielar: Propozycje dorosłych w filmie dla dzieci, a oczekiwania dziecka, "Wychowanie w Przedszkolu" nr.2/1987
3. B. Muszyńska: Bohaterowie literaccy bliscy dzieciom, "Wychowanie w Przedszkolu" nr 2/1987
4. B. Łaciak: Świat społeczny dziecka, Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1998
Beata Jankowska
Przedszkole nr 14 w Warszawie |
